Frjáls verslun - 01.08.1972, Blaðsíða 51

BiÐLEIKUR
-eftir dr. Guðmund IVIagnússon, prófessor
Ríkisstjómin hefur Ieikið
hiðleik í efnahagsmálunum
fram að áramótum. Ákveðin
hefur verið sem næst stöðvun
verðlags- og kauphækkana
fram að áramótum. Reiknað
var með, að kaupgjaldsvísital-
an mundi hækka um 5,5 stig
1. september. Greiða á niður 3
stig, en 2,5 stigum er frestað.
Verði hækkanir umfram þetta
á framfærsluvísitölu 1. ágúst
eða 1. nóvember — en áætlað
er, að hún mundi að óbreyttu
hafa hækkað þá um 4—5%
— munu þær bættar skv.
kjarasamningunum eða greidd-
ar niður.
STÖÐUMAT.
Þeir, sem nú stjórna land-
inu, hafa gott tóm til að kynna
sér innviði íslenzks efnahags-
lífs og búa sig undir keppni
við lögmál þess. Þegar ^ tæki-
færið loksins kom, var ákveð-
ið að tefla Ólafskversbyrjun.
Þótt andstæðingurinn sé óút-
reiknanlegur, aflabrögð óviss
og verðlagsþróun á erlendum
mörkuðum, hlýtur þó staðan
hverju sinni að mótast af leik-
um beggja skákmannanna.
Nú hefur andstæðingurinn
ekki verið kenjóttari en búast
mátti við, en hvað um stöðu-
matið og skákmennskuna? í 5.
tbl. Frjálsrar Verzlunar lét ég
þess getið, að byrjunin hefði
verið nokkuð glæfraleg og
nauðsyn bæri til að hefta víxl-
hækkanir kaupgjalds og verð-
lags, draga úr þenslu og huga
að stöðunni út á við. Ekki er
hægt að segja annað en að
eftir þessum ráðum hafi verið
farið að ýmsu leyti með þeim
bráðabirgðalögum, sem nú
hafa verið gefin út. Meira að
segja röksemdarfærslan fyrir
aðgerðunum er svipuð og í um-
ræddri grein. Eða lá þessi leik-
ur kannski á borðinu?
ÞRÖNGT SVIGRÚM.
Þetta er engan veginn í
fyrsta skipti, sem verðstöðvun
er sett á. í fersku minni er
verðbinaingin haustið 1970. Þá
var um frestun álíka margra
vísitölustiga að ræða og nú, en
til lengri tíma. Stjórnarand-
staðan hafnaði þá þeim rökum,
sem færð voru fyrir því, að
launþegar mundu ekki tapa
á frestuninni. Með því að kyrr-
setja verðlagið er sneitt hjá
nokkru tapi, sem innbyggt er
í kjarasamningana, en bætur á
laun koma alltaf 3 mánuðum
eftir á. En svo lengi lærir, sem
lifir, og nú tileinkar ríkis-
stjórnin sér þá röksemdar-
færslu, sem beitt var haustið
1970 af fyrirrennurum hennar.
En hvers vegna er þá grip-
ið til sömu ráðstafana og þær
studdar með sömu rökum?
Ástæðunnar er að miklu leyti
að leita i því vísitölufyrirkomu-
lagi og verðlagskerfi, sem við
búum við. Fram hjá vísitöl-
unni eru ekki svo margar leið-
ir. Sem fleygt er orðið, var það
haft eftir einum ráðherranna í
vinstri stjórninni 1958, „að
þetta væru alltaf sömu gömlu
íhaldsúrræðin“.
Vegna þess að verðmyndun
er öll brengluð og stöðug sókn
er í hækkanir á kaupgjaldi og
verðlagi, er alltaf talsverður
stafli umsókna um verðhækk-
anir óafgreiddur á borðum
verðlagsnefndar og ráðherr-
anna. Þegar staflinn fer að
verða ískyggilega hár, er sett
á verðstöðvun. Hann var á leið
með að verða mun óviðráðan-
legri nú en haustið 1970.
Að öllu gamni slepptu, varð
að gera eitthvað til að tefla
ekki stöðu atvinnuveganna í
tvísýnu og reyna að varðveita
kaupmátt launa. Eins og kom-
ið er, tryggja aðgerðimar að
litlu leyti stöðuna út á við,
nema varanlegri lausn finnist
innan tíðar.
UMHUGSUNAR-
FRESTURINN.
Nú má telja fullvíst, að ein-
hverjir af ráðgjöfum stjórnar-
innar hafi ráðlagt henni að
tefla byrjunina öðru vísi.
Hvort skuldinni verður skellt
á þá fyrir að láta ekki and-
stæðinginn leika þeim mót-
leikjum, sem taldir voru hag-
stæðastir, er óvitað mál. Svo
mikið er víst, að miðtaflið
verður erfitt, ef komast á
klakklaust út úr því. Hvað
þarf einkum að hafa bak við
eyrað?
Boðað hefur verið, að afla
eigi fjár til niðurgreiðslna með
því að skera niður fjárlög og
Framkvæmdaáætlun um allt
að 400 millj. kr. Þau stig, sem
greiða á niður til að byrja
með, munu kosta um 250—300
millj. kr. til áramóta. Þetta er
virðingarvert í sjálfu sér, en
erfitt getur reynzt að stemma
stigu við útgjöldum á seinni
hluta ársins. Einnig má minna
á, að ríkissjóður og opinberir
sjóðir skulda nú Seðlabankan-
um næstum 2% milljarð. Hitt
er svo annað mál, að niður-
greiðslur á mjólk og dilkakjöti
nálgast nú það mark, að greitt
sé niður fyrir framleiðsluverð,
þannig að það fer að borga
sig fyrir bændur að kaupa
mjólk úr kaupfélaginu.
Staðan út á við er tvíræð.
Freðfiskframleiðsla er heldur
minni það, sem af er þessu
ári, en hún var á sama tíma í
fyrra. Saltfiskframleiðsla er
hins vegar nokkru meiri. Verð-
lag þokast áfram upp á við á
erlendum mörkuðum, en inn-
flutningur mun verða talsverð-
ur, þannig að viðskiptahalli er
fyrirsjáanlegur, þótt hann
verði ekki meiri en búizt vax
FV 8 1972
39