Dagblaðið - 19.11.1979, Qupperneq 14

14
DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 19. NÓVEMBER 1979.
EMEBUm
fijálst, úhái dagblað
'Útgefandi: Dagblafliö hf.
FramkvœmdastjóH: Sveinn R. Eyjótfsson. Ritstjóri: Jónas Kristjónsson.
Rhstjómarfulitníi: Haukur Helgason. Fréttastjóri: ómar Vaidimarsson.
Skrifstofustjórí rítstjómar: Jóhannes Reykdal.
(þróttir: Hallur Stmonarson. Menning: Aflabtainn Ingótfsson. Aflstoflarfróttastjóri: Jónas Haraldsson.
Handrit: Ásgrimur Páisson.
Blaflamenn: Anna Bjamason, Ásgeir Tómasson, Atli Rúnar Halldórsson, Atli Steinarsson, Bragi Sig-
urðsson, Dóra Stefónsdóttir, Elki Afcertsdóttir, Gissur Sigurflsson, Gunnlaugur A. Jónsson, ólafur
Geirsson, Sigurflur Sverrisson.
Hönnun: Hilmer Karisson.
Ljósmyndir: Ami Páll Jóhannsson, Bjamleifur Bjamleifsson, Hörflur Vilhjálmsson, Ragnar Th. Sig-
urflsson, Sveinn Þormóflsson.
Skrifstofustjóri: ólafur Eyjóifsson. Gjaldkeri: Práinn Þorieifsson. Sölustjóri: Ingvar Svoinsson. Drerfing-
arstjóri: Már E. M. HaNdórsson.
Ritstjóm Skkimúla 12. Afgreiflsla, áskrtftadeild, auglýsingar og skrifstofur Þverhohi 11.
Aflalslmi blaflsins er 27022 (10 Mnur)
Setnlng og umbrot Dagblaflið hf., Slflumúla 12. Mynda- og plötugerfl: Hilmir hf., Slðumúla 12. Prentun:
Árvakur hf., Skeifunni 10.
Áskriftarverfl á mánufli kr. 4000. Verfl I lausasölu kr. 200 eintakifl.
Nytsamir sakleysingjar
Sameinuðu þjóðirnar hafa í augum
flestra glatað siðgæðisskikkju sinni.
Mannréttindayfirlýsing samtakanna
hefur rykfallið, enda taka fjórar ríkis-
stjórnir af hverjum fimm ekki hið
minnsta mark á henni.
Auðvelt er að sjá, að Sameinuðu
þjóðirnar eru fyrst og fremst vettvangur átaka milli
hópa ríkja. Samanlagt mega lýðræðisríki sín ekki mik-
ils á þeim vettvangi. Voldugasti hópurinn byggist á
harðstjórnarríkjum þriðja heimsins.
Erfiðara er að átta sig á, að sama gildir um ýmsar
sérstofnanir Sameinuðu þjóðanna, ekki sízt Menn-
ingarstofnunina, UNESCO. Menn freistast til að
halda, að hún sé ekki eins pólitísk og móðurstofnunin.
Ekki bætir úr skák, að meðal embættismanna
Menningarstofnunarinnar er fullt af nytsömum sak-
leysingjum, einkum skólamönnum, sem hafa mikinn
áhuga á að mennta íbúa þriðja heimsins. Undir fána
þeirrar hugsjónar láta þeir afvegaleiða sig.
Þeir sjá, að fjölgun skóla og kennara gengur grátlega
hægt í þriðja heiminum. Þeir sjá, að útvarp og blöð
megi nota til að efla kunnáttu almennings, allt frá getn-
aðarvörnum yfir í verktækni af ýmsu tagi.
Silkimjúkir umboðsmenn harðstjóranna í Menn-
ingarstofnuninni telja skólamönnum hennar trú um,
að forsenda þess, að fræðslugildi útvarps og blaða nýt-
ist, sé, að stjórnvöld viðkomandi ríkis séu einráð um
fjölmiðlun.
Þeir segja, að fátæk ríki hafi ekki efni á vestrænni
tegund fjölmiðlunar. Byggja verði upp innri samstöðu
hverrar þjóðar til að efla henni mátt til framfara og
menningar og þjóðernisvitundar.
Þeir segja, að upplýsingar um glæpi stjórnvalda
þessara ríkja, græðgi þeirra, spillingu, mútuþægni,
kúgun og harðstjórn, séu annaðhvort vestrænn fjöl-
miðlaáróður eða bara til þess fallnar að grafa undan
samstöðu og þjóðernisvitund.
