Dagblaðið Vísir - DV - 03.06.2000, Blaðsíða 10

10
Skoðun
LAUGARDAGUR 3. JÚNÍ 2000
DV
Útgáfufélag: Frjáls fjölmi&lun hf.
Stjórnarformaöur og útgáfustjóri: Sveinn R. Eyjólfsson
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: Eyjólfur Sveinsson
Ritstjórar: Jónas Kristjánsson og Óli Björn Kárason
Aðstobarritstjóri: Jónas Haraldsson
Auglýsingastjóri: Páll Þorsteinsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiðsla, áskrift:
Þverholti XI, 105 Rvik, sími: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
Græn númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjáisrar fjölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff,is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
Akureyri: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 4611605
Setning og umbrot: Frjáls fjölmiölun hf.
Filmu- og plötugerð: ísafoldarprensmiðja hf. Prentun: Árvakur hf.
Áskriftarverö á mánuöi 1950 kr. m. vsk. Lausasöluverð 180 kr. m. vsk., Helgarblaö 250 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endur-
gjalds. DV greiðir ekki viðmælendum fyrir viðtöl við þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Kristnihátíð í gíslingu
Ríkiskirkjan hefði betur gengið hóflegar fram í hrok-
anum, þegar hún gerði þúsund ára kristnihald á íslandi
að lúterskri innansveitarhátíð með rækilegri stétta-
skiptingu kirkjudeilda, þar sem mönnum er visað til
vistar eftir því, hvar í flokki þeir standa.
Ríkiskirkja okkar kom hvergi að friðsamri og hag-
nýtri kristnitöku íslendinga fyrir árþúsundi. Hún kom
ekki til sögunnar fyrr en hálfri sjöttu öld siðar, þegar
hún ruddist til valda í landinu með aftökum og grip-
deildum í skjóli erlends vopnavalds.
Ef haldin væri þúsund ára kristnihátíð á eðlilegan
hátt, mundi kaþólska kirkjan skipa annað öndvegið,
því að hún vann það afrek að kristna þjóðina nánast
baráttulaust á nánast einum degi fyrir þúsund árum og
að láta ekki hné fylgja kviði í sigurvímunni.
Hitt öndvegið mundi ásatrúarsöfnuðurinn skipa, því
að forverar hans áttu meginþátt í að búa til sátt, sem
hélt almennum friði í landinu á tíma mestu hugmynda-
hvarfa íslandssögunnar. Aðild ásatrúar mundi minna á
sáttina, sem varð um þessi fyrri siðaskipti.
Hafa má til marks um, að fólk er almennt fylgjandi
söguskoðun af þessu tagi, að sjaldan er minnzt þeirra
Marteins biskups Einarssonar og Daða Guðmundsson-
ar í Snóksdal, en þeim mun meiri hetjur eru Þorgeir
Ljósvetningagoði og Jón biskup Arason.
íslenzka ríkiskirkjan býr hins vegar í eigin hugar-
heimi með fremur lítilli aðild þjóðarinnar, en í skjóli
rentunnar frá hinu opinbera. Ef ríkisaurunum væri
kippt undan lúterskunni, yrði hún ekki fyrirferðar-
meiri í þjóðlífinu en aðrir söfnuðir í landinu.
Um siðferðilega stöðu lúterskunnar í kirkjusögu
kristninnar þarf ekki að segja margt annað en að benda
á, að í fyrra játaði hún skriflega í sögufrægu samkomu-
lagi, að enginn ágreiningur væri um kennisetningar
milli hennar og kaþólskunnar.
Lúterskan kom til sögunnar á siðferðilega erfiðu
tímabili í sögu kaþólskunnar og var studd til valda í
norðanverðri Evrópu í skjóli veraldlegra foringja, sem
ágirntust eignir kirkjunnar og sölsuðu þær undir sig.
Þannig kynntust íslendingar lúterskunni.
Hinar sögulegu staðreyndir málsins gefa ekki tilefni
til neins hroka af hálfu biskupsstofu. Miklu fremur
ættu þær að vera ríkiskirkjunni tilefni til lítillætis, þar
sem hún samþykkti og staðfesti smæð sína í hinu stóra
samhengi kristnitökunnar og kristnisögunnar.
