Dagblaðið Vísir - DV - 22.06.2002, Side 19

LAUOARDACUR 22. JÚNÍ 2002
H&lqarhlað H>V
HÖRÐUR HEFUR EKKI LÁTIÐ SÉR nægja að leika
á hvítar nótur og svartar heldur hefur hann á þessum
tuttugu árum stofnað fyrst Mótettukór Hallgrims-
kirkju sem orðinn er rómaður sem einn besti kór Is-
lands og einnegin stofnað litinn kór sem nefnist
Schola Cantorum sem er smærri en skipaður þraut-
menntuðu tónlistarfólki og syngja þar meðal annars
nokkrir aðrir kórstjórar undir leiðsögn Harðar.
Schola Cantorum stígur varla á svið án þess að fá
verðlaun fyrir söng sinn en báðir kóramir hafa tekið
þátt í kórakeppnum erlendis og fengið verðlaun fyrir.
Hálf milljón og steinn
Fyrir þetta uppbyggingarstarf á sviði tónlistar og
uppbyggingu listræns starfs Hallgrímskirkju var
Hörður útnefndur borgarlistamaður Reykjavíkur á
þjóðhátíðardaginn fyrir tæpri viku. Nafnbótin er
heiður og viðurkenning en einnig 500 þúsund krónur
í peningum og steinhnullungur meðalstór hvar i er
grafið nafn listamannsins til staðfestingar þessum
áfanga.
Þegar blaðamaður DV gekk á fund Harðar á heim-
ili hans við Faxaskjól í tilefni þessara tímamóta var
organistinn nýkominn úr laxveiði í Grímsá í Borgar-
firði og sýndi skrámaða fingur eftir átökin. Hann
hafði þó haft verulegan árangur sem erfiði því 12
punda bleikja hafði orðið að lúta í lægra haldi. Veiði-
maðurinn sjálfur sat að snæðingi og hafði til matar
hausinn af laxi sinum ásamt hrognum að góðum
sveitasið. Á borðinu fyrir framan hann lá steinninn
góði og blómvöndur forkunnarfagur. Við drukkum
lútsterkt kaffi kjarngott með afbrigðum undir samtali
okkar og höfðum með smásnúða allgóða fyllta með
kremi sem munu heita éclair á erlendum tungum.
Hörður er giftur Ingu Rós Ingólfsdóttur sellóleikara
og þau eiga tvær dætur uppkomnar og einn 12 ára
son. Þess utan skoppar um gólfin 13 mánaða dóttur-
dóttir sem fagnar afa ákaflega úr veiðitúrnum, skrið-
ur í fang hans og fær að bragða á bakkelsi.
Hörður sagðist vera að upplifa einhvers konar upp-
skerutímabil í lífinu og tók útnefningu borgarlista-
manns sem dæmi.
„Ég er kominn á miðjan aldur og er skyndilega að
fá alls konar viðurkenningar án þess að ég hafi sér-
staklega verið að stefna að því. Ég hef aldrei litið til
baka. Um leið og ég lýk einu verki þá gleymi ég því
og held áfram.
Þetta er eins og að vera í fjallgöngu. Þú heldur að
þú sért kominn á tindinn en sérð þá allt í einu aðra
brún ögn lengra."
Eins og pabbi og afi
Hörður segist vera ánægður með að vekja athygli
fyrir það sem hann er að gera. Þó ekki fyrir sína hönd
persónulega heldur fyrir hönd þess tónlistar-
starfs.sem hann stendur fyrir. Hann segist ekki geta
annað á þessum tímamótum en að líta um öxl og
horfa yfir farinn veg.
„Þá sé ég að það sem ég geri, að sitja við orgel og
stýra söngflokki er mitt hlutskipti nákvæmlega eins
og fóður míns og afa míns þar áður. Það eru aðeins
stærðarhlutföllin sem hafa breyst."
Fyrir 100 árum bjó Jón, afi Harðar, á Mýri í Bárð-
ardal og sat löngum stundum við fótstigið orgel og
spilaði og söng og kenndi öðrum. Hörður sýnir mér
meira að segja kennslubók gamla mannsins útgefna
1904 og er sjálfnámsbók í orgelslætti. Jón lærði aldrei
neitt á orgelið í hefðbundnum skilningi utan að
glugga í bókina góðu en hann var samt organisti í
sinni sóknarkirkju á Stóruvöllum í Bárðardal og
kenndi börnum sínum sem voru níu talsins og mörg-
um öðrum að leika á orgelið.
