Dagblaðið Vísir - DV - 04.05.2002, Blaðsíða 51

LAUGARDAGUR 4. MAf 2002
/7 e l c) a rb l ct c) J3V
51
Á Litla-Hraun
fyrir lífstíð
ÁRIÐ 1946 VAR FELLDUR mjög sérstakur dómur í
héraði í Reykjavík. Þar var ungur síbrotamaður
dæmdur til dvalar á „viðeigandi hæli“ í stað refsing-
ar. Þá var ekkert sérstakt hæli fyrir afbrotamenn svo
ekki verður ráðið af dómnum hvert rétturinn ætlað-
ist til að hann yrði sendur.
Dómur þessi er einnig einkennilegur í ljósi þess að
afbrotamaðurinn virðist ekki hafa verið sérlega
hættulegur samborgurum sinum. Afbrot hans voru
fyrst og fremst afbrot en einnig mjög undarleg hegð-
un á köflum sem talin er hafa stafað að hluta til af
stjórnlausri og mikilli neyslu amfetamíntaflna.
Síbrotamaðurinn sem hér eftir verður nefndur
Simbi en hann stundaði lengi sjómennsku sér til lífs-
viðurværis og þvældist um öll heimsins höf. Simbi
var ekki alveg venjulegt barn því hann hefur sýnilega
verið haldinn einhverri stjórnlítilii athafnaþrá og var
fyrst kærður fyrir þjófnað þegar hann var tíu ára
gamall og þótt málum hans væri þá vísað til barna-
verndarnefndar virðist það ekki hafa slegið neitt á
virðingarleysi hans fyrir lögum og reglu því á 14-16
ára aldrinum komst hann í kast viö lögin svo tugum
skipti. Yfirleitt voru afbrotin smávægileg, hnupl og
ölvun og þess háttar. Hann virðist hafa lagt þjófnað á
hiliuna að mestu eftir stuttan en afkastamikinn feril
milli 16 ára og tvítugs en eftir það er hans einkum
getið í sambandi við ölvun á almannafæri.
Elvld fáviti en gelding gæti hjálpað?
Á árunum 1937 og 1938 dvaldi Simbi um tíma á
Kleppi og þar var Helgi Tómasson yfirlæknir beðinn
að rannsaka hann sérstaklega og við skulum líta á
skýrslu hans:
„Hann er hvorki fáviti né geðveikur en verður að
teljast geðveill (psykopat). Ræður þar vafalaust mest
um meðfætt upplag hans og sennilega óheppilegt upp-
eldi og vandræðafélagsskapur svo að hann lendir í
þjófnaði, alls konar öðrum glæpum og virðist nú vera
orðinn samviskulaus með öilu ef svo ber undir.
Það er sennilegt að hjarta- eða æðakerfisveila hans
hafi haft nokkra þýðingu sem sé þá að þegar hann
þegar sem barn þreyttist fyrr þess vegna. Þegar hann
er þreyttur hættir honum til að verða úrillari, nervös
og hvorki hann sjálfur né foreldrar hans eða aðrir at-
huga ástand hans sem skyldi. Hann lendir í æ fleiri
og fleiri árekstrum, veður á frekari, striðnari, lygnari
og ágengari svo honum hættir enn meira að standa á
sama.
Mér er ekki ljóst hvað unnt er að gera við svona
mann hér á landi. Læknismeðferð kemur varla til
greina nema ef vera skyldi fullkomin kastration (geld-
ing) áður en allir hinir óheppilegu eiginleikar festast
enn þá meira í honum."
Svo virðist sem Simbi hafi þarna rétt naumlega
sloppið við geldingu að læknisráði þótt ekki verði
ráöið af gögnum málsins hvers vegna yfirlæknirinn
taldi það svo hentuga lausn. Allt um það þá slapp
Simbi aftur úr höndum læknavísindanna og hóf aftur
að fást við smáþjófnaði og fékk fjóra dóma árið 1939.
Hann strauk úr landi áður en til afplánunar þeirra
kom og þvældist um Evrópu, Ameríku og Suður-Am-
eríku næstu rúmlega þrjú árin á samtals 14 skipum
ýmist sem háseti eða laumufarþegi. Þegar hann kom
heim aftur til íslands í árslok 1942 var hann við ýmis
störf í nokkur misseri en endaði síðan á Litla-Hrauni
í 50 daga fyrir ítrekaðan ölvunarakstur en var þá náð-
aður í tilefni af lýðveldisstofnuninni.
Eftir stríð tókst honum að fá starf sem húsvörður á
hóteli og dvaldi þar en var síðan dæmdur til ótíma-
bundinnar vistar eftir mikla innbrotahrinu á árinu
1946.
Um ævintýri hans á stríðsárunum segir dr. Helgi
við dómsrannsókn 1946:
„Við rannsóknina er hann rólegur og skýr, fyllilega
áttaður á stað og stundu, engar ofskynjnanir eða mis-
skynjanir. Minni hans er ágætt og á köflum frábært."
Þetta er sérstök athugasemd í ljósi þess að Simbi
mun hafa verið illa eða ekki læs og kvaðst fyrir dómi
hafa lesið eina bók um ævina en hún hét: Mr. Lewis
in Sing Sing og eignaðist hann hana á siglingum sín-
um svo hann virðist hafa verið stautfær á ensku.
