Frjáls verslun - 01.05.1959, Blaðsíða 17

Það er svo hágt að standa í stað
„ísland er eyja, úti í reginhafi, langt frá öSrum
Iöndum.“ Þegar land byggðist, voru nukil átök í
vestrænum heinu og banzt um örlög guðanna. Voru
það Þór, Óðinn og Freyr, sem áttu að ráða ríkjum,
eða voru það Kristur og María guðsmóðir? Það er
kunnugt, að knstmn siður bar sigur a£ hólmi. Þar
með var hlutverk Islendinga meðal þjóðanna ráðið
í næstu þúsund ár. Landið hafði venð í fremstu víg-
línu heiðindómsins, þaðan færðist veldi hans enn
vestur á bógmn. En nú lauk forystu norrænna
manna. Island varð að útskeri vestrænnar kristni,
þar sem fámennur hópur afkomcnda Norðmanna
og Ira bauð harðneskju náttúruaflanna og heimsku
stjórnarvaldanna byrginn og hclt sér lifandi við að
íðka orðsins list.
Erlendir konungar réðu hér ríkjum, og lengi
trúðu Islendingar því, að þeim væri mikill styrk-
ur að sambandinu við Danakonunga. Þrjár heims-
styrjaldir gerðu það ljóst, hver sá styrkur var. Dan-
ír eru ekki vern en aðrir menn, nema síður sé, en
hnattstaða landanna gerði það að verkum, að þeir
áttu ætíð nóg með sjálfa sig, þegar á reyndi. I
Napóleons-styrjöldunum hefðu Islendingar mátt
svelta heilu hungri, ef Bretar — sem þá áttu í
ófriði við Dam — hefðu ekki bjargað okkur. I
ófriðnum mikla 1914—18 sömdum við sjálfir við
Breta og Bandaríkjamenn, þótt Danir hefðu þá
enn eigi viðurkennt fullveldi íslands, og björguð-
umst þannig. I síðustu heimsstyrjöld skildi hver
þjoðhollur Islendingur, að leið okkar lá með þess-
um tveimur engd-saxnesku forystuþjóðum í bar-
áttu þeirra fynr frelsinu.
Við lítum á landabréfin og látum blekkingar
þeirra sannfæra okkur um, að við séum ennþá Ein-
búinn í Atlanzhafi. En ekkert er fjær sanm. Island
er enn eyja, og enn er það úti í reginhafi, en þetta
skiptir ekki lengur máli, því að það er ekla lengur
langt frá öðrum löndum. Áður en þetta breyttist,
var hlutverk Islendinga meðal þjóðanna ofur-ein-
falt. Frá sjónarmiði umheimsins áttum við ekkert
hlutverk. Pólitískt skipti það umheiminn alls engu
máli, hvort Island var ofan sjávar eða neðan. En
úr því að það var ofan sjávar, reyndu Danakon-
ungar þó að gefa því ofurlítinn tilverurétt með því
að hagnast á því. Og jafnvel það vildi mistakast.
Fámennur hópur útlendinga, sem lagði stund á
norræn fræði, vissi, að hér höfðu áður búið ein-
kennilegir andans menn, sem færðu í letur snjall-
ar sögur og merkileg kvæði um goð og kappa. En
þessu hlutverki var löngu lokið. Erlendu ferðabæk-
urnar sanna, að menn áttu bágt með að átta sig
á þessum emkenmlegu kotkörlum, sem sátu við
grútartýrur og kyrjuðu Grallarann eða kváðu rím-
ur.
Meðan íslandi var enn svo í sveit konnð, var
það eðlilegt, að Islendingar leituðu hlutverks síns
með sjálfum sér, hugsuðu um það eitt að rétta sig
úr kútnum, efnalega og andlega, öðlast betn að-
búð og komast lengra á brautum listanna. Það var
í fullu samræmi við þúsund ára sögu þjóðarinnar,
er Islendmgar létu það verða sitt fyrsta verk, er
þeir fengu fullveldi sitt viðurkennt, að lýsa yfir
ævarandi hlutleysi landsins.
Það var eðhlegt þá. En skyggir Skuld fyrir sjón.
Ánð 1918 gátu menn ekki séð það fyrir, að tveim-
ur áratugum síðar væru fjarlægðirnar horfnar. Ut-
skerið í norðri lægi um þjóðbraut þvera milli
Evrópu og Vesturheims. En þetta er lnn örlaga-
ríkasta breytmg, sem orðið hefur á Islandi síðan
árið 1000. Það er gagnslaust að ræða, hvort hún
sé til ílls eða góðs. Hún er staðreynd, og við verð-
um að horfast í augu við hana.
En það er einmitt þar, sem skórinn kreppir.
Enn skortir á, að menn hafi áttað sig á því nægi-
lega almennt, að viðhorfin hljóta að breytast með
breyttum aðstæðum. Fræg saga er af landkönnuði,
sem tók svarta burðarmenn með sér í flugvél langt
ínn í Afríku. Þegar þar var konuð, neituðu blökku-
FRJÁLS VERZLUN — FYLGIRIT
17