Frjáls verslun - 01.04.1981, Síða 90

Eiga bankar að
reka fyrirtæki?
leicfari
Nú standa yfir athuganir á því hvort opinberar
stofnanir, þará meðal einn viðskiptabankanna eigi að
bjarga stóru iðnfyrirtæki, sem ekki á fyrir skuldum,
með því að breyta kröfum í hlutafjáreign. Útvegsbanki
íslands er einn þeirra þriggja aðila, sem nú hugleiða
að koma Olíumöl h.f. til hjálpar og myndi bankinn
breyta vaxtaskuldum í hlutafjáreign í fyrirtækinu. Þar
sem íslenskir bankar hafa fram til þessa ekki haft þá
stefnu að gariga inn í hlutafélög með því að þreyta
lánum í hlutafé er full ástæða til að staldra viö og
íhuga kosti og galla slíkra viðskipta.
Það sjónarmið hefur verið víðast ríkjandi að svo
miklir hagsmunaárekstrar hljóti alltaf að vera á milli
hlutverka hluthafans og lánadrottins að viðskipta-
bánkar ættu að forðast að reyna að leika bæði hlut-
verkin heldur einbeita sér að því síðara — að lána fé í
hagnaðarskyni. Þessi sjónarmið hafa veriö ráðandi í
þeim tveimur löndum þar sem bankastarfsemi á sér
hvað lengsta hefð, Sviss og Bretlandi. Viðskipta-
bankar í þessum löndum verða þó í vaxandi mæli fyrir
ásókn skuldum hlaðinna fyrirtækja, sem vilja borga
vexti með hlutafé. Svissnesk yfirvöld hafa því nýlega
breytt bankareglum til að gera bönkum erfiðara fyrir
við að breyta skuldum í hlutabréfaeign. Þó svo að
reglur banni þeim ekki að kauþa hluti í viðskiptafyrir-
tækjum, halda bresku bankarnir að sér höndum og
benda á það hættulega fordæmi, sem gæti skapast ef
rofin yrði sú gamla hefö að kaupa sig ekki inn í
áhætturekstur.
í Bandaríkjunum er viðskiptabönkum leyft að kaupa
hluti í óskildum rekstri samkvæmt lagatúlkun Federal
Reserve Board, en aðeins til að bjarga viðkomandi
fyrirtæki frá þroti. Mjög vel er fylgst með slíkum
hlutafjáreignum banka og þeim er ætlað að losa sig
við hlutaféð innan tveggja ára.
Þjóðverjar hafa hins vegar haft aðra stefnu. Þýskir
viðskiptabankar hafa tekið mjög beinan þátt í þýskum
stórfyrirtækjum og í mörgum tilfellum verið meiri-
hlutaeigendur. Bein aðild þýsku bankanna að óskild-
um atvinnurekstri hófst í óðaverðbólgunni milli 1920
og 30 þegar hrun varð í öllu atvinnulífi og bankar
féllust á að breyta skuldum í hlutafjáreign enda sáu
þeir ekki aðra leið til að ná aftur því fé, sem þeir höfðu
lánað. Hefur því sjónarmiði verið haldið á lofti að
þessi beina þátttaka viðskiptabankanna í atvinnulíf-
inu hafi átt mestan þátt í vestur-þýska efnahagsundr-
inu. Reynsla sjálfra bankanna hefur hins vegar verið
æði misjöfn af slíkum skuldabreytingum, sérstaklega
hin síðari ár við vaxandi tröppugang á vöxtum. Hafa
bankarnir fundið sig í því að taka skammtímalán á
háum vöxtum til að lána til langs tíma á lágum vöxtum.
Því hafa þeir kepþst hver um annan þveran við að losa
sig við hlutabréf sín í öðrum fyrirtækjum.
Þeir, sem fylgja því sjónarmiöi að bankar eigi að
eiga í og reka önnur fyrirtæki segja gjarnan að með
beinni þátttöku fái bankar aukinn áhuga á langtíma
afkomu fyrirtækja og séu í ríkari mæli reiðubúnir að
veita atvinnulífinu lán til langs tíma, gagnstætt því,
sem algengast er — að bankar hafi einungis áhuga á
skammtíma afkomu og séu þess lítt fýsandi að veita
annað en skammtíma fyrirgreiöslu.
Þau rök aö fyrr eða síðar komi upp árekstrar milli
hagsmuna bankans sem hluthafa og lánastofnunar
vega mjög þungt á móti þessu sjónarmiði. Þetta er
atriði, sem hver banki þarf að hafa i huga áður en
hann lætur undan þrýstingi frá skuldunautum eða
hinu opinbera og setur fé sitt í áhætturekstur.
Þjóðþrifafyrirtæki hafa áður lent í erfiðleikum á Is-
landi án þess að viðskiptabankarnir hafi hlaupið til
með skipti á skuldum og hlutafé. Þessi varkárni hefur
verið eðlileg og full ástæða er til að óttast það for-
dæmi, sem skapaðist ef Útvegsbankinn færi inn í
rekstur Olíumalar. Hér gæti orðið um heilbrigði
bankarekstrar að tefla.