Dagblaðið Vísir - DV - 22.05.1999, Blaðsíða 28

28
LAUGARDAGUR 22. MAÍ 1999 JL>V
%ðtal
DV, Longyeaityen:_______________
„Þetta er allt mitt líf. Ég kann
ekkert annað og hef aldrei gert
neitt annað,“ segir námumaður-
inn Jack Thomasen. Það eru þrír
kílómetrar út í dagsljósið frá
vinnustað hans, einn metri og 20
sentímetrar til lofts. Jack hefur á
30 ára starfsferli lært að ganga
hálfboginn. Og þetta er allt hans
líf. Kol, sót og salli í einhverri erf-
iðustu kolanámu heims, námu 7 á
Svalbarða.
Ég vildi vita hvort hann myndi
virkilega sakna þessa lífs þegar
náman er orðin tóm eftir tvö ár.
Nei, þetta er allt hans líf og eini
söknuðurinn er kannski að hafa
ekki valið sér annað starf í upp-
hafi. Jack er Norðmaður - ekki
Bandaríkjamaður eins og nafnið
gæti bent til - og hann er einn 800
námumanna sem enn eru við
störf á Svalbarða.
Hagfræðingar hrista höfuðið
þegar þeir skoða fjárhagslegan
grundvöll þess að grafa kol úr
jöröu á Svalbarða. Vinnslan hefur
verið rekin með 30% tapi í 25 ár.
Náttúruvemdarfólk fórnar hönd-
um þegar það heyrir um kolin frá
Svalbarða. Annan eins skít er
ekki hægt að flnna til brennslu.
WBátðfc
Landslagið á Svalbarða er ekki síður stórbrotið en á íslandi. Útsýnið af heiðinni fyrir ofan Longyearbyen er eins og af venjulegri heiði á íslandi. Á fjallinu til
vinstri voru tvær ungar stúlkur á göngu fyrir tveimur árum. ísbjörn át aðra þeirra.
Norðan við mörkin
Samt er haldið áfram að grafa kol
úr jörðu í landi sem liggur dijúgan
spöl fyrir norðan mörk hins byggi-
lega heims. Það er sagt að þau dýr
sem náð hafa að aðlaga sig aðstæö-
um á Svalbaða lifi þar góðu lífi. Það
eru ísbimir, selir, refir og hreindýr.
Maðurinn er fimmta dýrið í þessum
hópi en hann hefur ekki náð að að-
laga sig aðstæðum.
Bara þeir 1350 Norðmenn sem
búa á Svalbarða þurfa 6 milljarða ís-
lenskra króna i ríkisstuðning á ári
til að samfélag þeirra haldi velli.
Þetta er dýrasta byggðastefna í
heimi. Rússar hafa líka reynt að ná
fótfestu á Svalbarða. Um 900 þeirra
verða nú að spjara sig i námunum í
Barentburg án ríkisstuðnings. Það
gengur en enginn hefur séð laun í
tvö ár. Rússarnir halda á sér hita
með kolunum sem þeir grafa upp.
Land harðjaxlanna
Búseta fólks á Svalbarða er ekk-
ert annað en rugl, en samt er byggð-
in þar heillandi. Náttúran er stór-
brotin og karlarnir sterkir og kon-
urnar vaskar eftir baráttu við kol,
heimskautamyrkur, einvem og ís-
bimi. Þetta er staðurinn fyrir harð-
jaxla. Og þótt úrvalið af tölvuleikj-
um í búðunum í höfuðstaðnum,
Longyearbyen, bendi ekki til hað-
neskjulegs lífs á mörkum siðmenn-
ingarinnar þá er það hér sem fólk
getur komist í hann krappan.
Besta hryllingssagan, sem að-
komufólk fær að heyra, er um stúlk-
urnar tvær sem fengu sér kvöld-
göngu upp á fjallið fyrir norðan
Longyearbyen fyrir tveimur árum.
Þetta er stutt ganga og engin ástæða
til að hafa með sér byssu. Önnur
þeirra varð að kærkomnum kvöld-
verði fyrir lítinn, móðurlausan og
svangan ísbjöm. Æ, æ.
„Að hluta,” svarar leiðsögumað-
urinn, Arne Kristoffersen, hefð-
bundinni spurningu aðkomufólks
um hvort bjöminn hafi étið
stelpuna. Eftir að hafa heyrt söguna
oftar í Longyearbyen læðist að
mönnum sá grunur að fátt sé satt í
sumum útgáfum hennar. En sagan
er sönn.
Minna reyndir heim-
skautafarar
Við erum hópur 15 blaðamanna á
ferð á Svalbarða og enginn í hópn-
um einu sinni fjarskyldur Friðþjófi
Nansen eða öðrum heimskautaför-
um. En okkur er hent upp á vélsleða
og virðulegum frönskum frúm sagt
að halda 60 kílómetra meðalhraða
til að dragast ekki aftur úr og verða
ísbjömum að bráð. Þeir skipta þús-
undum en við sáum engan.
