Dagblaðið Vísir - DV - 27.10.2001, Síða 26

26
LAUGARDAGUR 27. OKTÓBER 2001
Helgarblað_________________________________________________________________________________________________DV
Rannsóknir sýna fram á tengsl peninga, menntunar og hamingju:
Líf shaming j an
ákvörðuð á
menntaskólaárum
Fólk er mestalla ævina að eltast
við að uppfylla hamingjustaðla sam-
félagsins en staðalimyndin er
grannur, heilsuhraustur einstak-
lingur með fallega fjölskyldu, fina
menntun og góð laun. Ekki tekst öll-
um að uppfylla öll þessi skilyrði og
eru dæmi um að þótt flest sé til staö-
ar í lífi fólks sem ætti að framkalla
freyðandi hamingju þá er raunin oft
önnur. Hamingjan er nefnilega ekki
geymd í hanskahólfum milljóna-
jeppa.
Hamingjusama þjóöin
Fyrir allmörgum árum var gerð
könnun meðal allra heimsins landa
og kom út úr því að íslendingar
væru hamingjusamasta þjóð al-
heimsins. Margir töldu að þetta
væri eitthvert bull en aðrir vildu
ekki hugsa til þess hvernig öðrum
þjóðum liði fyrst þessu væri svona
farið.
Síðan þessi könnun var gerð hef-
ur efnahagsleg velsæld íslendinga
aukist til mikilla muna. Því er hald-
ið fram aö íslendingar séu afar vel
settir efnahagslega þrátt fyrir að
skuldastaða heimilanna sé ekki eins
og best verður á kosið. Þrátt fyrir
þessar framfarir í efnahagslegu til-
liti hefur á þessum tíma aukist mjög
notkun geðlyfja og er nú svo komið
að 4% íslendinga á aldrinum 18-25
ára eru á svokölluöum geðdeyfðar-
lyflum.
ASÍ og peningarnir
Þróunin á islandi er ekki ólík því
sem gerst hefur viða erlendis. í
Bretlandi hafa laun stjórnenda
hækkað um tæp þrjátíu prósent á
síðustu tveimur árum og má gera
ráð fyrir að Bandaríkin séu enginn
eftirbátur Evrópu í þessum efnum.
Bandarískur prófessor við Uni-
versity of Southern California, Ric-
hard Easterlin, hóf að rannsaka
tengsl peninga og hamingju fyrir
nokkrum árum og komst að þeirri
niðurstöðu að það er sama hversu
há laun verða, það eykur ekki ham-
ingjuna í lífi fólks.
Þetta þýðir þó ekki að Grétar Þor-
steinsson og félagar i ASÍ geti
hreinsað skrifborðin sín og einbeitt
sér að einhverju öðru en kjaramál-
um. Easterlin sýnir fram á það í
rannsóknum sínum að sterk tengsl
eru milli tekna og hamingju. Niður-
stöður Easterlins eru því samhljóða
því sem fram hefur komið í rann-
sóknum síðustu áratugi. Eftir því
sem menntunin er betri er líklegra
að tekjurnar hækki og hamingjan
aukist, ef ekki á borði þá í orði.
Hamingjan innan seilingar?
Ef samhengi tekna og hamingju
væri svona einfalt þá væri lífið
mjög einfalt og hamingjan myndi
aukast eftir því sem aldurinn og
tekjurnar hækkuðu. Easterlin segir
því ekki svo farið. Hann heldur þvi
fram að í lífi fólk sé einhver ham-
ingjufasti, þ.e. að á ákveðnum tíma
lífsins sé ákveðið hvert hamingju-
meðaltalið verði. Samkvæmt þessu
getur maður verið viss um að ef ná-
granni manns var ríkur og ham-
ingjusamur árið 1990 þá er hann
það að öllum líkindum enn þá.
