Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1979, Síða 45

RITUNARTÍMI ELDRITS SVEINS PÁLSSONAR KIRURGS
45
Tímahrak gæti átt sinn þátt í því, hversu vandræðaleg fyrirsögn ritsins
verður með því einfaldlega að skella ,,af Distrikts Kirurg Svend
Paulsen“ neðan við hina upphaflegu fyrirsögn. A næstu árum eftir
1806 er þess oft getið í dagbókum Sveins, að hann láni Eldritið eða
Eldskrifið.
Eins og fram hefur komið, þá er vitnað til Eftirmæla 18. aldar í
Eldritinu, og er það hið stærra 8vo brot þeirra, sem Sveinn er með.
Þetta er sá eini staður, sem ég minnist, að hann geti þeirrar bókar, og af
öllum þeim grúa bóka, sem hann getur um í dagbókum sínum, má
fullyrða, að fram til 1829 er Eftirmælanna aldrei getið. Og lestur þeirra
gefur fullkomna skýringu á tómlæti Sveins gagnvart þeim — og honum
fundizt, að nú væri mælirinn fullur hjá Magnúsi og tími til kominn, að
Eldrit Sveins kæmi fyrir almennings sjónir. I Eftirmælunum segir svo
frá rannsóknarferðum Sveins: „Loksins var núverandi Land-chirur-
gus Sveinn Pálsson mér sendur frá nýstiptuðu Náttúru-sögu-Félagi í
Kaupmannahöfn hérum 1792-1794, að ferðast um til frama náttúru-
sögu minnar, en — hann ferðaðist lítið eitt, og að hann hafi nockuð
sérlegt hér í útrétt, hefi ég ecki spurt“ (743). Jafnvel í ævisöguriti
Sveins finnur Magnús hvöt hjá sér til að hnýta á eftirfarandi hátt:
„Æfisaga B. Pálssonar, útkomin 1800, nefnir bls. 38-39 og Dr. Hauber
til þess [að stuðla að rannsóknarferðum Eggerts og Bjarna] þó með
þeim mismun, að Hauber er þar alltaf talinn Bókavörður Kóngs, til
hvörs ég alls eckert veit, né finn líkur í Worms Lexicon over lærde
Mænd, heldur að hann hafi verið þýðskur Sóknarprestur til Péturs
kirkju í Kaupmannahöfn; Eggerts Ólafssonar prentaða Æfi bls. 6
minnist ecki heldur öðruvísi á þessa ferð, enn að hún hafi af sjálfs
dáðum Eggerts og Biarna „til egin framfara þeim og reynslu í Náttúru-
speki“ stofnuð. Mögulegt því að hin frásagan í Æfispgu Bjarna, bæði
um Hauber, sem Bókavprð Kóngs og ferðar-tilefnið, megi telja með
fleiru miður áreiðanlegu í þeirri Æfis0gu“ (736-737).
Það er rétt, sem segir um stöðu Haubers, en að Eggert og Bjarni hafi
farið afeigin rammleik í íslandsferðina sumarið 1750, ætti Magnúsi að
vera ljóst, sem sjálfur fór áþekka ferð sumarið 1784, að það væri ekki á
færi efnalítilla námsmanna (Jón Stefíensen 1976 b).
EfBjarni Thorarensen átti að fá útgefanda að Eldriti Sveins, þá tókst
það ekki, enda eflaust ekki auðvelt á tímum, þegar Danir voru að
dragast inn í Napóleonsstyrjaldirnar, og auk þess dvaldist Magnús
Stephensen í Höfn veturinn 1807-1808 og sá þá með öðru um útgáfu
Island i det attende Aarhundrede, Kh. 1808. Hún tekur mikið fram