Harðstjórum þriðja heimsins er nefnilega ákaflega
illa við vestræna tegund fjölmiðlunar. Þeir vilja ekki,
að fjölmiðlar séu með nefið niðri í skuggamálum. Þeir
vilja fá frið til að kúga þegna sína.
Fulltrúar harðstjóranna hjá Menningarstofnuninni
eru svo menntaðir og kurteisir, að hinir nytsömu sak-
leysingjar trúa því ekki, að harðstjórarnir að baki séu
eins ógeðfelldir og sagt er í vestrænum fjölmiðlum.
Embættismenn stofnunarinnar hafa árum saman
gengið erinda harðstjóranna í tilraunum þeirra til að
grafa undan mannréttindaskránni með útgáfu yfirlýs-
ingar um nýja skipan fjölmiðlunar í heiminum.
Harðstjórarnir stefna að því að stjórna sjálfír öllum
straumi upplýsinga innan rikja sinna, til ríkja sinna og
frá þeim. Auðvitað gera þeir þetta til að halda völdum
sínum og treysta þau.
Skólamennirnir hjá Menningarstofnuninni virðast
ekki gera sér grein fyrir muninum á fólki og stjórnvöld-
um. Þeim fínnst, að kurteisir fulltrúar harðstjóranna
tali fyrir munn þjóða þeirra. Þeim finnst vilji harð-
stjóranna vera vilji þjóðanna.
í öllu þessu harki gleymist sjálf mannréttindayfirlýs-
ingin, sem harðstjórarnir traðka á í hverjum einasta
lið. Þar á meðal gleymist réttur almennings til að fá
fjölbreyttar upplýsingar um það, sem er að gerast í
nánu og fjarlægu umhverfi.
Vesturlönd hafa enn náð að verjast beinni fjölmiðla-
yfírlýsingu Menningarstofnunarinnar gegn mannrétt-
indum, en þau eru því miður samt á undanhaldi.
HARDSTJ0R-
ARNIR RÁÐA
FERDINNI
—eríndi Jónasar Krist jánssonar rítstjóra um
f jölmiðlun milli Vesturlanda og þriðja heimsins
— Erindið var flutt á ráðstefnu ritstjóra í Feneyjum
Hægt og sígandi erum við á Vest-
urlöndum að tileinka okkur orðfæri
ráðamanna i þriðja heiminum, sem
vilja fá í friði að kúga þegna sína og
afla sér um leið þróunaraðstoðar til
að efla einkareikninga sína í sviss-
neskum bönkum.
Þessi áfellisorð þarf að skýra nán-
ar.
Ævilíkur manna voru 30 ár í
Frakklandi árið 1788. Þær eru núna
45 ár í þriðja heiminum. Aðstæður í
Evrópu fyrir 200 árum voru um
margt annað svipaðar þeim sem nú
eru í þriðja heiminum.
Fjórir fimmtu hlutar mannfólksins
þræluðu undir svipuhöggum fulltrúa
valdastéttarinnar, sárafámennrar
sneiðar þjóðfélagsins. Valdastéttin
skóp sögu og menningu, háði stríð,
stofnaði kirkjur og reisti glæsileg
mannvirki. Hún ritaði mannkynssög-
una fyrir sjálfa sig.
Við gleymum stundum öxlunum,
sem þessi forni tími var reistur á,
bognum öxlum foreldra hungraðra
barna. Alveg eins og þjóðerni og full-
veldi harðstjóra þriðja heimsins hvílir
nú á herðum hálfgildings þræla
þeirra.
Nýr auður
Þessu ástandi var breytt í Evrópu
og Norður-Ameríku í iðnbyltingunni
og jafnaðarstefnunni, sem fylgdi í
kjölfarið. Vesturlönd urðu rík og
gátu meira eða minna dreift auðnum
til allra stétta þjóðfélagsins.
Þessi auður var nýr, ekki frá
neinum tekinn. Hann var alls ekki
tekinn frá þriðja heiminum.
Hugsum til Svisslendinga og Svía,
Ný kynslóð
ný vinnubrögð
Það héfur verið lenska nú um
nokkurt skeið að gagnrýna stjórn-
málamenn mjög óvægilega. Vissu-
lega er nauðsynlegt að almenningur
veiti stjórnmálamönnum mikið að-
hald og margt af því, sem þeir hafa
verið gagnrýndir fyrir, er á rökum
reist en annað ekki. Stjórnmálamenn
eru upp og ofan, eins og fólk er flest
— hvorki verri né betri en aðrir.