Vonin um að hamingjan sé innan
seilingar er því íjær manni nú en
við upphaf þessarar greinar. Og enn
versnar það því samkvæmt rann-
sóknum Easterlins er lífshamingjan
ákvörðuð á menntaskólaárunum.
Þá er hópurinn sem fólk tilheyrir
nokkuð sammála um lífsstíl óháð
ijárhag íjölskyldnanna. Þeir sem
ekki halda áfram upp í háskóla eru
þó líklegir til að byrja starfsferil
sinn óhamingjusamari en hinir og
það sem verra er, þeir eru enn
óhamingjusamari þegar honum lýk-
ur.
Heitt + kalt = volgt
Ef staðhæfingar Easterlins reyn-
ast réttar þá er ólíklegt að lífsham-
ingjan taki stökk til hins betra á
næsta ári eða þarnæsta. Og taki
hún stökkið er eins gott að búa sig
undir verulega niðursveiílu á ham-
ingjuskalanum einhvem tímann
síðar. Því eins og við vitum úr
meðaltalsfræðum þá er meðaltalið
af sjóðandi heitu og ísköldu bara
volgt.
-sm
Ríkasti maður jaröar
Bill Gates er ríkasti madur jaröar og býr líklega í dýrasta einbýlishúsi á hnett-
inum. Samkvæmt kenningum bandarísks prófessors er líklegt aö hafi Gates
veriö hamingjusamur í menntaskóia þá sé hann þaö enn og verði áfram þótt
hann missti alla peningana sína.
Hamingjusamur og heimskur
Mr. Bean er ekki þekktur fýrir depurö. Hann er hamingjusamur þrátt fýrir aö
búa viö slæman kost í lélegrí íbúö í Lundúnum. Kannski hann hafi veríö
ánægöur í menntaskóla.
Kynlrf___________________________________________________________________
Þroskast börn ekki kynferðislega? r$
^ um kyniíf fyrir
- er hægt að ræða kynferðisþroska barna an þess ad fara 1 hnut? ÐV og spegiiinn
Fyrr í mánuðinum reit ég tvo
pistla um börn sem kynverur.
Skömmu síðar barst mér bréf frá
móður þriggja ára stúlku sem sagð-
ist alltaf lesa pistlana mína á Spegl-
inum á Vísir.is og að henni þætti
þeir oft á tíðum bráðskemmtilegir
og fræðandi aflestrar. En nú var
henni brugðið eftir lestur á pistlum
eftir mig um börn sem kynverur.
Hana sveið að ég skyldi blanda
sáman bömum og kynlífi í pistlun-
um. Sömuleiðis óttaðist hún að inni-
hald þeirra gæti orðiö vatn á myllu
þeirra sem misnota börn kynferðis-
lega. Ég er henni þakklát fyrir
bréfasendinguna því það er greini-
legra erfiðara að fjalla um tabúefni
sem þetta í kynferðismálum en ég
hélt.
Varasamt að lesa um kynlíf
Það er mikið nöldraö í fjölmiðl-
um, a.m.k. ef maður les pistla hinna
og þessara blaðamanna. Núna vil ég
nöldra yfir atferli sem ég ræð alls
engu um - lestrarvenjum lesenda
kynlífsþistla. Mér er umhugaö að
koma skoðunum mínum á framfæri
á sæmilegan skýran hátt. Ég vona
að móðirin sem sendi mér bréfið
hafi náð að lesa pistlana spjaldanna
á milli en ekki skautað yfir fyrir-
sagnirnar. Síðastnefndi lestrarmáti
er nefnilega varasamur því þá snar-
aukast líkurnar á að „lesandinn"
slíti umfjöllunarefnið úr samhengi.
Þetta er enn hættulegri lestrarmáti
ef innihald greinarinnar er ennþá
„tabú“ í almennri umræðu. Þeir
sem lásu umrædda pistla, frá upp-
hafi til enda, hafa væntanlega tekið
eftir að ég varaði einmitt við þeirri
tilhneigingu að líta á böm og kynlíf
út frá forsendum, skilgreiningum og
reynsluheimi fullorðinna.
