Dagblaðið Vísir - DV - 23.05.1998, Blaðsíða 10

10
LAUGARDAGUR 23. MAÍ 1998 JG>"'V"
DV
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaöur og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ÖSSUR SKARPHÉÐINSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiösla, áskrift: ÞVERHOLT111,105
RVÍK, SIMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vfsir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: (SAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1800 kr. m. vsk. Lausasöluverð 160 kr. m. vsk., Helgarblað 220 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Jarðsambandið
Byggöakosningarnar eru svo lítið mál fyrir helztu
stjórnmálamenn landsins og aðra þingmenn, að þeir
gátu setið á maraþonfundum á Alþingi fram í síðustu
viku kosningabaráttunnar. Þeir töldu sín ekki þörf fyrr
eða þá að heimamenn töldu ekki þörf fyrir þá fyrr.
Þetta sýnir, hve laus tengslin eru miili byggðamála og
landsmála. Þótt fylgi flokka á hverjum stað endurspegli
að nokkru stöðu flokksins í því kjördæmi eru yfirleitt
sérstakar aðstæður á hverjum stað, sem rjúfa þetta
mynztur. Sérhver byggð hefur pólitíska sérstöðu.
Nú er lítið um, að kjósendur líti á atkvæði sitt í
byggðakosningum sem skilaboð til pólitíkusa á lands-
vísu. Þess hefur ekki orðið vart í könnunum að undan-
fórnu, að kjósendur séu með annað í huga en byggðamál.
Þeir taka ekki einu sinni mark á bombum.
Vafasamt er því að túlka byggðakosningarnar í dag
sem létta æfingu fyrir þingkosningar að ári. Kjósendur
eru í dag að kjósa fulltrúa, sem standa þeim nær en þing-
menn, til að fialla um mál, sem standa þeim nær en
landsmál, svo sem skóla, götur og veitukerfi.
Samt er víðast hvar boðið fram undir merkjum hinna
hefðbundnu stjórnmálaflokka eða samsteypna þeirra.
Kosningavélarnar eru meira eða minna þær sömu og
þær eru í alþingiskosningum. Þannig tengjast byggða-
kosningarnar landsmálapólitíkinni á beinan hátt.
Höfuðsérkenni þessara byggðakosninga er, að Alþýðu-
flokkurinn, Alþýðubandalag og Kvennalisti bjóða ekki
fram hver gegn öðrum annars staðar en í Hafnarfirði.
Um allt land standa þessir flokkar saman að framboði í
ýmiss konar mynztrum, en elda hvergi grátt silfur.
Slíkt samstarf í grasrót byggðanna hlýtur út af fyrir
sig að teljast vera létt æfing fyrir þingkosningarnar að
ári. Ef samstarfsmönnum gengur sæmilega eða vel, verð-
ur það þeim hvatning að færa sig upp á skaftið og reyna
að endurtaka leikinn í þingkosningunum.
Reykjavík hefur þá sérstöðu, að þar stendur Fram-
sóknarflokkurinn með A-flokkunum að framboði og get-
ur ekki annað, af því að segja má, að sagnfræðin hafi
lagt öllum þessum flokkum þá skyldu á herðar að verja
meirihlutann, sem þeir sóttu fyrir Qórum árum.
Víða er kosið í nýjum og stærri byggðum. Bylgja sam-
einingar hefur risið að undanförnu. Heilar sýslur eru
orðnar að einni byggð. Þetta stafar beinlínis af nútíman-
um, sem leggur byggðum meiri byrðar á herðar en litlu
hrepparnir ráða við. Nema kannski Skorradalur.
í sameiningarbyggðunum er verið að móta ný mynzt-
ur, sem munu skipta máli fyrir framhaldið næstu árin.
Þess vegna verður ekki síður áhugavert að skoða niður-
stöður kosninganna almennt á slíkum stöðum en að
skoða, hvernig A-flokkunum gengur sérstaklega.
Hafnarfjörður er svo heimur út af fyrir sig, sem seint
mun samlagast umhverfi sínu, uppspretta rokufrétta.
Þar eru flokkar klofnir og sameinaðir sitt á hvað. Þar
eru sex listar í boði með alvörufylgi samkvæmt könnun-
um, en ekki þrír eða færri eins og annars staðar.
íslenzkir kjósendur hafa löngum tekið mark á byggða-
kosningum með því að taka þátt í þeim. Kosningaþátt-
taka hefur sýnt, að fólk telur atkvæði sitt skipta máli.
Svo verður vafalaust einnig í dag, því að kannanir benda
til, að fólk hafi tekið afstöðu til framboðslista.
