Ársrit Ræktunarfélags Norðurlands - 01.01.1980, Blaðsíða 71

ÁRNI SNÆBJÖRNSSON
JARÐVEGUR — GRÖS
Eftirfarandi grein er að meginhluta efni sem flutt var á grasræktarnám-
skeiði að Hvanneyri 16.-18. ágúst, 1978 og fjallar um ýmis atriði sem áhrif
hafa á hversu vel plöntur þrífast í jarðvegi.
Uppruni jarðvegs og myndun.
Ekki leikur vafi á, að meginhluti íslensks jarðvegs er mynd-
aður eftir að ísöld lauk (fyrir 10000 árum) og telst því jarð-
fræðilega mjög ungur.
Undir lok síðustu ísaldar (fyrir 11 þús. árum) eru fjörumörk
í hámarki og víða 40-50 m hærri en nú er og jafnvel sums-
staðar við núverandi 110 m hæðarlínu (uppsveitir Arnes- og
Rangárvallasýslu). Meginhluti þess láglendis sem byggðir
landsins standa nú á er því gamall sjávarbotn, sem jarðvegur
hefur síðan myndast á. Víða er jarðvegsmyndunin það grunn
að fljótlega kemur upp gamalt sjávarset. Sumsstaðar hafa
hraunlög eða framburður flætt yfir þennan gamla sjávarbotn,
t.d. Þjórsárhraunið mikla (fyrir 8000 árum), sem þekur stór
svæði á Suðurlandi og jarðvegslög hafa að mestu náð að hylja.
Þar sem ýmsir eiginleikar jarðvegs geta ráðist af jarðfræði
þess svæðis sem jarðvegurinn er myndaður á, skal í grófum
dráttum lýst 4 megin jarðmyndunum landsins.
1. Blágrýtið (elst) er myndað á tertíer fyrir 3-65 millj. ára og
þekur Austfirði, Vestfirði og stóra hluta af Vestur og Norð-
urlandi. Þetta eru hraunlagasyrpur, hvert lag nokkrir metrar
73