Viðbrögð mömmunnar eru á
margan hátt lýsandi eða dæmigerð
fyrir þau viðhorf sem ég tók fyrir í
umræddum pistlum: Að fullorðnir
væru hræddir við að tengja orðið
kynlíf við börn. Að sumu leyti er
þetta eðlilegur ótti því af og til
dynja á foreldrum fréttir um ein-
staklinga sem misnota börn kyn-
ferðislega. En þessi ótti endurspegl-
ar líka, að mínu mati, hversu tak-
markaðan skilning fullorðnir leggja
í þetta blessað kynlífshugtak og
hversu erfitt það er fyrir okkur að
húgsa um það nema út frá eigin for-
sendum. Þessu verðum við að
breyta.
Tilvistarkreppa hugtaka
í milljónasta skiptið: Með hugtak-
inu kynlíf er átt við hvers konar
hegðun sem hefur beina skírskotun
til okkar sem kynvera. Kynlíf þarf
ekkert að hafa með beina þátttöku í
kýnmökum að- gera, sérstaklega
ekki ef maöur er á bamsaldri (börn
þykjast stundum hafa samfarir sem
hluti af leik, sum reyna það jafnvel
í alvörunni en þá getum við rétt
ímyndað okkur hyort þau leggi ekki
annan skilning í atferlið en full-
orðnir.)
Kynlíf snýst alls ekki bara um
kynhegðun heldur líka tilfinningar,
hugsanir og viðhorf. Börn sýna kyn-
hegðun sem er eölileg MIÐAÐ við
þeirra aldur og þroska. Kynferðis-
legt atferli bama tengist m.a. sjálfs-
mynd þeirra út frá kynímynd (til-
finningin um hvaða kyni maður til-
heyri). Þau eru m.a. að MÓTA við-
horf til eigin líkama og þróa tilfinn-
ingar sem m.a. varða blygðun og
líkamsímynd. Þau LÆRA viðhorf til
kynhlutverka af einstaklingum í
nánasta umhverfi, þau KYNNAST
hvemig fólk, t.d. foreldrar og ætt-
ingjar, sýnir hvað öðru umhyggju í
daglegu lífi og ótal margt fleira.
Hvernig er hægt að halda því fram
að börn séu ekki að þroskast kyn-
ferðislega? Það má heldur ekki mis-
skilja mig þannig að ég telji að börn
séu bara kynverur, það er af og frá.
En kynlífsþroskinn, ef mér leyfist
að nota það hugtak í víðum skiln-
ingi, er einn liður í fjölbreyttum
þroskaferli hjá þeim.
í áðumefndum pistlum benti ég á
nauðsyn þess að fullorðnir gerðu
sér grein fyrir að til er þróun eða
ákveðið ferli meðal barna sem hefur
að gera með eðlilegan kynlífsþroska
æskuáranna. Stelpan eða strákur-
inn vaknar jú ekki einn góðan veð-
urdag, daginn eftir ferminguna, og
er skyndilega orðin(n) „kynvera“
með öllu því tilfinningalegu bram-
bolti sem svonefndu kynþroska-
skeiði á að fylgja. Kannski byrjar
„kynþroskaskeiðið" ekki við tíu,
tólf ára aldur heldur miklu fyrr? Þá
getum við bara notað orðið „kyn-
þroski" yfir öll árin, frá fæðingu og
fram á grafarbakkann?