Ríkiskirkjan hefur tekið kristnihátíð í gíslingu í
samræmi við veraldarsýn, þar sem biskupsstofa er í
sjöunda himni og öðrum skipað út frá henni i lægri og
óvirðulegri himnum, sumum vísað til Hestagjár eða í
Skógarhóla og sumir látnir greiða salemisgjald.
Samkvæmt þessari sjálfhverfu veraldarsýn lútersku
rikiskirkjunnar eru Krossinn og hommar í neðsta og lé-
legasta himninum í Hestagjá og ásatrúarmönnum vísað
út fyrir tíma og endimörk himnanna, þar sem Skógar-
hólar leika hlutverk eins konar forgarðs helvítis.
Niðurstaðan er, að haldin verður eins konar lútersk
innansveitarhátíð í sumar, en engin þúsund ára
kristnihátíð. Ríkiskirkjan hefur rænt hátíðinni og gert
hana að engu, rétt eins og hún rændi þjóðarauðnum
fyrir hálfri fimmtu öld og flutti hann úr landi.
Arftakar Þorgeirs Ljósvetningagoða og Jóns Arason-
ar eiga meira erindi á þúsund ára kristnihátíð heldur
en arfakar Daða í Snóksdal og Marteins biskups.
Jónas Kristjánsson
Kínaveldi opnast til vesturs
Það gleymist stundum þegar menn
velta vöngum yflr endalokum Sovét-
ríkjanna, og kalda stríðsins þar með,
að Bandaríkin eru ekki eina risaveldið
í heiminum. Kína, heimkynni Qórð-
ungs mannkyns, er líka risaveldi. Það
hefur gífurlegur hagvöxtur síðustu ára
i Kína undirstrikað. Sumum nágranna-
ríkjum Kína stendur ógn af því hve
Kínverjum vex fiskur um hrygg. Ekki
eru allir jafnsáttir við „Kínavæðingu"
Austur-Asíu. Bandarikjamenn hafa
hins vegar löngum sóst eftir viðskipt-
um við Kínverja. Allt frá því að Nixon
fór í sína frægu ferð að hitta Mao for-
mann hefur Bandaríkjastjóm reynt eft-
ir megni að halda viðskiptatengslum
við Kínverja þó að þeir hafi jafnan ver-
ið tregir í taumi.
Fyrir rúmri viku samþykkti neðri
deild Bandaríkjaþings að taka upp var-
anleg viðskiptatengsl við Kína en hing-
að til hefur þingið þurft að framlengja
löggjöf um það efni árlega. Búið er að
gera víðtæka samninga um niðurfell-
ingu tolla á bandarískum vöram i
Kína, þeir lækka um allt að tvo þriðju
þegar samningar landanna taka gildi.
Kinverjar munu einnig leyfa margvís-
lega atvinnustarfsemi Bandaríkja-
manna i Kína.
Þessi ákvörðun þingsins er mikill
sigur fyrir Clinton Bandarikjaforseta
en hann barðist hatrammlega fyrir því
að afla málinu fylgis þrátt fyrir umtals-
verða andstöðu í eigin flokki. Aðeins
64 demókratar greiddu atkvæði með
tillögunni á endanum en 173
repúblikanar. Öldungadeild þingsins á
enn eftir að greiða atkvæði en fullvíst
er talið að þar verði tillagan samþykkt.
Andstæðingar standa saman
Það er merkilegur söfnuður sem hef-
ur fylkt sér gegn þvi að samið verði
um varanleg viðskiptatengsl Kína og
Bandaríkjanna. Þar eru samankomnir
hörðustu íhaldsmenn bandarískra
stjómmála, svo sem öldungadeildar-
þingmaðurinn Jesse Helms sem hefur
heitið því að berjast gegn samningum
við Kína með öllum tiltækum ráðum. í
hópi andstæðinganna eru einnig bar-
áttumenn fyrir mannréttindum og
ýmsir hópar fólks á vinstri væng
stjórnmálanna. Mest munar þó um
andstöðu bandarískra verkalýðsfélaga,
en nokkur stærstu verkalýðsfélaganna
í landinu hafa barist gegn viðskipta-
samningum við Kina með kjafti og
klóm.
Röksemdir þessara hópa eru af
tvennum toga. Talsmenn bandariskra
verkamanna og starfsmanna í iðnaði
telja að með samningum við Kína
hljóti flótti framleiðslufyrirtækja frá
Bandaríkjunum að aukast um allan
helming. Störfúm heima fyrir muni
halda áfram að fækka á meðan fram-
leiðendur notfæri sér í auknum mæli
ódýrt vinnuafl í Kína.
