Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1945, Qupperneq 5

GUÐMUNDUR FINNBOGASON
FYRRVERANDI LANDSBÓKAVÖRÐUR
andaðist á Sauðárkróki 17. júlí 1944, 71 árs að aldri.
Hann var fæddur á Arnstapa í Ljósavatnsskaröi 6. júní 1873 og ólst þar upp hjá
fátækum foreldrum, Finnboga bónda Finnbogasyni og Guðrúnu Jónsdóttur. Tíu ára
gamall fluttist hann að Möðrudal á Fjöllum til fóstursystur föður síns, Arnfríðar
Sigurðardóttur, og manns hennar, Stefáns bónda Einarssonar. Hjá þeim hjónum
dvaldist hann til 17 ára aldurs við smalamennsku og önnur sveitastörf. Á þessum
árum naut hann nokkurrar tilsagnar hjá síra Hannesi Þorsteinssyni, er þá var sóknar-
prestur þar á Fjöllunum. Vaknaði þá löngun hans til frekara náms og réð hann af að
skrifa síra Einari Jónssyni í Kirkjubæ og biðja hann að taka sig til kennslu. Svar síra
Einars kom eigi svo fljótt sem Guðmundur vildi. Tók hann sér því ferð á hendur á
fund síra Einars. Þegar þangað kom, horfði eigi vænlega um fyrirætlanir smalans frá
Möðrudal, því að prestur hafði þegar sent svar við bréfi hans og neitaði að taka við
honum til kennslu. Þó rættist betur úr en áhorfðist, því að eftir að Guðmundur hafði
talað fyrir máli sínu, snerist presti hugur. Lauk fundi þeirra svo, að hann lofaði að
búa Guðmund undir latínuskólanám.
Skömmu síðar fluttist Guðmundur frá Möðrudal að Kirkjubæ til síra Einars. Vann
hann hjá presti á sumrum, en stundaði námið á vetrum. Eftir tveggja vetra nám settist
hann í þriðja bekk latínuskólans og lauk þar stúdentsprófi vorið 1896 með ágætis-
einkunn. Mun síra Einar hafa stutt hann eitthvað fjárhagslega fyrsta skólaárið, en
eftir það vann hann fyrir sér með kaupavinnu og kennslu. Guðmundur taldi sig eiga
síra Einari mikið að þakka og minntist hans jafnan með hlýhug og virðingu.
Að loknu stúdentsprófi hóf Guðmundur nám í Kaupmannahafnarháskóla og lauk
meistaraprófi í heimspeki vorið 1901. Fjögur næstu ár naut hann styrks frá Alþingi
til þess að kynna sér uppeldis- og fræðslumál. Ferðaðist hann þá allmikið þeirra erinda
hæði erlendis og innanlands. Á þessu tímabili skrifaði hann fyrstu bók sína, Lýðmennt-
un, sem út kom á Akureyri 1903. Hann samdi fyrir stjórnina lög og reglugerðir um
skóla og fræðslumál, og var talið, að hann mundi verða skipaður fræðslumálastjóri,
en úr því varð þó eigi.
Árið 1907 fékk Guðmundur styrk úr sjóði Hannesar Árnasonar til fjögurra ára
heimspekináms. Dvaldist hann þau ár í Kaupmannahöfn, París og Berlín, en ferðaðist