Meðan fólk lætur sig varða, hvernig málum sinnar
byggðar er skipað, er samhengi milli grasrótar og valds
og lýðræðið hlýtur að teljast vera starfhæft.
Jónas Kristjánsson
Sögulegur sigur?
Meira drama er varla hægt að hugsa sér í stjómmál-
um en fall gamallar einræðisstjómar fyrir uppreisn al-
mennings. Þeir sem horfðu á fall keisarastjómarinnar í
íran, fall Marcosar á Filippseyjum,
fall Somoza í Nicaragua og fall
kommúnistastjóma frá Austur-
Þýskalandi til Rúmeníu urðu vitni
að dramatískum og sögulegum at-
burðum sem hljóta að hræra hvem
mann. Þó erfiðir tímar hafi alltaf
farið í hönd að einræðisstjómum
follnum, þá hafa þessar byltingar al-
mennings oft orðið að sögulegum
vatnaskilum, ekki aðeins í viðkom-
andi löndum, heldur í heilum
heimshlutum. Það sama getur gerst
með Indónesíu þó að uppreisn al-
mennings þar sé aðeins skammt
komin. Habibie, sem tók við sem
forseti Indónesíu í fyrradag, hefur
verið eins konar fóstursonur Su-
hartos frá unglingsaldri, og er
hlýðnari gamla manninum en blóð-
synir Suhartos. Á þá hlýðni mun
reyna því að stúdentar og almenn-
ingur munu halda áfram að krefjast
umbóta. Stuðningur hersins við Habibie er líka undir
því kominn að nýja forsetanum takist að fá til liðs við
sig sum þeirra afla sem börðust gegn Suharto.
Engin skipuleg stjómarandstaða
Eitt af því sérkennilega við stjómmál Indónesíu er að
í þessu 205 milljóna manna landi hefur ekki verið til
skipuleg stjómarandstaða svo heitið geti. Óánægja með
spillingu Suharto-stjómarinnar og ófrelsi í landinu birt-
ist þar til nýlega sem svæðisbundin mótmæli gegn til-
teknum óánægjuefoum en ekki sem almenn og skipu-
lögð andstaða við stjómina. Einstaklingar eins og Ami-
en Rais og Megawati Sukamoputri, sem hafa notið at-
hygli alþjóðlegra fjölmiðla em ekki sameiningartákn
fyrir alla í Indónesíu. Hvomgt þeirra hefúr á bak við sig
samstæð stjómmálaöfl, þó að Amien Rais sé raunar for-
maður í næststærsta félagi Indónesíu, samtökum nú-
tímasinnaðra múslíma, en félagar þar em 28 milljónir.
Einn andstæðinga hans er formaður 1 enn stærra félagi,
samtökum hefðbundinna
múslíma með yfir 30 milljónir fé-
lagsmanna. Hópamir á bak við
Mepawati geta heldur varla talist
scunstætt stjómmálaafl. Af þess-
um ástæðum, sem eiga sér mjög
langar og flóknar sögulegar skýr-
ingar, gætu Habibie og Suharto
enn ráðið miklu um þróun mála
í Indónesíu. Þessi staða gefúr
hemum líka áframhaldandi hlut-
verk. Tengdasoniu- Suhartos er
einn af valdamestu mönnum
hersins, sem er ekki alveg sam-
stiga, og um leið yfirmaður úr-
valssveita landhersins í kringum
Jakarta.
Söguleg þýðing?
Þó að ástandið í Indónesíu
muni sennilega um langa hríð
einkennast meira af upplausn en
merkjanlegum sigri lýðræðis
yfir einræði þá getur uppreisn
almennings þar markað ákveðin
tímamót í lýðræðisþróun í heim-
inum. Sérfræðingar í stjórnmál-
um Indónesíu, bæði innan lands-
ins og utan þess, hafa í áratugi
haldið því fram að lýðræði og
mannréttindi í vestrænum skiln-
ingi geti aldrei fest rætur í
Indónesíu. Menn hafa sagt að 1
þessu óhemjuflókna og stóra
samfélagi þar sem byggt er á
margbrotinni, árþúsunda gamalli og háþróaðri menn-
ingu eigi nýlegar og útlendar uppfinningar eins og vest-
rænt lýðræði ekki eftir að skjóta rótum. Það sama er
sagt um Kína, eins og menn vita. Unga
kynslóðin í Indónesíu, og ekki síst trú-
aðir múslímar, berst nú hins vegar fyr-
ir nákvæmlega sömu leikreglum í
stjómmálum og bestar þykja á Vestur-
löndum, og fyrir mannréttindum sem
era að flestu leyti svipuð þeim réttind-
um sem við vildum síst vera án. Þegar
ég spurði nokkra unga leiðtoga í einum
af samtökum múslíma um pólitíkst
módel vora svörin skýr. Þeir sögðu að
evrópskum löndum eins og Frakklandi,
Bretlandi og Hollandi væri stjómað í
betra samræmi við kenningar Kórans-
ins um rétta stjómarhætti og virðingu
fyrir mannfólki en Indónesíu eða lönd-
um múslíma í Arabaheiminum. Hug-
myndir þeirra vora klæddar í orðalag
Kóransins en áherslumar líkar og hjá
krötum í Evrópu. „Við viljum menn
eins og Mitterand,“ sagði einn. Hann
vissi víst ekki af því að Mitterand var
mesti refúr í heiminum á eftir Suharto.
