Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1957, Blaðsíða 28
688
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
orðinn var meira en sjö alda gam-
«11. Á 11. öld var uppi í héraðinu
stórhuga höfðingi, Illugi Ingi-
mundarson, tengdasonur Hafliða
Mássonar. Hann ætlaði fyrstur ís-
lenzkra manna að reisa kirkju úr
steini á bæ sínum, fór til
Noregs til þess að afla sér stein-
líms og annars, sem til kirkjusmíð-
arinnar þurfti, en fórst á heimleið
með skipi sínu og farmi. Það slys
varð afdrifaríkt fyrir íslenzka húsa-
list. Ef áform Uluga hefði lánazt,
er líklegt, að biskupar og ábótar
hefðu ekki viljað verða eftirbátar
bóndans á Breiðabólstað, og ættum
vér þá fornar kirkjur úr steini,
eins og allar aðrar þjóðir Norður-
álfu. Dómkirkjur úr steini voru
reistar jafnvel í Færeyjum og á
Grænlandi, en hér voru gerðar
stórar dómkirkjur úr timbri, sem
brunnu hver af annarri, oft með ó-
bætanlegum dýrgripum, bókum og
merkum skjölum. Steinkirkjur
voru gerðar í Noregi þegar á 10. og
11. öld, þótt stafakirkjurnar væru
lengi vel miklu algengari, og ís-
lenzk kirkja var nógu auðug fyrir
siðaskiptin til að gera guðshús úr
varanlegu efni, eins og sjá má af
þeim mikla fjölda merkilegra og
dýrra kirkjugripa, sem geymst hef-
ur, þrátt fyrir eyðandi umrót siða-
skiptaaldarinnar og fúa, fátækt og
hirðuleysi siðari túna. Þaö má því
Þingeyrakirkja
að innan
undarlegt teljast, að ekki skyldi
vera efnt til húsgerðar úr steini
fyrr á öldum nema í þetta eina
skipti.
Þingeyrakirkja er ekki nema átt-
ræð að áratali, en þó hvílir yfir
henni sá blær fornrar helgi og
menningar, sem venjulega er ekki
að finna nema í miklu eldri guðs-
húsum. Stíll hússins og styrkleiki
þykkra grjótveggjanna gefa henni
svipmót löngu liðinna alda. Altar-
isbríkin er tákn þeirrar innlifunar,
sem heittrúarstefnur miðaldanna
lögðu í tilbeiðslu sína, enda hafa
bræður af reglu heilags Benedikts
flutt bænir sínar frammi fyrir
henni og síðan hver kynslóð af
annarri, bæði á gleðitímum og á
dögum þrauta og harma. Predik-
unarstóllinn með mjög útskornum
og gylltum himni yfir minnir á
yfirlæti og skrautgirni barok-tíma-
bilsins, en skírnarfonturinn and-
spænis honum, sléttur og með til-
tölulega einföldum biblíumyndum,
er táknrænn fyrir boðun orðsins
eins og hún hefur lengst af verið í
inni lúthersku guðsþjónustu. í
engri annari íslenzkri kirkju blasa
við skyggnu auga jafn mörg og
mismunandi svipbrigði sögunnar
eins og í þessari húnvetnsku sveit-
arkirkju.
Umhverfi staðarins gerir sitt til
«ð varpa viröuleik á þetta hús, og
e-
Einu sinni
Einu sinni á ári
álfar dansa á gvellum,
á krosagötum er gæfa
gegnv fólki í boði,
búrdrífan hin bliða
berst í gegnum þökin,
óskastund er opin,
örlög spábein herma,
tveir eru tígulkóngar,
tröllin fólki ræna,
kvöldriður kljúfa loftin,
kirkjugarðar rísa,
kýrnar máli mtela,
mark skal taka á draumi,
verður allt að víni
vatn í öxaránni.
Ótalið er ennþá
undrið stærsta og mesta:
Einu sinni á ári
allir verða góðir.
— A.
það, sem það hefur að geyma.
Skammt fyrir austan það bjó fyrsti
landnámsmaður héraðsins um skip
sitt í nausti í bakka Húnavatns.
Nokkuð fyrir norðvestan það héldu
Húnvetningar sín héraðsþing á
þjóðveldistímanum. Hér lagði inn
fyrsti norðlenzki stólbiskup, Jón
Ögmundsson inn helgi, af sér
skikkju sína, meðan hann markaði
sjálfur fyrir grunni fyrstu kirkj-
unnar, sem hér var reist. Hér stóð
í rúmar fjórar aldir eitt af merkileg
ustu klaustrum miðalda, vagga
þeirrar sagnritunar, er síðar varð
fjöregg ísl. þjóðarinnar og aðals-
merki hennar út á við. Og hér varði
einn af merkilegustu bændahöfð-
ingjunum á endurreisnaröld ís-
lands fé og kröftum í þrettán ár
til þess að byggja hús, sem verða
mætti Guði til dýrðar og héraðs-
búum til blessunar.
Stærri kirkjur en Þingeyrakirkja
eru nú reistar hér á landi og munu
verða reistar, en hún mun ávalt
skipa sinn sérstaka og virðulega
sess sem helgigripur í kristni lands-
ins og djásn í menningarsögu þess.