„Þetta fólk gerði svo ótrúlega margt miðað við að-
stæður, rekið áfram af þránni til að kunna meira og
geta meira.“
Áskell Jónsson, faðir Harðar, var sendur frá Mýri
á þriggja vikna námskeið til Sigurgeirs Jónssonar á
Akureyri til að fullnuma sig í orgelleik. Hann lærði
ekkert mikið meira en það um dagana en orgelleikur,
kórstjórn og tónlistarkennsla varð hans lifibrauð alla
ævi.
Hægt væri að segja margar sögur af tónlistarást
Mýrarmanna sem eitt sinn fóru til Húsavíkur um há-
sláttinn til aö sækja nýtt orgel og fluttu á kviktrjám
milli tveggja hesta alla leið fram í Mýri nær tvær
heilar dagleiðir. Þetta hafa varla þótt ábyrgir búskap-
arhættir á sínum tima en svona var þetta nú samt.
Það mætti líka rifja upp hvernig Jón bóndi á Mýri
fékk blóðeitrun í fótinn og var fluttur dauðveikur
langa leið i mannskaðaveðri og komst loks undir
læknishendur sem sá þann kost vænstan að taka af
honum fótinn við mjöðm til að bjarga lífi hans. Þegar
Jón var loks fluttur fram í Mýri aftur var hans fyrsta
verk að vita hvort hann gæti stigið orgelið með ein-
um fæti. Það tókst og hann gekk við heimasmíðaðan
tréfót það sem eftir lifði.
Þótt Hörður sé alinn upp á Akureyri var hann alla
tíð með annan fótinn í sveitinni hjá frændum sínum
í Bárðardal þar sem hann dvaldi öll sumur og sleppti
skóla til að komast nógu snemma. Hann undi sér
hvergi betur en við bústörf og moldarstörf og manni
verður fljótt ljóst í samræðum við hann að það er
hægt að taka manninn úr sveitinni en það er ekki
hægt að taka sveitina úr manninum.
Kalli Sighvats og Deep Purple
Hörður byrjaði sex ára að læra á píanó en þótt fað-
ir hans væri organisti við Lögmannshlíðarsókn sem
síðar varð Glerársókn segist hann ekki hafa uppgötv-
að orgelið fyrr en seint á unglingsárum í kringum
1970 og áttu ýmsir áhrifavaldar þátt þar í.
„í Akureyrarkirkju var þá eitt stærsta pipuorgel
landsins og ég hreifst ákaflega af hljóm þess. Annar
áhrifavaldur var verk J.S.Bach Toccata og fúga sem
var til á plötu á æskuheimili mínu. Síðan voru það
áhrif frá tónlist hljómsveita eins og Deep Purple og
Trúbrots þar sem Karl Sighvatsson sat við orgelið
sem urðu til þess að ég fékk þá vitrun að ég yrði að
verða orgelleikari tO að geta spilað á þetta volduga
hljóðfæri.
Ég var svo sannfærður að ég gekk á fund foreldra
minna og tilkynnti þeim að stúdentspróf væri einskis
virði og ég vildi hætta í menntaskólanum til að geta
haft tíma til að æfa mig á orgelið."
Þetta varð að samningi um að Hörður var utan-
skóla í MA tvö seinni árin af stúdentsnáminu en æfði
sig af kappi á orgelið. Hann segist aldrei hafa lent al-
mennilega inn í popptónlistina þótt þar brygði fyrir
þéttum orgelhljóm á þessum árum en hann starfaði
engu að síður i hljómsveit á menntaskólaárunum.
Þetta var þriggja manna hljómsveit skipuð honum,
Erlingi Ingvarssyni og Sveini Clausen. Sveitin lék af-
skaplega framsækna rokktónlist í anda Yes og fleiri
stórbanda og leit ekki við öðru en frumsaminni tón-
list.
„Hápunkturinn á starfi hljómsveitarinnar var
sennilega þegar við fluttum hálftíma verk á skóla-
skemmtun í tilefni 1. des. Þetta var að hluta til spunn-
ið á staðnum en þar brá fyrir þekktum stefjum og sér-
staklega ísland ögrum skorið sem flutt var i líkum
anda og Jimi Hendrix flutti ameríska þjóðsönginn.
Þetta var hápólitískt verk gegn hersetu Bandaríkja-
manna á íslandi og áhrifum menningar þeirra á okk-
ar. Þess vegna stóð stór hluti kennara skólans og ein-
hverjir hægrisinnaðir nemendur upp undir flutningi
þess og gengu á dyr.“
Hörður minnist þess einnig með talsverðri gleði
þegar hljómsveit þessi tók þátt í frægri leiksýningu á
Akureyri á Minkunum eftir Erling Halldórsson en þá
hafði Kristinn R. Ólafsson sem oft er kenndur við Ma-
drid bæst í hópinn. Það var María Kristjánsdóttir
leikstjóri, nýkomin heim frá námi i Rússlandi, sem
setti verkið upp.