Hinir benda einkum á hina hörmu-
legu stöðu mannréttindamála í Kína.
Bandarikjastjórn hefur haldið því fram
að eðlileg viðskipti við Kína og aðgang-
ur Kínverja að Alþjóðaviðskiptastofn-
uninni muni auðvelda vestrænum rikj-
um að hafa áhrif á þróun mannrétt-
indamála i Kina. En margir efast um
að slík tengsl séu á milli viðskipta og
mannréttinda.
Hnattvæðing á kostnað mann-
réttinda
Varanlegur viðskiptasamningur
Bandaríkjanna og Kina snýst um
margt annað en viðskipti. Það er engin
leið fyrir Bandaríkjamenn að koma í
veg fyrir að Kínverjar skapi sér yfir-
burðastöðu I Austur-Asíu og þá er
betra að tengsl ríkjanna séu vinsam-
leg.
Samningurinn, og þó einkum vænt-
anleg aðild Kínverja að Alþjóðavið-
skiptastofnuninni, er eitt skref í hnatt-
væðingu viðskipta og sýnir líka ákveð-
ið einkenni hnattvæðingarinnar: Hún
snýst fyrst og fremst um viðskipti og
markaði. Hitt sem á að koma í kjölfar-
ið er vonarpeningur.
Og þar er kannski komið að kjarna
málsins um mannréttindi. Sú röksemd
hefur heyrst oft á undanfórnum árum
að ekkert komi út úr því að beita
þvingunum eða hótunum til að knýja
kínversk stjóravöld til að breyta hátt-
um sínum. Betra sé að beita vinsam-
legum fortölum eftir því sem hægt er
og eiga sem mest viðskipti og sam-
skipti við Kínverja. En þessi skoðun
verður innantómari eftir því sem hags-
munimir af viðskiptum verða meiri.
Bandaríkjaþing ákvað að skipa sér-
staka nefnd til að fylgjast með mann-
réttindamálum í Kína og gefa þinginu
reglulega skýrslur. En ekkert er kveð-
ið á um hvernig þingið muni meta eða
bregðast við slíkum skýrslum.
Sú ályktun virðist óumflýjanleg að
með því að opna Kínverjum dymar að
Alþjóðaviðskiptastofhuninni með var-
anlegum viðskiptasamningi séu mann-
réttindamál í raun gerð að aukaatriði.
Hvers vegna skyldu eðlileg viðskipta-
tengsl Kínverja við umheiminn verða
til þess að draga úr harðstjórn í Kína?
Eru dæmi um að slíkt hafi gerst ann-
ars staðar? Það eru viðskipti sem
mestu máli skipta i hinni miklu hnatt-
væðingu sem nú fer fram og heimur-
inn getur einfaldlega ekki leyft sér að
halda Kína utan hennar.
Það má gera ráð fyrir að stjómvöld
í öðrum ríkjum þar sem mannréttindi
hafa verið lltils virt geti dregið
nokkum lærdóm af þessu. Þetta á ekki
síst við um Rússland. Rússar hafa að
undanfómu gefið mjög greinilega til
kynna að þeir vilji stuðla að áfram-
haldandi efnahagslegum umbótum á
meðan þeir geti farið sínu fram gagn-
vart þegnum sínum. Rétt eins og Kin-
verjar ætla sér ekki að slaka neitt á
klónni í Tíbet munu Rússar ekki líða
uppsteyt í Kákasus eða annars staðar í
rikinu þar sem krafist er aukinnar
sjálfstjórnar.
Hlutverk alþjóðlegra samtaka á borð
við Amnesty International og Rauða
krossinn hlýtur að aukast ef ríki
heims hafna aðferðum útilokunar og
efnahagsþvingana til að stuðla að
auknum mannréttindum. En þó að slík
samtök vinni víða gott starf er vandséð
að þau geti orðið það afl sem dugar til
að knýja fram verulegar breytingar á
stjórnarháttum.
Deilið með okkur hugsjónum
ykkarstuðlið að hagvexti
aðhyllist sanngirni...
...þegar þið yfirgefið
þessa helgu sali!
.fyrsta skrefí
markaðsvœðingunni!

i