Dagblaðið Vísir - DV - 04.05.2002, Qupperneq 18

8
Helga rblacf 13 V LAUGARDAGUR 4. MAÍ 2002
Réttar-
meinafræðingurínn 'i
ÞÓRA KOM HEIM FRÁ NÁMI og starfi í Boston
sumariö 2000 og við það fjölgaði réttarmeinafræðing-
um á íslandi um 100% því það var aðeins einn fyrir
og Þóra er fyrst íslenska kvenna til að gegna starfi
réttarmeinafræðings. Þetta er því ekki starf sem fólk
er almennt í snertingu við svo það liggur beinast við
að spyrja Þóru í hverju starfið sé eiginlega fólgið.
„Réttarmeinafræðingur er læknir sem er sérfræðing-
ur í því að gera krufningar til þess að komast að dán-
arorsök og dánaratvikum. Krufningarnar sjálfar eru
langmestur hluti starfans en hluti af rannsókninni til
að komast að dánarorsökum og dánaratvikum er
stundum að skoða vettvang. í ákveðnum tilvikum
fylgjum viö síðan málinu eftir alla leið í dómsal þar
sem bera þarf vitni,“ segir Þóra sem hefur bækistöðv-
ar sínar á sýkladeild Landspítala - háskólasjúkrahúss
en sökum plássleysis fær hluti af Rannsóknastofu Há-
skólans þar inni en réttarmeinafræðin heyrir þar
undir.
Einhvers staðar í þessum byggingum í kjallara er
krufningarstofa. Við fáum ekki að koma þar inn.
Þangað fær enginn að koma nema réttarmeinafræð-
ingurinn og aðstoðarmenn hennar, samstarfsmenn og
lögreglan. Engir óvígðir. Réttarmeinafræðingar eru
einnig í vissum tilvikum fengnir til þess að skoða bíla
sem grunur leikur á að hafi átt þátt í umferðarslysum
þar sem ekið var á gangandi vegfaranda og keyrt burt
og leita þá að vefjaleifum.
„Við skoðum einnig farartæki þar sem grunur leik-
ur á að fórnarlamb hafi verið flutt af geranda til að
losa sig viö eða fela líkið og leitum við þá að ákveðn-
um ummerkjum um lífsmörk hjá fórnarlambinu með-
an á flutningi stóð. Ef fólk hverfur en ekkert lík
finnst og grunur leikur á að um manndráp hafi verið
að ræða erum við stundum kvödd á heimili viðkom-
andi til að athuga hvort þar finnist t.d. blóðblettir
blandaðir heilavef eða beinflísar úr höfuðkúpu sem
myndu sanna að viðkomandi væri látinn þótt líkið
finnist ekki.“
Þetta er mynd af veskinu sem Þóra rannsakaði og
staðfesti að væri gert úr mannshúð.
Mér fannst fyrsta krufningin mín sem égframkvæmdi sjálf mjög
erfð. Sennilega vegna þess að þetta var ung kona, nánast jafngöm-
ul og ég, sem hafði dáið úr krabbameini. Ég hugsaði mikið um ald-
ur hennar og hugsaði: hvers vegna hún en ekki ég? Svo venst þetta
og sjálfsagt fœr maður ákveðna skel. Þetta starf verður samt aldrei
hversdagslegt því það eru engar tvœr krufningar eins.
Veskið var úr mannshúð
Þóra hefur viðtæka reynslu af ýmsum sérverkefnum
af þessu tagi sem lenda utan þess venjulega. í starfi
sínu í Boston rakst hún á margt undarlegt og segir mér
þessu næst söguna af veskinu sérkennilega.
„Þetta var verkefni sem reyndar var beint til míns
yfirmanns en hann fól mér að leysa úr því. Málið sner-
ist um veski sem grunur lék á aö hefði verið gert úr
mannshúð. Þetta er einkennilegur gripur sem komst
eftir krókaleiðum til Rauða krossins á vesturströnd
Bandaríkjanna. Þar höfðu menn áhuga á að gefa vesk-
ið til Holocaust-safnsins i Washington ef það reyndist
vera „ekta“. Saga veskisins nær aftur til Póllands í
seinni heimsstyrjöldinni. Pólskur skæruliði tók þátt í
að króa af eða fanga hóp Gestapomanna í Póllandi.