„Þetta var gríðarlega skemmtilegt verkefni og Mar-
ía leyfði okkur að gera allt sem okkur datt í hug og
okkur datt óskaplega margt í hug þótt það væri ekki
allt jafngáfulegt."
Eftir stúdentspróf hélt Hörður glaðbeittur af
stað út í heiminn með ferðatösku frá KEA
í hendinni og nokkrar gulrætur frá móður
sinni í nesti. Hann ætlaði út í heim að
læra að verða organisti en ætlaði eiginlega
ekki að hafa langa viðdvöl í Reykjavík.
„Ég var eiginlega sannfærður um að hér væri
hálfgerð lágmenning og fátt hægt að læra. Ég taldi
eins og margir aðrir félagar mínir að öll raunveru-
leg menning á íslandi ættu uppsprettu sína fyrir
norðan, nánar tiltekið i Þingeyjarsýslum.“
Faðir Harðar fékk þó talið hann á að fara í tónlist-
arskóla í Reykjavík og þar sendu örlögin hann i veg
fyrir merkilegan mann sem hér Róbert Abraham
Ottósson, þýskur tónlistarmaður sem ílentist hér og
hafði gríðarleg áhrif á íslenskt tónlistarlíf.
„Ég fór í inntökupróf fyrir tónmenntadeild í Tón-
listarskólanum. Þar sat elíta islenskrar tónlistar í
dómnefnd en ég var svo sjálfsöruggur sveitadrengur
að ég vissi ekkert hverjir þetta voru og var ekki vit-
und stressaður. Sennilega var það þess vegna sem
mér gekk svo vel. Ég taldi enga framtíð í því að
verða tónlistarkennari en Róbert kom hlaupandi á
eftir mér eftir prófið og tók utan mig og áður en ég
vissi af var hann búinn að ákveða hvernig ég ætti
að sækja tíma og hvað hann ætlaði að kenna mér.“
Hörður lauk síðan þriggja ára námi sem dr. Ró-
bert kallaði kantornám á tveimur árum og byrjaði
fljótlega að spila í kirkjum og leysa af hér og þar.
Þannig má segja að dr. Róbert hafi gert organista úr
þessum unga manni.
í kjölfarið lá leiðin til Þýskalands þar sem Hörð-
ur stundaði nám og lauk A-prófi í orgelleik frá Dus-
seldorf. Hann ætlaði síðan að koma heim að loknu
námi og taka við starfi organista í Hallgrímskirkju.
Eitt af þvi sem togaði í hann var loforðið um að í
Hallgrímskirkju skyldi setja upp stærsta kirkjuorg-
el landsins en hann segist reyndar aldrei hafa íhug-
að í alvöru að setjast að ytra.
„Það dróst nú samt og ekki stóð allt það sem mér
upphaflega hafði verið lofað. Það áttu eftir að liða 10
ár áður en orgelið stóra varð að veruleika."
Það dróst reyndar um eitt ár að Hörður kæmi
heim því hann fékk tilboð um að leysa af sem org-
anisti og kórstjóri í eitt ár í Dusseldorf. Þar voru
kjöraðstæður, öflugur kór, gott orgel og blómlegt
tónlistarlíf. Þar fékk Hörður því tækifæri til að
kynnast starfsaðstæðum organista eins og þær geta
orðið bestar.
„Ég tók við kór sem var stjórnað með einstaklega
hörðum aga og ég notaði eiginlega tækifærið og var
með sjálfan mig í prófi allan veturinn í þeim aðferð-
um sem ég var þá farinn að trúa að væru bestar við
kórstjórn."
Mótettukórinn og Schola Cantorum sýna svo ekki
verður um villst að Hörður hefur eitthvert alveg sér-
stakt lag á kórstjórn en hann segir að leyndarmálið
snúist um að fá fólk til að gera hlutina með gleði og
metnaði frekar en boðum og bönnum. Hann náði
þeim tökum á kórnum úti í Þýskalandi að auglýstur
var sérstaklega nýr hljómur í kórnum og þegar fyrr-
verandi kórstjóri sneri aftur varð uppi fótur og fit.
Drottni til dýrðar en launalaust
Hörður segir að islenskt tónlistarlíf hafi tekið al-
gerum stakkaskiptum þau 20 ár sem hann hefur starf-
að hérlendis en svo dæmi sé tekið er fyrir nokkru far-
ið að tíðkast að organistar við kirkjur séu í fullu
starfi en áður var þetta íhlaupaverk og varla launað
sem slíkt.
