Frjáls verslun - 01.08.1972, Blaðsíða 59

Bergþór Konráðsson, viðskiptafræðingur
skrifar um stjórnun:
1. Stjórnun - stjórnunarfræðsla
Hugtakið stjórnun
Orðið stjórnun er nýyrði í
íslenzku máli, og þótt það sé
að finna í orðaþók Sigfúsar
Blöndal og merki þar „styrelse
eða administration“ þá mun
það verða notað hér í merk-
ingu enska orðsins „manage-
ment“.
í orðinu stjórnun felast aðal-
lega tvær merkingar. í fyrsta
lagi er það notað yfir ákveðin
störf, og málatilfinning flestra
mun tengja það störfum for-
stjóra, verkstjóra, skrifstofu-
stjóra, skipstjóra o.s. frv. Þessi
störf eiga það yfirleitt sameig-
inlegt að fela í sér fjölbreyttar
skyldur og völd í sambandi við
framkvæmdir, fjármál, ráðstöf-
un starfskrafta o. fl.
SÉRSVIÐ STJÓRNUNAR.
Eftir viðfangsefnum starf-
anna er hinni almennu stjórn-
un síðan skipt í undirsvið eða
sérsvið, svo sem stjórnun
starfsmannamála, fjármála-
stjórn, stjórnun sölumála,
stjórnun tryggingarmála og
þannig mætti lengi telja. Þessi
stjórnunarstörf falla þó ekki
undir neina ákveðna starfs-
grein eða iðn með lögvernduð-
um réttindum hliðstæð réttind-
um lækna eða lögfræðinga og
stjórnendur eru ekki taldir
vera ákveðin stétt manna.
Stjórnendur eru samt með
tímanum að verða afmarkaðri
starfstétt. Stjórnendur minni
fyrirtækja verða venjulega
að verja töluverðu af tíma sín-
um til starfa, sem ekki teljast
til stjórnunarstarfa en þegar
fyrirtækin stækka verður
skiptingin milli undirmanna og
stjórnenda greinilegri og þeg-
ar eigendum fyrirtækja fjölg-
ar, ráða þeir sérmenntaða
stjórnendur til að reka fyrir-
tækin og gæta hagsmuna
sinna. Það er þessi stétt stjórn-
enda, sem er skírar en áður
aðskilin bæði frá öðrum laun-
þegum og eigendum fyrirtæk-
isins, sem erlendis hefur unn-
ið sér sess í vaxandi mæli. Hér
á landi eru fjölskyldufyrirtæk-
in enn ráðandi í einkarekstri
en, líklegt er, að þeim muni
fara fækkandi, þar sem eign-
araðild dreifist við fráfall
stofnendanna og nú krefst
stofnun fyrirtækja svo mikils
byrjunarfjármagns, að það er
venjulega aðeins á færi félaga
að stofna þau. Hér á landi
munum við því vafalaust einn-
ig eiga eftir að sjá stétt sér-
menntaðra stjórnenda stækka.
UNG FRÆÐIGREIN.
Stjórnun er í öðru lagi
ákveðin fræðigrein. Sem vís-
indi eru stjórnunarfræðin ung
að árum, ef miðað er t.d. við
greinar eins og stærðfræði eða
læknisfræði, en segja má að
upp úr aldamótunum síðustu,
hafi stjórnun almennt verið
orðin viðurkennd sem fræði-
grein, og síðan hefur hún þró-
ast mjög ört, enda margt að
láni og stuðst óspart við aðrar
fræðigreinar eins og félags-
fræði, sálarfræði, stærðfræði
og ekki hvað sízt hagfræði.
Út frá þessum fræðigreinum
hafa síðan myndast ákveðnar
stefnur, sem leggja mismikla
áherzlu á hvaða leiðir og fræði
skili stjórnendum beztum ár-
angri og verður síðar gerð
nokkur grein fyrir hinum
helztu þeirra.
Þegar við höfum þannig lit-
ið á umfang þessa starfs í dag-
legri notkun verður ljóst, að
ekki er auðvelt að gefa stutta
og skilmerkilega skilgreiningu
á hugtakinu stjórnun.
Sú skilgreining, sem líklega
er oftast notuð, hljóðar svo:
„Stjórnun er það, að koma
verkefnum í framkvæmd, fyrir
atbeina annarra.“
Þessi skilgreining er stutt og
góð svo langt sem hún nær.
Hún felur þó ekki í sér eitt
meginverkefni stjórnunar, sem
er að gera starf fólksins
ánægjulegt og árangursríkt. —
Skilgreining, sem gengur nokk-
uð lengra en sú fyrri, er því:
„Stjórnun er sókn að settu
marki, með sköpun umhverfis,
sem er hagfellt árangursríku
starfi fólks í skipulögðum
flokki.“
Hér er lögð áherzla á, að
stjórnun fjallar fyrst og fremst
um mannlegt samstarf. Auk
þess fjallar stjórnun um skipu-
lagningu þess fjármagns, tækja
og mannafla, sem reksturinn
hefur yfir að ráða, þannig að
starfið verði árangursríkt.
Þessi skilgreining á hugtakinu
stjórnun mun yfirleitt vera tal-
in fullnægjandi miðað við
þann skilning, sem lagður er
í það í dag.
HVERS VEGNA AUKIN
STJÓRNUNARFRÆÐSLA.
Menn fóru, á árunum kring-
um seinni heimsstyrjöldina,
mikið að velta því fyrir sér,
hvers vegna svo mikill munur
væri á hagvexti ýmissa landa
og það mun meiri munur en
unnt var að skýra með mi»
muni, hvað viðkæmi auðlind-
um, tækniþróun og almennu
menntunarstigi í löndunum.
Margir hagfræðingar hafa vilj-
að skýra þennan mismun, sem
afleiðingu af mismunandi
framlagi stjórnunar til hag-
vaxtarins.
Árið 1967 kom út bók í
Frakklandi, er vakti geysilega
athygli og nefndist „Hin am-
eríska ögrun“, en þar var m.a.
leitast við að útskýra hvers
vegna bandarískum fyrirtækj-
um, sem störfuðu í Evrópu,
með nær sama starfsfólk og
sömu tækni og þau evrópsku,
vegnaði mun betur.
Svarið var fólgið í því, að
það voru aðrir stjórnendur og
önnur stjórnun. Bandaríkja-
menn stæðu Evrópuþjóðunum
mun framar í stjórnun og
FV 8 1972
47