Frjáls verslun - 01.08.1988, Blaðsíða 60

EFNAHAGSMAL
NÝSKÖPUN
Greinarhöfundur, Ivar
Jónsson, er félagsfræð-
ingur frá Háskóla
Islands, fil. cand í
vísinda- og tækni-
kenningum frá
háskólanum í Gautaborg,
M.A. í félags- og
stjórnmálavísindum frá
háskólanum í Essex í
Englandi og er að Ijúka
doktorsgráðu í félagshag-
fræði frá háskólanum í
Sussex.
)G EFNAHAGSSTEFNUR
Forsendur iðnaðar- og
efnahagstefnu á Vesturlönd-
um hafa breyst í grundvallar-
dráttum á síðustu tveim ára-
tugum. I fyrsta lagi eru utan-
ríkisviðskipti mun
umfangsmeiri en áður var
samfara frjálsari viðskiptum
milli landa og opnun hagkerf-
anna.
í annan stað hafa fjölþjóðleg fyrirtæki
vaxið mjög hratt á þessu tímabili og fjár-
festingar þeirra eru mikilvægari en áður
fyrir efnahagsþróun einstakra ríkja. í
þriðja lagi hefur virk þátttaka ríkisvaldsins
og náið samstarf þess við fyrirtækin í Jap-
an og hinum nýiðnvæddu ríkjum SA-Asíu,
skapað nýjar leikreglur samkeppninnar á
alþjóðamörkuðum þar sem svonefnd
„strúktúralísk samkeppni" er stöðugt
mikilvægari, eða m.ö.o. samhæfing
stjómkerfis, samskipta aðila vinnumark-
aðarins og tækni- og skipulagsþróunar.
í íjórða lagi gegnir launþegahreyfingin
mun mikilvægara hlutverki í launaþróun á
Vesturlöndum en áður var, um leið og
dregið hefur úr samkeppni og hreyfanleika
á vinnumarkaðinum. Og loks, í fimmta
lagi, hefur rannsóknar- og þróunarstarf-
semi orðið stöðugt mikilvægari fyrir sam-
keppnisstöðu fyrirtækjanna, en um leið
hlutfallslega kostnaðarsamari. Sumpart er
það vegna þess að arðsemi tækninýjunga
og tækniumbóta á grundvelli hinnar
„gömlu“ tækni (þ.e. orkufrek færibanda-
tækni, línuleg tækni efnaiðnaðarins
o.s.frv.) fer minnkandi og sumpart vegna
þess að ef fyrirtækjum tekst ekki að nýta
sér hina nýju rísandi upplýsinga- og sjálf-
virknitækni, kann samkeppnisstöðu
þeirra í framtíðinni að vera alvarlega ógn-
að en það krefst mikilla rannsókna og þró-
unar.
Þessar breyttu forsendur hafa leitt til
þess að efnahags- og iðnaðarstefnur sem
reistar eru á hefðbundnum, nýklassískum
og keynesískum kenningum vita allir hvað
þetta er sem þetta bera (Keynes, John
1883-1946 breskur hagfræðingur og tals-
maður ríkisarfskipta í markaðsmálum) eru
vanmáttugri en áður. Ástæðan er sú að
með opnun hagkerfanna dregur úr áhrifa-
mætti hefðbundinna stjómtækja á sviði
skatta- og peningastefnu til að draga úr
efnahagssveiflum. Keynesískar og nýk-
lassískar efnahagskenningar eru fyrst og
fremst byggðar á líkönum af lokuðum hag-
kerfum og hafa því stöðugt minna gildi
eftir því sem hagkerfin opnast.
Þessar kenningar eru einnig reistar á
líkönum af hagkerfum þar sem gert er ráð
fyrir að fullkomin samkeppni ríki og full-
komin markaðsskil en með auknum fjár-
festingum fjölþjóðlegra fyrirtækja, sam-
þjöppun auðmagns (þ.e. fjármagns og fjár-
muna) á mörkuðunum og auknum
erfiðleikum smárra fyrirtækja til þátttöku í
samkeppninni, hefur dregið úr gildi kenn-
inga sem reistar eru á kenningum um
frjálsa samkeppni og um leið efnahags-
stefnum sem leggja höfuðáherslu á óbein
afskipti hins opinbera af efnahagslífinu.
Auk þessa ber að nefna að keynesískar og
nýklassískar kenningar fást ekki við að
skýra hreyfiöfl tækniþróunarinnar sem
hluta af efnahagskerfinu og efnahagsþró-
uninni.
í þessum kenningum er tæknin skoðuð
sem utanaðkomandi þáttur, sem kenning-
amar fást aðeins við innan ramma fram-
leiðslufalla, þ.e. sem val milli samsetning-
ar launa og fjármuna í framleiðslunni á til-
teknum vörum. Á túnabilum eins og í dag
þegar þrátefli ríkir í tækniþróuninni og
fyrirtækin og ríkisstjómir eiga erfitt með
að velja milli hnignandi arðsemi „gömlu"
tækninnar og óvissrar arðsemi nýju tækn-
innar, dregur úr gildi þessara kenninga og
þeirra efnahagsstefnu sem á þeim er reist
og óhjákvæmilega fæst ekki af alvöru við
vandamál tækniþróunarinnar.
Loks ber að nefna að kenningar sem
þannig eru reistar á líkönum af fullkominni
samkeppni og skýra ekki tækniþróunina á
viðhlítandi hátt, hafa minna gildi gagnvart
sérstökum vandamálum smáríkja, þar
sem hrein samkeppni er ólíklegri á mörk-
uðum og smá fyrirtæki eiga í meiri erfið-
leikum með að taka þátt í kapphlaupinu um
tæknina en stór fyrirtæki á stórum heima-
mörkuðum. Rannsóknir t.d. R. Kaplinsky
sýna að stór fyrirtæki og fjölþjóðleg hagn-
ýta sér nýju tæknina í mun ríkari mæli en
smá fyrirtæki.
Vegna þessara breyttu forsenda og
minnkandi gildi hefðbundinna hagfræði-
kenninga og efnahagsstefna er nauðsyn-
legt að byggja iðnaðar- og efnahagsstefnu
á kenningum sem fást á raunsæjan hátt við
hið nána samspil efnahagslegra, stjóm-
60