„Fyrstu árin sem ég var heima var þetta nánast
ekkert kaup. Maður átti að gera þetta Drottni til dýrð-
ar og fyrir hugsjónina eina. Þegar ég vildi fá kaup-
hækkun þá talaði þáverandi sóknarnefndarformaður
um orgelið góða sem verið væri að safna fyrir.“
Fyrir vikið varð það hlutskipti Harðar eins og svo
margra annarra íslenskra tónlistarmanna að vera á
þönum út um hvippinn og hvappinn spilandi hér og
spilandi þar við jarðarfarir, skírnir, hjónavígslur og
hvað þær nú allar heita þessar indælu athafnir sem
varða veg okkar frá vöggu til grafar.
Hann segir að í dag séu starfsaðstæður hans allar
aðrar en enn er afar margt á verkefnaskránni og hver
dagur þéttsetinn. Þegar Hörður talar um starf sitt
verður honum tíðrætt um starf sitt eins og starf bónd-
ans sem yrkir jörðina og hlúir að gróðrinum. Þannig
virðist hann sjá sig eins og Jón afa sinn á Mýri en við
önnur störf á öðrum akri.
Það er oft talað um smæð og aðstöðuleysi í íslensk-
um tónlistarheimi og tíðræddast verður mönnum þó
alltaf um skortinn á tónlistarhúsi. Hörður tekur heils-
hugar undir það.
Hneyksli eða aumingjaskapur
„Það er auðvitað eins og hvert annað hneyksli eða
aumingjaskapur að ekki skuli vera til tónlistarhús á
íslandi. Það er einhver óskiljanleg tregða i þessu máli
þrátt fyrir nýjar og nýjar yfirlýsingar ár eftir ár um
að nú skuli loksins hafist handa. Á sama tíma eru
reistar íþróttahallir í hverju plássi og hvert sem litið
er standa risavaxnar knattspyrnuhallir eins og
mammútar þar sem áhorfendapallarnir rúma alla íbú-
ana í einu.
íslenskt tónlistarlif er hlutur sem hefur vaxið svo
síðustu ár að framboð tónleika er orðið margfalt hjá
þvi sem áður var og okkur fer að vanta fólk til að
njóta þess alls.“
Talandi um tónlistarhús þá hefur oft verið talað í
gagnrýnum tón um hljómburðinn í Hallgrímskirkju
sem ekki hefur verið að allra skapi. Þetta segir Hörð-
ur að sé misskilningur og fáfræði að hluta.
„Hljómburðurinn í kirkjunni er með líkum hætti
og í öðrum stórum steinkirkjum í heiminum og
reyndar mun betri en í mörgum þeirra. Þetta þýðir að
hann hentar vel fyrir kirkjutónlist en mjög illa fyrir
talað orð. í nútímanum leysa menn þetta með tækni-
legum hætti og það er loksins að takast vel í Hall-
grímskirkju.
En biðröð orgelleikara í fremstu röð sem vill fá að
leika í kirkjunni segir sína sögu um gæði hljómburð-
arins og gæði orgelsins. Við eigum mjög auðvelt með
að fá heimsins frægustu orgelleikara til að halda tón-
leika sem eru mikil forréttindi."
Hörður talaði um uppskerutímabil og áfanga í líf-
inu í upphafi samtals okkar og því liggur beint við að
spyrja hann hvert hann vilji stefna héðan.
„Ég hef ekki sett mér nein ákveðin markmið. Ég
vildi gjarnan hafa meiri tíma og næði til þess að
sinna því sem mér finnst skipta mestu máli sem eru
kórarnir og helgihaldið í kirkjunni. Ég hefði gjarnan
viljað losna við ýmis skipulagningarstörf sem margir
gera betur en ég. Mér finnst ánægjulegt að sjá marga
af mínum nemendum vera komna í framhaldsnám
eða fara til starfa i ýmsum kirkjum. Ég er ánægður
með að hafa haft þrek til að vinna mitt starf án þess
að missa heilsuna eða lenda á taugaspítala. Ég þakka
þetta fyrst og fremst fjölskyldu minni, frábæru sam-
starfsfólki og því uppeldi og þeirri reynslu sem ég
fékk í sveitinni. Þar var hvert handtak upp á líf og
dauða og snerist um að yrkja jörðina, komast af og
einhverjar framfarir ættu sér stað.“ -PÁÁ
Organistinn
úr sveitinni