Einn þeirra henti einhverju frá sér og einn skærulið-
inn fann þar lítið svart veski sem er merkt meö áletr-
uninni: auf echten Menschenleder sem þýðir: úr ekta
mannshúð. Hann geymdi þetta í áratugi og það var síð-
an barnabarn hans sem kom því á framfæri við Rauða
krossinn. Við töldum okkur síðan geta staðfest að
veskið væri úr raunverulegri mannshúð, kynntum nið-
urstöður okkar á ársþingi American Academy of For-
ensic Sciences og ég geri ráð fyrir að veskið hafi fariö
á safnið þótt ég viti það ekki fyrir víst.“
Þóra segir að nokkrum vikum eftir þetta hafi borist
í hendur þeirra lampaskermur sem sama saga fylgdi,
þ.e. að grunur léki á að hann væri strekktur með
mannshúð. Sögur af þessu tagi um nýtingu „afurða“
gyðinga með þessum hætti í útrýmingarbúðum Þjóð-
verja í seinni heimsstyrjöldinni hafa verið lengi á
kreiki. Lampinn sem Þóra rannsakaði reyndist ekki
vera með mannshúð en veskið staðfestir að sögur af
þessu tagi eru engar þjóðsögur.
- Skyldi þetta hafa verið fallegur hlutur?
„Það er mjög óvenjulegt að sjá þetta og handleika
það. Ég veit ekki hvort ég myndi segja fallegt," segir
Þóra og finnur fyrir mig mynd af þessum sérkennilega
hlut. Réttarmeinafræðingar hefja námsferil sinn á því
aö læra læknisfræði. Síðan tekur við meinafræði sem
sérgrein og síðan er réttarmeinafræði undirsérgrein
innan meinafræðinnar. Réttarmeinafræði sem slík er
mun betur skilgreind sem sérfag í Bandaríkjunum
heldur en Evrópu. Á réttarlæknum og réttarmeina-
fræðingum er sá faglegi munur að réttarlæknar fjalla
einnig um lifandi fólk en réttarmeinafræðingar fást að-
eins við þá látnu.
Þóra er gift bandarískum tölvufræðingi, Gary
Myers, og þau eiga tvö börn, fimm og átta ára. Hún
segir að það sé mun öruggara og þægilegra umhverfi
að ala upp börn á íslandi. Þóra hóf sitt nám í Linköp-
ing í Sviþjóð en eftir ársdvöl þar flutti hún sig um set
til Boston þar sem hún lauk prófi í réttarmeinafræði.
Þar starfa sjálfstæðar réttarmeinafræðistofnanir á fjár-
lögum frá hverju fylki og heyra undir heilbrigðisráðu-
neyti. Þessar stofnanir starfa mun sjálfstæðar en víða
annars staðar tíðkast. Stærstu stofnanir af þessu tagi
hafa rétt til að taka lækna í sérnám í réttarmeina-
fræði.
„Þar er mikilvægt að geta í réttarsal sýnt fram á að
maður hafi lokið öllum tilskildum réttindum því verj-
endur reyna oft að fá vitnisburð dæmdan ógildan á
þeim forsendum að maður sé ekki fullgildur."
Að kryfja eða ekki
Þóra dvaldi í Boston í sex ár við nám og störf og
kom heim sumarið 2000. Skyldi vera mikill munur á
starfsumhverfi hennar hér heima samanborið við
Ameríku?
„Það er mjög ólíkt. Hér eru réttarkrufningar gerð-
ar að beiðni lögreglu og sýslumanna þannig að ég sem
réttarlæknir hef ekkert að segja um það hverjir eru
krufnir og hverjir ekki. Einstöku sinnum getur verið
álitamál hvort krufning eigi að vera réttarkrufning
eða sjúkrahúskrufning. Þarna vegur álit héraðslækna
jafnan mjög þungt enda er regla að þeir séu kallaðir
á vettvang þegar fólk deyr í heimahúsum." Lögin
segja til um að ef einhver grunur sé um voveiflegt
mannslát eða slíkur grunur gæti síðar risið skuli
krufning ávallt fara fram. Undir þetta falla mann-
dráp, sjálfsvig og slys og andlát utan sjúkrastofnunar
þar sem andlátið er skyndilegt.
