Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1979, Page 17

IBSENSRANNSAKENDUR OG HENRIK IBSEN
17
maðurinn mundi það ekki. Þá kom svipur á Ibsen. Hann hreytti úr sér:
,,Það getur enginn ort, sem ekki getur séð og munað litinn á veggfóðr-
inu á herbergi sínu.“
Við borðhald eitt sinn sneri hann sér að dömunni við hlið sér og
hvíslaði: „Sjáið þér konuna þarna dálítið frá okkur, hún er með hendur
Nóru.“ En svo bætti hann þegar við: , Já, en þetta er nú ekki Nóra.“
Hann var farinn að skynja Nóru á svo raunverulegan hátt, að hann
þekkti hendur hennar.
Notkun Ibsens á táknmáli í skáldskap sínum hefur á síðari árum
vakið mikinn áhuga hjá rannsakendum hans, og má í því sambandi
geta sérstaklega ritsmíðar eftir Englendinginn John Northam „Ibsen’s
Dramatic Method“ (1952). Þar fáum við tækifæri til að lifa og skynja
með Ibsen sjálfum það, sem fram fer á sviðinu. Hvíta prjónlesið í
höndum Rebekku (í ,,Rosmersholm“) táknar sömu öfl að verki og
fossinn og „hvítu hestarnir“. Ognvekjandi spennan stígur og hnígur í
samræmi við það, hvernig hún handleikur prjónlesið eða leggur það frá
sér. Þessi sjónleiksatriði ásamt texta skila sér til okkar í dag á táknmáli,
sem liggur ljóst fyrir. Þetta hefur í för með sér, að bilið milli fyrri
skáldverka Ibsens og samfélagsleikritanna hefur mjókkað. Dramatísk-
ur þungi verksins sameinar raunsæjar lýsingar og skáldlegar hugsýnir,
svo að úr verður lifandi samspil mynda og texta.
En hvar er þá ógnarbíldur samfélagsins og stríðsmaðurinn, kunnum
við að spyrja. Allt frá fyrstu stundu hefur Ibsen verið mest í mun að
setja fram skoðanir sínar, lífspeki, siðrænan og félagslegan boðskap.
Sjálfur hefur hann margsinnis mótmælt því, að hann væri boðberi eins
eða neins. Leikrit hans fjölluðu um fólk. Hann byggði ekki á neinni
heimspeki og hefði ekki boðað nein sannindi, eins og hann orðaði það
einu sinni. Leikrit hans enduðu oft á ósvaraðri spurningu, og honum
gramdist, þegar honum voru eignaðar skoðanir, sem fram komu hjá
persónum í leikritum hans.
Eitt sinn, þegar menntaskólanemi spurði hann, hvernig bæri að
skilja „Rosmersholm“, svaraði Ibsen mjög vingjarnlega, að leikritið
tæki til meðferðar þá baráttu, sem hver hugsandi maður ætti í við
sjálfan sig, til að samstilla lífsitt óskum og þrám sínum. Og hann bætti
við: „Ymis andleg starfsemi þróast ekki jafnt og þétt í sömu mann-
eskju. Menn haga sér eftir því, hvernig vindurinn blæs. En siðgæðis-
vitundin, „Samvizkan“, er aftur á móti mjög íhaldssöm. Hún stendur
djúpum rótum í lífsháttum manna frá fyrri tíð, og erfðavenjum.“
2