Frjáls verslun - 01.12.1960, Blaðsíða 2

Ólcrfur Björnsson, próf.:
Aukin framleiðni er undirslaða
aukins kaupmátfar launa
Við íslendingar höfum jafnan hælt okkur af þeim
miklu framförum, sem átt hafi sér stað hér á landi
síðustu áratugi, en einkum þó síðan seinni heims-
styrjöldinni lauk. í almennum umræðum um þessi
efni virðist og gengið út frá því sem sjálfsögðum
hlut, að allt tímabilið frá aldamótum liafi verið
tímabil örra framfara á sviði tækni og efnahagsmála,
jafnvel meiri framfara en dæmi séu um í öðrum
löndum.
Nú getur það út af fyrir sig verið nokkurt álita-
mál, hvaða mælikvarða beri að leggja til grund-
vallar, þegar talað er um framfarir. í hverju eru
raunverulegar framfarir fólgnar?
Hvað þetta atriði snertir virðist sú skoðun al-
menn, að framfarir séu fyrst og fremst fólgnar í
miklum verklegum framkvæmdum, þannig að mæli-
kvarðinn á framfarirnar sé sá hluti þjóðarteknanna,
sem hverju sinni er varið til fjárfestingar af ýmsu
tagi, svo sem bygginga, skipasmíða, vega og brúar-
gerða o. s. frv.
Ef þessi mælikvarði er notaður er ekki vafi á
því, að á þeim tíma sem liðinn er frá því að seinni
heimsstyrjöldinni lauk, ættu að hafa átt sér stað
meiri framfarir á íslandi en sennilega í nokkru
öðru Evrópulandi, þar sem stærri hluta af þjóðar-
tekjunum hefir hér verið ráðstafað til fjárfestingar
að jafnaði en dæmi munu til í nokkru öðru þeirra
landa. En aðrir mælikvarðar en þessi koma hér
einnig til greina. Fjárfesting eða verklegar fram-
kvæmdir eru ekki markmið í sjálfu sér, hcldur er
tilgangur þeirra auðvitað sá að skapa grundvöll
fyrir bættum lífskjörum almenningi til handa. Að
því leyti, sem framkvæmdirnar ná þessum tilgangi,
þannig að árangur þeirra kemur fram í bættum
kjörum, ætti það ekki að skipta meginmáli, hvor
mælikvarðinn er notaður á framfarirnar. En hér á
landi hefir þetta verið á annan veg á umræddu
tímabili. Ef kaupmáttur launa ermotaður sem mæli-
kvarði á þróun lífskjara almennings, verður niður-
staðan allt önnur og óhagstæðari en ætla mætti
með tilliti til þeirrar miklu fjárfestingar sem lagt
hefir verið í á þessu tímabili.
Alþýðusamband íslands licfir látið framkvæma
rannsókn á þróun kaupmáttar launa á tímabilinu
1945—’59. Niðurstaða þeirrar rannsóknar er sú, að
sé litið á þetta tímabil sem heild, hefir kaup-
máttur tímakaups verkamanna haldizt nær óbreytt-
ur. Ef kaupmátturinn árið 1945 er talinn hundrað
stig er hann samkvæmt niðurstöðu rannsóknarinn-
ar 99,8 stig 1959. Vegna ófullkominna upplýsinga
um ýmis þau atriði, sem máli skipta fyrir kaup-
mátt launanna, ber þó að taka niðurstöðum þessum
með nokkurri varúð, en ekki er sérstök ástæða til
þess að ætla, að kaupmáttaraukningin sé meiri en
samkvæmt þessum niðurstöðum.
Ekki verður því kennt um, að því er snertir
þann lélega árangur, sem orðið hefir af kjarabar-
áttu launþeganna, að samtök þeirra hafi látið sitt
eftir liggja um það að knýja fram kaupgjalds-
hækkanir, ef slíks var kostur. Ilækkun kaupgjalds
hefir orðið meiri hér en sennilega í riokkru öðru
Evrópulandi. En allar hafa þessar kauphækkanir
„runnið út í sandinn“, þar sem verðlagið hefir
liækkað til jafns við hið hækkaða kaup, þannig að
árangur kauphækkananna hefir orðið sá einn að
rýra verðgildi peninganna en kaupmáttur launa
hefir haldizt óbreyttur.
Hvað, veldur þessu? Á pólitískum vett.vangi er
sú skýring oft gefin, að árangursleysi kaupgjalds-
baráttu launþeganna sé því að kenna, að miður
vinveitt stjórnvöld geri að þarflausu ráðstafanir
til þess að ræna launþegana aftur því, sem þeir
hafa áunnið í hækkuðu kaupi, með hækkun tolla,
skatta, gengislækkunum eða áþekkum ráðstöfunum.
Það er út af fyrir sig rétt, að slíkar ráðstafanir
hafa að jafnaði siglt í kjölfar allra meiri háttar al-
2
FRJÁLS VERZLUN