Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1957, Blaðsíða 34

694
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
vitlausir. Helzta persónan í As-
gárdsreien er Guro Rysserova (þ.
e. Guðrún með merartaglið) og í
sumum héruðum Noregs er maður
hennar Sigurd Snarensvend með í
förinni. Þetta eru auðsjáanlega þau
Guðrún Gjúkadóttir og maður
hennar Sigurður Fáfnisbani eða
Sigurður sveinn. í förinni eru
ýmsir dauðir menn, er voru illa
ræmdir í lífinu, svo sem maura-
púkar og konur, sem hafa borið
út börn sín, ennfremur börn sem
hafa dáið óskírð. Guro Rysserova
má ekki heyra nafn sitt nefnt. Það
er því helzta ráðið til þess að forð-
ast jólalýðinn, að kalla til henn-
ar: „Gjem rova di“ eða „Guro
Gunnarsdatter, styt pá rumpa di“,
því að þá hverfur hún á auga-
bragði og allur jólalýðurinn með
henni.
Hér um bil sams konar trú er í
Danmörk urn „Den vilde Jagt“.
Á Þýzkalandi er sams konar
jólalýður, er nefnist Wuotesheer
eða Wuotansheer, það er Wuotan
eða Óðinn og föruneyti hans. Sums
staðar er þetta nefnt der Schimm-
elreiter (þ. e. sá sem ríður gráa
hestinum, smb. sýnina í Njálu, „Eg
ríð hesti hélugbarða“); það er enn
nafn á Óðni. í flokki þessum eru
alls konar óvættir; þar er meðal
annars göltur og hafur; það er gölt-
ur Freys og hafur Þórs; þar er
og hin nafnkunna „Frau Holle“ eða
„Holda“. í þýzku þjóðtrúnni sam
svarar hún helzt Freyu hjá oss;
hún er og stundum nefnd kona
Wuotans, en þar mun Freyu og
Frigg vera blandað saman, eins og
svo oft kemur fyrir í þjóðtrúnni,
af því gyðjur þessar eru svo líkar
að eðli. Sums staðar í Þýzkalandi
er sá gestur alkunnur litlu fyrir
jólin, er Ruhprecht heitir; hann
spyr hvort börnin hafi verið þæg
og góð, gefur hann þeim epli og
ýmislegt sælgæti. Það má sjá af
ýmsu, að Ruhprecht er sama sem
Óðinn, þó hann sé orðinn mjög
breyttur og torkennilegur, enda
bendir nafnið Ruhprecht eða
Hruodperacht (hinn hróðurfagri)
á það að hann hefir einhvern tíma
verið í meiri veg en nú.
Þannig eru hinir heiðnu guðir
ennþá nálægir um jólin í þjóð-
trúnni, þótt tíminn og allt sem
honum fylgir, hafi berytt þeim
allavega, og kastað svo þykkri blæu
yfir þá, að vér eigum oft erfitt
með að sjá í gegnum hana. Það má
telja víst, að hugmyndin um jóla-
sveinana hér á landi og ýmsar aðr-
ar vættir, sem sérstaklega eru á
ferðinni um jólin, sé af sömu rót-
um runnin og hinar útlendu hug-
myndir um Asgárdsreien, Wuotans-
heer o. s. frv. — Eins og guðirnir
voru mönnunum nálægir um jól-
in, stigu niður frá sínum himnesku
bústöðum og vitjuðu blótanna, eins
koma jólasveinarnir um jólin of-
an af fjöllunum niður til byggða
og gista á bæunum. Eins og nöfn
ýmissa jólasveinanna benda á, vilja
þeir fá nokkra hlutdeild í jólaveizl-
unni. Ketkrókur vill fá ket; Potta-
sleikir vill að minnsta kosti fá að
sleikja innan pottinn; Kertasníkir
vill fá kerti o. s. frv. Þetta eru að
líkindum leifar af hinum fornu
blótveizlum, er guðunum voru
gerðar. Eins og Asgárdsreien, Den
vilde Jagt og Wuotansheer, sem
auðsjáanlega eru ekki annað en
hinir fornu Æsir og föruneyti
þeirra, heldur veizlur og dansa á
bæunum, eins heldur huldufólkið
hér veizlur og dansar á jólar.óttina,
og bendir það að líkindum enn
fremur á jólablótin.
Það var siður hér á landi í fyrri
daga, að þegar tíðum var lokið á
jólanóttina, fór fólkið að dansa í
kirkjunni með miklum glaumi og
gleði. Voru þessu oft samfara
drykkjur og veizlur miklar og var
það þá nefnt „Jólagleði". Þessi
„gleði“ var miklu líkari hiimi
heiðnu jólagleði en þeirri jóla-
gleði, sem á rót sína að rekja til
kristindómsins, enda kölluðu guð-
hræddir menn þetta og þessu líkt
athæfi „heiðna gleði“ smb. versið
í borðsálminum í Grallaranum:
Meðan mettuðu sig
minntust þeir sízt á þig,
gerðu sér heiðna gleði,
grimm féll á þá reiði.
Við jólablótin leituðu menn
frétta við guðina, um forlög sín,
um veðráttu og hitt og þetta. Með
ýmis konar formálum og athöfn-
um reyndu menn að komast í sam-
band við guðina meðan þeir voru
sésrtaklega nálægir, og fá að vita
óorðna hluti. Margs konar menjar
um þetta hafa haldizt í þjóðtrúnni;
þannig má t. d*. telja víst, að úti-
setur á krossgötum sé leifar af
þessu. Útisetur á krossgötum eru
tilraun að koma sér í samband við
álfa og alls konar vættir, sem eru
á ferðinni á jólanótt, eða nýárs-
nótt, og fá að vita hjá þeim forlög
sín og ýmsa óorðna hluti, og láta
þær veita sér auð og allsnægtir.
í fornum lögum eru þeir menn
taldir dræpir, sem „fremja spáfar-
ar ok útisetur“ og „fremja með því
heiðni“. Það er kallað að fremja
heiðni, af því að það hafa þótt
vera leifar af heiðnum helgisiðum
og heiðinni guðsdýrkun. Það lítur
út fyrir, að útisetur hafi verið
talsvert þekktar og jafnvel tíðkað-
ar hér fram eftir öllu, að minnsta
kosti er víða talað um þær. Allir
þekkja sagnirnar um Jón Krukk.
í Skíðarímu er t. d. talað um úti-
setur: *
Fundu þeir í fjörunni mann,
frá eg hann ölmóð heita,
útisetuna eflir hann
og ætlar spádóms leita.
Ýmsar fleiri menjar eru til af
því að „fremja spáfarir“ á jóla-
nóttina. Það er t. d. þýzk þjóðtiú,