Frjáls verslun - 01.07.1968, Side 46

44
FRJALS VERZLUN:
Bretar báru brátt ægishjálm yfir
aðrar þjóðir um verzlun og sigl-
ingar og enn eru þeir meðal for-
ustuþjóða á því sviði. Enginn
stendur þeim jafnfætis um vá-
tryggingar.
Hansasambandið var stofnað ár-
ið 1241, undir forustu Liibeck og
Hamborgar og var langmestu ráð-
andi um verzlun og siglingar um
norðanverða álfuna um nokkrar
aldir. Eftir að sjóleiðin til Ind-
lands fannst svo og Ameríka, tók
veldi þeirra mjög að hnigna, enda
voru þeir aldrei miklir sægarpar.
Til vátryggingamála virðast þeir
hafa lagt næsta lítið. Elísabet
I, Engladrottning, lagði grundvöll-
inn að heimsveldi Breta eftir að
þeir sigruðu hina spænsku Arm-
ada, eða flotann ósigrandi, árið
1588.
Elzta vátryggingaskírteinið
brezka er dagsett 20. sept. 1547.
Þar voru Langbarðar að verki, því
skírteinið er að meginmáli á
ítölsku, en nokkur innskot og við-
aukar eru á ensku.
Árið 1574 var sett á stofn í Bret-
landi skrásetningarstofa fyrir vá-
tryggingar, Office of Assurance.
Þar var skylt að skrásetja allar
vátryggingar, sem teknar voru.
Þess höfðu verið dæmi, að skip og
farmar voru tví- eða margtryggð-
ir, og fengu þá tryggingartakar
tvöfaldar eða margfaldar bætur.
Það er markvert, að þegar í ár-
daga vátrygginganna skuli alls-
staðar hafa þurft að beita löggjaf-
anum gegn tryggingasvikum.
Fyrstu vátryggingalög Breta
voru sett árið 1601. í greinargerð
segir, að vátryggingar hafi þar
tíðkast „tyme out of mynde“, eða
frá ómunatíð, og var þá tekið
næsta djúpt í árinni. Megintil-
gangurinn var sá, að stofna sér-
stakan gerðardómstól, til að gera
út um ágreining varðandi bóta-
skyldu. Þetta kom að litlu haldi,
því áfrýja mátti gerðinni til dóm-
stóla landsins.
FASTUR
TRYGGIN G ARM ARK AÐUR.
Þess er áður getið, um Adría-
hafsborgina Ragusa, að í byrjun
15. aldar höfðu vátryggjendur oft
ofsagróða, eða 40—50% á ári.
Þetta var tæpast hægt að kalla vá-
tryggingar. Til er vátrygginga-
skírteini brezkt, frá árinu 1656,
en með því voru vátryggðar vörur
frá eynni Celebes í Malayalöndum
til London. Iðgjaldið var 5%. Mið-
að við þann tíma. stærð og útbún-
að skipa, takmarkaða siglinga-
kunnáttu o. fl., verður þetta ekki
talið hátt iðgjald fyrir siglingu
um tvö heimshöf. Um miðja 17.
öld er því kominn fastur vátrygg-
ingamarkaðður í London.
LLOYD’S í LONDON.
Hin víðkunna Lloyd’s í London
rekur sögu sína aftur til ársins
1688, til Lloyd’s kaffistofunnar.
Þar komu saman útgerðarmenn,
kaupmenn, bankamenn og vá-
tryggjendur, eða Underwriters,
eins og þeir voru kallaðir og eru
enn. í kaffistofunni var allar upp-
lýsingar að fá varðandi skip og
skipaferðir, verzlun og viðskipti,
heima og heiman. Þar var gengið
frá vátryggingum yfir kaffi-
bollum.
Þessir Underwriters störfuðu
alveg sjálfstætt og báru enga
ábyrgð á skuldbindingum hvors
annars. Þannig var það raunar
einnig á fyrstu dögum vátrygg-
inganna í öðrum löndum. Hver
Underwriter gat að sjálfsögðu
ekki tekið stóran hlut í hverri
áhættu. Af þessu leiddi, að skipa-
eigendur og aðrir þeir, sem kaupa
vildu vátryggingu, urðu að ganga
fyrir marga Underwriters áður en
full trygging var fengin. Þetta var
oft erfitt og seinlegt og þar kom,
að Underwriters tóku að vinna
saman. Var um það samið, að einn
gæti skuldbundið annan, innan
vissra marka og eftir vissum regl-
um, og þannig varð endurtrygg-
ingin til.
Endurtryggingin var nauðsyn.
til að auðvelda vátryggingavið-
skipti, en í fyrstu þótti hún ekki
gefa góða raun. Mun þar mestu
hafa um ráðið skortur á þekkingu
og reynslu. Álitið var að endur-
tryggingar stuðluðu að óheilbrigð-
um vátryggingum, og með lögum
frá 1745 voru endurtryggingar
bannaðar. Það bann var ekki af-
numið fyrr en árið 1864.
Fyrstu árin voru það Underwrit-
ers nær einir, sem sáu um allar
vátryggingar í Englandi, en árið
1720 fengu tvö hlutafélög, London
Assurance og Royal Exchange,
sérstakt leyfi til að annast vá-
tryggingaviðskipti. Þetta var
einkaleyfi, keypt mjög dýru verði,
til að bæta hag ríkissjóðs. Fram
til ársins 1824 máttu ekki önnur
vátryggingafélög starfa í Eng-
landi, en bannið náði þó aldrei til
Underwriters í Lloyd’s. Under-
writers máttu sín raunar löngum
meira en félögin tvö og til marks
um það má nefna, að árið 1807
var skip vátryggt á Lundúna-
markaði fyrir £ 656 þús., áhætta
félaganna tveggja var £ 26 þús.,
en áhætta Underwriters £ 630 þús.
Underwriters varð auðvitað
fljótt ljóst, að nauðsynlegt var að
semja og samræma skilmála. Sú
þróun tók langan tíma, en árið
1779 sá SG vátryggingaskírteinið
svonefnda fyrst dagsins ljós. „S“
merkir þar „Ship“ og „G“ merkir
„Goods“, eða vörur. Það er ekki
að efa, að SG vátryggingaskírtein-
ið hafi á sínum tíma verið talin
góða latína, en nú skilja hana fáir,
nema fróðir vátryggingamenn,
frekar en hebresku. Þetta kemur
þó ekki að sök, því hvert einasta
orð og hver einasta setning í skír-
teininu hefur fengið sína ákveðna
merkingu, sem staðfest hefur ver-
ið með ótal dómum. Lloyd’s og
önnur vátryggingafélög nota þetta
skírteini enn í dag, lítið eða ekk-
ert breytt, en við skírteinið eru
svo festir sérstakir skilmálar, sem
hafa ríkara gildi en skírteinið
sjálft, ef á milli ber.
Það verður ekki sagt frá
Lloyd’s, uppbyggingu þess og
starfsháttum, svo og þeim hliðar-
greinum vátryggingamála, sem
Lloyd’s stendur að, nema í löngu
máli. Það eitt skal hér sagt, að
enda þótt Lloyd’s komi fram út
á við sem einn aðili, er hver
Underwriter enn í rauninni sjálf-
stæður vátryggjandi.
ÍSLENZKAR TRYGGINGAR.
En hvað þá um okkur íslend-
inga, hvenær byrjuðum við að vá-
tryggja?