Sólbakaður portúgalskur íþróttaf-
réttamaður hikar ekki við að leggja
berhöfðaður út í ísauðnina. En eftir
árekstur hans við hús tíu metrum
síðar verður leiðsögumönnunum
ljóst að eitthvað er bogið við upplýs-
ingarnar um að hér séu feröavanir
heimskautafarar á ferð.
En samt er lagt út í auðnina. Það
er ætlunin að heimsækja þær
byggðir sem enn era á Svalbarða.
Barentsburg, Ísafjarðarradíó og að
lokum Nýja-Álasund. Þangað verð-
ur sem betur fer að fljúga.
Þökk sé Lenín
í Barentburg tekur á móti hópn-
um stæðileg rússnesk kona sem hef-
ur án efa stjóm á öllu þar. Hún seg-
ir að námuvinnslan sé svo hættuleg
að aðeins Úkrainumönnum sé hætt-
andi inn í námumar. Hún þakkar
þó Lenín og Sovétríkjunum fyrir að
fá að vera á Svalbarða. Þarna er hiti
í húsum og matur á borðum eins og
var í Sovétríkjunum. Paradís í sam-
anburði við Rússland.
Borgarbömin úr blaðamannastétt
halda áfram for. Nú gengur það
glatt. Franska konan hefur lært að
halda sama meðalhraða og aðrir og
portúgalski íþróttafréttamaðurinn
hefur sett á sig hettuna. Það er svalt
að aka berhöfðaður í 10 stiga gaddi.
í ísafjarðarradiói eru tveir menn
heimilisfastir. Annar vinnur við
fjarskipti en hinn rekur veitinga-
stað, hótel og bar. Það era fjórar
dagleiðir gangandi til næstu byggð-
ar og samt góður grundvöUur tU
veitingarekstrar, segir vertinn.
Hann framreiðir selkjöt fýrir mold-
ríka Kana og Japana, sem þegar
hafa borðað á öllum helstu veitinga-
stöðum heims og langar í eitthvað
nýtt.
Von í ferðamennsku
Þetta er framtíðarvon byggðar-
innar á Svalbarða. Það er hægt að
hafa fé af fólki sem hefur séð aUt og
gert aUt og á bara eftir að borða á af-
skekktasta veitingastað í heimi.
Framtíð kolavinnslunnar er óviss
og úr henni hefur jafnt og þétt dreg-
ið eftir að kalda stríðinu lauk. Bæði
Norðmenn og Rússar hafa unnið
þarna kol með gríðarlegu tapi til að
staðfesta nærveru sina á nyrsta
byggða bóli í heimi.
Nú þarf helst að finna eitthvað
annað og léttara að gera. Ferða-
mennska er þar kjönn og auk þess
vísindarannsóknir. í þessu er fram-
tíð Svalbarða fólgin en hið gamla
námusamfélag harðjaxlanna hverf-
ur.
En áfram er haldið yfir firði og
flöU tU Nýja-Álasunds. Konan í búð-
inni sækir okkur á völlinn, selur
okkur minjagripi, ekur okkur aftur
á völlinn og tekur sér sæti i flug-
turninum. Það er annars bara á ís-
landi sem fólk hefur svo mörgum
hlutverkum að gegna.
Leiðsögumaður okkar reynist
vera kokkur líka en þó fyrst og
fremst atvinnuljósmyndari. Hann
segir að engin hætta stafi af ísbjörn-
unum - meðan þeir hafi eitthvað
annað að éta en fólk. ísbirnir vilja
elst ekki mannakjöt.
Lifað á norðurljósum
í Nýja-Álasundi er sannarlega
hættulegasta kolanáma í heimi. Þar
vora kol unnin af og til á þessari öld.
Kolalagið liggur skáhallt niður í jörð-
ina, gas safnast fyrir í göngunum og
springur reglulega.
Þessi eina náma krafðist 80 manns-
lifa og að lokum einnig lífs norsku
ríkisstjórnarinar. Það var eftir
hörmulegt slys árið 1962 þegar 21
maður fórst. En það er fallegt í Nýja-
Álasundi, og þar liggja tugir Þjóð-
verja, Breta og Japana allan veturinn
og rýna í norðurljós. Bærinn liflr nú á
norðurljósum.
Það er eins og að koma heim þegar
komið er til Longyearbyen á ný. Við
erum komin heim í siðmenninguna
eftir fimm daga í óbyggðum. Endrum
og sinnum éta ísbirnimir ferðafólk og
heimamenn segja sögur af hálfétnum
stelpum - sennilega til að lokka að
enn fleiri ferðamenn. Öllum er ráðlagt
að öskra og hlaupa ef það er bankað á
bakið á þeim á götu í Longyearbyen.
Gísli Kristjánsson