Sú gagnrýni, sem stjórnmálamenn
hefur sjálfsagt sviðið hvað sárast
undan, en á þó þvi miður oft rétt á
sér, er, að stjórnmálamönnum sé
ekki lagið að standa eða falla með
sínurp skoðunum. Það er ekki rétt að
stjórrimálamenn trúi því yfirleitt ekki
sem þeir segja — séu vísvitandi að
blekkja aðra — en hitt er rétt að þeir
falla oft í þá freistni að blekkja sjálfa
sig og sjálfsblekkingin er allra blekk-
inga verst. Að fást ekki til að falla
eða standa með skoðunum sínum er
framar öllu öðru að blekkja sjálfan
sig.
Völdin freista
Það hefur iðulega gerst, að stjórn-
málamenn, sem boðað hafa ákveðna
stefnu og fengið fylgi við hana og trú-
að á hana sjálfir, hafa órðið þess
áskynja t.d. í rikisstjórn, að vegna
sambúðarerfiðleika eða af öðrum
ástæðum séu allar likur á því, að
þeim takist ekki að fá stefnu sinni
framgengt — að þeim takist ekki að
verða þjóð sinni að því gagni, sem
þeir ætluðu sér. Þegar slík sannindi
verða mönnum ljós, þá standa þeir á
viðsjárverðum krossgötum. Menn
geta þá tekið tvær stefnur — annars
vegar þá að halda áfram eins og ekk-
ert hafi í skorist og hins vegar þá að
viðurkenna staðreyndirnar fyrir sjálf-
um sér og segja þær öðrum.
Næstum undantekningalaust hafa
íslenskir stjómmálamenn við þessar
aðstæður valið fyrri kostinn — þann
að halda áfram gegn betri vitund.
Sitja áfram við völd, jafnvel þótt
mönnum sé ljóst að sú valdaseta
verði engum til góðs. Hvers vegna
hafa menn freistast til þessa? Svarið
er mjög einfalt. Svarið er að völdin
freista. Stjórnmálamenn eru mann-
legir. Valdastólarnir eru þægilegir.
Aðstaðan kann að þykja mikilvæg.
að um að koma stefnumálum, eins og
t.d. gerbreyttri efnahagsstefnu, sem
hann hafði barist fyrir í síðustu kosn-
ingum, á framfæri og fá þeim fram-
gengt. Hann var reiðubúinn til þess
að sætta sig við og bera ábyrgð á mis-
tökum og málamiðlun í ríkisstjórn-
inni svo lengi sem hann taldi sig hafa
von um að stefnumál hans gætu náð
fram, þótt siðar yrði. En um leið og
Alþýðuflokkurinn missti þá von þá
stóð hann á hinum viðsjárverðu
krossgötum, sem ég minntist á hér
áðan. Þá varð hann að velja um tvær
„Kjarni málsins eru ný vinnubrögð nýrr-
ar kynslóðar í stjórnmálaheiminum.”
Þá er hætt við að menn bregði kíkin-
um fyrir blinda augað og haldi
áfram að sitja, þrátt fyrir að mönn-
um eigi að vera ljóst, að þeir sitja
fáum til góðs — en undir niðri býr
kannski vonin um að þrátt fyrir allt
og allt og allt geti svo farið, ,,að Eyj-
ólfur hressist”.
Hitt er miklu sjaldgæfara, þótt það
hafi stöku sinnum gerst, að stjórn-
málamenn í valdaaðstöðu, sem
staddir eru á slíkum krossgötum, taki
þann kostinn að standa upp og segja
frá — vera sannir gagnvart sjálfum
sér og sínum kjósendum. Þennan
kost tók Alþýðuflokkurinn nú i haust
þegar hann hætti stuðningi við rikis-
stjórn Ólafs Jóhannessonar og
óskaði eftir því, að ágreiningsmál
hennar yrðu lögð í gerð kjósenda. Al-
þýðuflokknum var auðvitað umhug-
leiðir; annars vegar þá, sem stjórn-
málamenn hafa oftast valið undir
slíkum kringumstæðum, að halda
áfram til þess eins að halda í völdin
ellegar hina, sem flokkurinn valdi, að
vera sannur gagnvart sjálfum sér og
sínum kjósendum.
Hvað gerist?
Hvert liggur sú leið? Hvað mun sú
ákvörðun bera í skauti sér fyrir Al-
þýðuflokkinn að ætla að standa og
falla með sínum skoðunum. Sú
ákvörðun er i höndum kjósenda
flokksins — þess fólks, sem veitti Al-
þýðufiokknum brautargengi í síðustu
kosningum og Alþýðuflokkurinn vill
segja satt, hvort sem sá sannleikur er
þægilegur eða óþægilegur.