„Þegar um er að ræða eldri einstakling með t.d.
langa sögu um erfiðan sjúkdóm og hefur hrakað hægt
og rólega og deyr síðan í heimahúsi án þess að nokk-
ur grunur sé um neitt voveiflegt eru slíkir eir.stak-
lingar oft ekki krufnir." - Rís þá stundum ágreining-
ur um það hvort skuli kryfja fólk eða ekki? „Það er
yfirleitt ekki ágreiningur um andlát í heimahúsum
en það geta komið upp tilvik þar sem einstaklingur
deyr á sjúkrahúsi en kringumstæður geta verið
þannig að það sé ekki alveg ljóst hvort skuli fara fram
réttarkrufning eða sjúkrahússkrufning.“
- Það leiðir af sjálfu sér að krufningar á íslandi eru
íjölmargar og síðan Þóra kom heim til starfa sumar-
ið 2000 hefur hún framkvæmt 280 réttarkrufningar.
„Heildartala réttarkrufninga er þó hærri þar sem
Gunnlaugur Geirsson kryfur þegar ég er í burtu og
það var ekki fyrr en seint á síðasta ári að ég fór að
gera réttarkrufningamar á Akureyri. Áður voru þær
framkvæmdar af meinafræðingnum sem starfaði þar
en eftir að hann komst á eftirlaun og hætti tók ég við
þeim. Fjöldi þeirra sveiflast eðlilega milli ára. Árið
2000 voru þær mjög margar en aftur nokkru færri
árið 2001. Árið í ár hefur síðan verið mun fjörugra á
þessu sviði en sami tími í fyrra.“
Mjög spennandi starf
- Þóra segir að í Ameríku sé það daglegt brauð fyr-
ir réttarmeinafræðinga að mæta í réttarsal þar sem
morð eru þar mun tíðari en á íslandi. Hér á landi eru
vettvangsrannsóknir og vitnaleiðslur eðlilega ekki
daglegt brauð en Þóra fer þó oft á vettvang með lög-
reglunni og segist frekar vilja það en ekki þegar um
manndráp eða grunsamlegt mannslát er að ræða.
„Á stofnuninni þar sem ég vann í Boston voru um
200 morð á ári tekin til rannsóknar og við vorum ekki
svo mörg sem unnum þarna svo þetta var daglegt
brauð og stærri hluti af starfinu en hér. Bæði eru
morð þar tíðari og akstur undir áhrifum alls konar
efna sem síðan leiðir tO slysa og manndrápa mun al-
gengari."
- Nú er það svo að mörgum finnst þetta tiltekna
starf frekar óhugnanlegt og Þóra viðurkennir að inn-
an læknisfræðinnar sé þetta viðfangsefni ekki sér-
staklega vinsælt. En skyldi eitthvað sérstakt hafa orð-
ið til þess að hún valdi sér þennan starfsvettvang?
„Mér finnst þetta einfaldlega mjög spennandi starf.
Síðan ég byrjaði í meinafræðinni hefur mér alltaf
fundist afar áhugavert að komast að því af hverju fólk
deyr. Að skoða það sem veldur sjúkdómum. Það er
áhugavert að greina sjúkling með einhvern sjúkdóm
eins og t.d. lungnakrabbamein en það er margfalt
áhugaverðara að halda á hinu eiginlega meini í hönd-
unum og sjá það í réttu samhengi. Það er oft mikill
leyndardómur af hverju fólk deyr og það er sá leynd-
ardómur sem heillar mig.“
- Þóra segist framan af námsferli sínum hafa haft
mikinn áhuga á fylgjum og fóstrum og það var eigin-
lega ekki fyrr en í Boston að hún sá í hverju réttar-