Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1979, Side 15

IBSENSRANNSAKENDUR OG HENRIK IBSEN
15
leyti, sem Rosmersholm var í sköpun, en í dag er álit mitt ekki jafn
ótvírætt og þá. Ibsen notaðist nefnilega við fleiri en eina fyrirmynd að
persónum sínum, og sú veigamesta var hann sjálfur. Kroll rektor í
umræddu leikriti er á vissan hátt samsvarandi persóna Rosmer
sjálfum, en sver sigjafnframt í ætt við Ibsen. Aföllum þeim leiksýning-
um, sem hafa verið settar á svið þetta afmælisár, er ein, sem sver sig
umfram aðrar í ætt við Ibsen og anda hans, nefnilega ,,Pétur Gautur“,
sem leikinn var á Rogalandsleikhúsi. Þar er ferill Péturs Gauts til
sjálfsskynjunar rakinn á dramatískan hátt, og líta má á ýmsar persónur
leikritisins sem hluta af Pétri sjálfum. Þau sýna okkur Pétur Gaut frá
ýmsum hliðum. Sum þessara hlutverka eru því leikin afeinum og sama
leikaranum. Annað mikilvægt atriði við sýninguna var, að megin-
áherzlan var lögð á það, sem við auganu blasir. Við getum sagt, að
hinn dramatíski skáldskapur, sem Clemens Petersen afneitaði, felist í
því að yrkja á myndmáli og bregða upp fyrir sjónum okkar háttbundnu
sjónarspili.
Og hér vil ég leyfa mér að vitna í ræðu, sem Ibsen hélt 1874. Hann
var á skyndiferð heima í Noregi og beið þess með eftirvæntingu, hverjar
viðtökur hann fengi. Af leikdómum og ýmsu öðru hafði hann á til-
finningunni, að hann nyti ekki eintómrar aðdáunar heima fyrir. Þá brá
svo við, að stúdentar tóku á móti honum með fánaborg og hann komst
ekki hjá því að ávarpa þá nokkrum orðum. Undir það var hann að vísu
búinn, hann var ekki einn af þeim, sem gátu haldið ræður innblásnar af
augnabliks stemningu. Að þessu leyti var hann jafn ólíkur Björnson
sem í öðru. Hvert orð af munni hans varð að vega og meta. Hann var
óvenjulega opinskár, hóf mál sitt með því að lýsa kvíða sínum og
efasemdum á leiðinni, en fór svo nánar út í afstöðu sína til heima-
landsins.
Síðan varpar hann fram spurningunni: „Hvað felst í því að yrkja?
Fyrir mér rann það upp seint og um síðir, að það að yrkja sé fyrst og
fremst að sjá, en vel að merkja að sjá á þann hátt, að áhorfandinn geti
tileinkað sér það, sem ber fyrir augu skáldsins. En á þann hátt getur sá
einn séð og aðrir tekið við því, að það byggi á persónulegri reynslu. Og
þessi persónulega reynsla er einmitt sjálfur lykillinn að skáldskap nýja
tímans. Allt, sem ég hef ort á síðastliðnum tíu árum, er reist á eigin
andlegri reynslu minni. En ekkert skáld getur eitt og einangrað öðlazt
lífsreynslu. Lífsreynsla skálds byggist á því sama, sem samtíðarmenn
lifa og hrærast í. Því væri honum ekki gefin sjón, hvernig ætti þá að
smíða skilningsbrúna milli veitandans og þiggjendanna? Og hvað er