Kína næst?
Það era svo sem erfiðir tímar fram undan í Indónesíu.
Sú kenning að lýðræði fái ekki þrifist þar af menningar-
legum ástæðum er ijarri því að vera dauð, hversu auð-
velt sem það er i augnablikinu að sýna fram á að sögu-
legar rætur Suharto-einveldisins eru í þróun efnahags-
kerfis Indónesíu frá því á nýlendutíma, en ekki í menn-
ingu landsins. En stórir atburðir hafa gerst og þessir at-
burðir verða imgu fólki annars staðar til hvatningar,
ekki sist í Kína. Þar í landi er þegar hafin mikil gerjun
í menningu og stjómmálum. Efoahagslegt öldurót sem
er án mikils efa fram undan í Kína gæti, ásamt með at-
burðunum í Indónesíu, orðið neisti að lýðræðisbaráttu í
Kína sem fáir hefðu þorað að vonast eftir fyrir aðeins
fáum misserum. Menn skyldu ekki gleyma þvf að í Kina
og Indónesíu búa fleiri en samanlagt í öllum hinum
rúmlega 90 ríkjum Evrópu og Afríku.
„Menn skyldu ekki gleyma því aö í Kína og Indónesíu búa fleiri en samanlagt í
öllum hinum rúmlega 90 ríkjum Evrópu og Afríku,“ segir Jón Ormur m.a. í pistli
sínum. Hér fagna Indónesar afsögn Suhartos á götum úti. Símamynd Reuter
Erlend tíðindi
Jón Ormur Halldórsson
$koðanir annarra
Komið að leiðarlokum
„Eftir 32 ár viö völd ætti Suharto Indónesíufor-
seti, sem er oröinn 76 ára, að gera sér grein fyrir
| því sem bæði erlendir og innlendir aðilar hafa fyr-
ir löngu séð: Það er komið að leiðarlokum hjá hon-
um og stjórn hans. En einræðisherrar, sem ekkert
; hafa gert til að undirbúa valdaskipti eða hafa ekki
; þolað að nokkur nefni þann möguleika, eru þeir
! sem síst gera sér grein fyrir slíkri stöðu. Völd geta
; oft virkað eins og fíkniefni og fikniefn„ draga úr
i hæfileikanum til að greina veruleikann."
Úr forystugrein Aftenposten 18. maí.
Sögulegt tækifæri
„í kvöld fáum við aö vita hvort írska þjóðin
missti af sögulegu tækifæri. Eftir aUan þrýsting og
góö ráð frá öðrum taka að lokum írar sjálfir ákvörð-
un. Heimurinn fylgist með ykkur. Þetta voru skila-
boö Clintons Bandaríkjaforseta til írlands. Sjaldan
hafa jafnmargir pólítískfr leiðtogar, sem í raun eru
skynsamir, orðið fyrir jafnmiklum þrýstingi frá
öðrum. Ef til vill er þetta hluti af vandamálinu nú
þegar hætta er á að friðarsamkomulaginu verði
hafnað á sjálfu Norður-írlandi.“
Úr forystugrein Aftonbladet 22. maí.
Tengslin við Kína
„Það er ekki augljóst hvað Kínverjum gekk til
þegar þeir dældu fé í kosningasjóð Clintons í
gegnum Chung. En á undanförnum árum hefur
Clinton slakað á eftirliti með útflutningi á hertækni
til Kína. Allar uppljóstranir um Chung, aðra
styrktaraðOa og tengsl þeirra við Kína sýna það
greinilegar en áður að Janet Reno þarf að flytja
rannsókn á framlögum í kosningasjóð frá
dómsmálaráöuneytinu til óháðra aöila.“