En þetta orð - kynþroski - hefur
hlotið ákveðinn sess sent það tíma-
bil ævinnar þegar líkaminn breytist
í líkama unglings og barneignir
verða líkamlega mögulegar. Vegna
þessa tel ég hæpið að einnig sé hægt
að nota þetta hugtak yfir þann feril
sem á við um kynferðisþroska/kyn-
lífsþroska. Kannski er ógerningur
og barnalegt óraunsæi að halda að
hægt sé að breyta merkingu fólks á
orðinu „kynlíf'. Það er eins og það
sé rígbundið við að þýða bara eitt:
Kynmök. Þá er vandinn í rauninni
sá að þegar fólk á við kynmök sín á
milli í daglegu tali þá notar það allt
of oft orðið „kynlíf'. Þetta er svolít-
ið skondið - að vinna
við fag þar sem ekki
er á hreinu hvað
felst..í... jnerkingu
orða.
I vikunni sá; ég
viðtal við hjúkrunar-
fræðing á heilsu-
gæslustöð sem var
að fjalla um „kyn-
hegðun/kynferði
(sexualitet)" - þarna
var komin enn ein
útgáfan á. hvað sexu-
alitet eða kynlíf virð-
ist standa fyrir hjá
þessum kollega mín-
um. Sjálfri finnst mér bæði kyn-
hegðun og kynferði heyra undir
KYN-LÍF (líf okkar sem þetta eða
hitt kynið).
íslendingar eru enn að læra
inotkun hugtaksins kynlíf sem
Norðurlandabúar nefna „seksu-
alitet“ og enskumælandi fólk „sexu-
ality“. Kannski gæti orðið „kynferð-
isþroski" í staðinn fyrir notkun á
orðinu „kynlífsþroski“ útrýmt ótt-
anum um að maður sé að stuðla að
kynferðislegri misnotkun ef notað
er orðiö „kynlifsþroski"? En
kannski ætti ég bara að snúa mér
að nýjum starfsvettvangi og læra
t.d. húsgagnasmíði, þá þarf enginn
að velkjast í vafa um hugtök eins og
hamar eða hefill!
Tabú
I títtnefndum pistlum ítrekaði ég
einnig mikilvægi þess að fullorðnir
gerðu sér skýra grein fyrir því að
böm leggja ekki sömu merkingu í
hegðun og tilfinningar tengt því að
vera kynvera og við hin sem erum
eldri og eigum að teljast þroskaðri
og greindari. En í alvöru talað,
þroski bama sem kynvera er greini-
legt tabúefni hérlendis. Það sýnir
þögnin (nema hjá mömmunni sem
skrifaði bréfið til mín), bæði meðal
almennings og að það virðist vera
nógu áhugavert viðfangsefni meðal
íslenskra fræðimanna. Ég botna
ekki neitt í þessari fælni fræði-
manna hérlendis á að rannsaka
„kynferðisþroska / kynlífsþroska"
barna nema sú tregða endurspegli
áðurnefnda hræðslu og hugtakamis-
skilning. Ég hefði talið þetta sérlega
verðugt rannsóknarefni því er ekki
þörf á að vita hvað telst eðlilegur
kynferðisþroski/kynlífsþroski
barna samhliða aukinni umræðu
um kynferðislega misnotkun barna?
Er ekki einfaldlega skynsamlegt og
þarft að þekkja þroska barna að
þessu leyti? Allir sem sinna börnum
að einhverju ráði lenda í tilvikum,
eða eiga eftir að gera það, sem tengj-
ast börnum og kynferðis/kynlífs-
þroska. Og þá er ég bæði að tala um
fótluð börn sem ófotluð, þroskaheft
börn sem önnur. (Enn meira tabú er
að tala um kynlíf og fötlun eða i
tengslum við þroskahefta.)
Jæja, er ég ekki búin að nöldra
nóg um tilvistarkreppu orða i kyn-
lifi!? Ég þarf bara smábiðlund. Ég
man hvað það tók langan tíma fyrir
orðið „samkynhneigður" að festast í
sessi. Um langt skeið var manni
boðið upp á orðskrípi eins og
„örvkynja" eða „kynvilltur", t.d. í
lesmáli Moggans.