Síðan segir dr. Helgi:
„Ævintýrin sem hann hefur á ferðum sínum lent í,
hæfa mjög þessu upplagi hans. Ósvífnin hefur ágerst
enn meira í honum á stríðsárunum, hysterísk
frekjuköst og æfing í alls konar yfirskinsátyllum til
að ljúga sig frá hinu eða þessu. Margs konar klækir
og hrekkjabrögð sem hann hefir lært af ýmsum sem
hann hefur verið með á þessum ferðalögum hafa og
stuðlað að því að þroska hann til þess að verða „full-
komnari" glæpamann."
Árið 1946 bjó Simbi á hótelinu þar sem hann hafði
verið húsvörður um hrið og deildi herbergjum með
vini sínum á likum aldri. Þeir félaga neyttu am-
fetamíntaflna í stórum stO og virðist það ekki hafa
haft regluleg góð áhrif á Simba sjómann.
Hann og félagi hans stunduðu innbrot í stórum stíl
og á tæpum átta mánuðum frömdu þeir félagar alls
átta innbrot í Reykjavík. Stundum voru innbrotin
augljóslega í fjáraflaskyni og réðust þeir þá til inn-
göngu í fyrirtæki og verslanir og stálu oft umtalsverð-
um upphæöum. Stundum voru innbrotin hins vegar
heldur af undarlegra taginu. Þeir brutust t.d. inn í
Þjóðleikhúsið sem þá var hálfbyggt og var tilgangur-
inn sá að Simbi fengi að prófa söngrödd sína á svið-
inu en hann taldi sig vera óuppgötvaðan stórsöngvara
og fékkst nokkuð við að brjótast inn í ýmsar stórar
Það hefur ekki tíðkast á Islandi að dæma
menn ílífstíðarfangelsi og tiltölulega
skammt er síðan farið i/arað vista geð-
sjúka afbrotamenn á sérstakri stofnun til
lengri tíma. Árið 1946 var regkvískur sí-
brotamaður dæmdur til vistunar á viðeig-
andi hæli og leit útfgrir að hann yrði á
Litla-Hrauni fyrir lífstíð. Það þurfti hæsta-
réttardóm til að fá hann lausan.
Litla-Ilraun er aöalfangelsi íslands og hefur verið um árabil. Á stríðsárunum var amfetamínfíkill og síbrotamaður dæmdur til vistar
þar og það þurfti hæstaréttardóm til þess að fá hann lausan aftur.
byggingar til þess að syngja þar. Hann braust einnig
inn á skrifstofu Útvarpstíöinda sem þá var vinsælt
tímarit, gefiö út í Reykjavík. Hann stal þar engu en
skildi eftir skrifleg skilaboð sem erfitt var að henda
reiður á og drakk kaffi og fékk sér kex.
Dæmdur á hæli en fór í fangelsi
Þessi afbrotaferill varð á enda seint á árinu 1946
þegar Simbi komst í hendur lögreglunnar. Hann var
dæmdur, eins og fyrr segir, til vistunar á viðeigandi
hæli þar sem dómurinn taldi að geðveila hans væri
á því stigi að ekki bæri árangur aö refsa honum
með hefðbundinni fangelsisvist. Samt sem áður var
hann settur í fangelsi þar sem hæli var ekkert að
hafa. Félagi hans í innbrotunum, sem talinn var
heill á geði, var hins vegar dæmdur í tveggja ára
fangelsi.
Það var siðan rúmlega þremur árum seinna sem
prestur nokkur, sem skipaður hafði verið tilsjónar-
maður með Simba á Litla-Hrauni, fór að gangast í
því að honum yrði veitt reynslulausn. Presturinn
bar fyrir undirrétti í Ámesssýslu að Simbi hagaði
sér yfirleitt prúðmannlega í fangelsinu þótt skap-
gerð hans væri nokkuð óþjál en annað veifið gripu
hann örvinglunarköst yfir fangavistinni og vonleysi
yfir framtíðinni. Satt að segja skal engan undra á
því og ber að hafa í huga að hér ræöir um 28 ára
gamlan mann sem sér fram á lífstíðarvist á Litla
Hrauni.
Fangaverðir studdu þann framburð prestsins
aö Simba bæri að láta lausan og framkoma
hans og hegðun væri í hvívetna lítið að-
finnanleg. Hins vegar var læknir vinnuhæl-
isins á öndverðri skoðun. Hann taldi Simba
vera haldinn mikilmennskubrjálæði á hæsta stigi,
villti á sér heimildir og hefði slegið ryki í augu allra
starfsmanna. Hann lagðist alfarið gegn því aö honum
yrði sleppt lausum og sagði téðan fanga ítrekað hafa
sýnt sér svo ruddalega framkomu án afsökunarbeiðni
að slíkt myndi í öðrum löndum nægja til refsivistar.
Það horfði því ekki vel fyrir Simba þegar undirrétt-
ur Árnesssýslu hafnaði beiöni hans um reynslulausn
í ágúst 1949. Sem betur fer fyrir Simba var úrskurði
þessum áfrýjað til Hæstaréttar. Að fengnu áliti frá
þriðja sérfræðilækninum var Simbi látinn laus aö
uppfylltum þremur skilyrðum. Að hann héldi sér al-
gerlega frá allri nautn eiturlyija, yrði útveguð vinna
og samastaður og lögreglustjóri skipaði honum éftir-
litsmann.
Það var síðan í júní 1951, eftir nærri fimm ára dvöl
á Litla-Hrauni, sem Simba sjómanni var sleppt aftur
úr haldi og fer ekki frekari sögum af samskiptum
hans og réttvísinnar í bili. -PÁÁ