Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.1984, Blaðsíða 38

mynd Kolbrúnar Kjarval, Bleiuþvotti, þar
sem kona hengir bleiur á endalausar
snúruraðir, sem virðast halda eilíflega
áfram í átt að áhorfanda og áhyggjurnar
af því hvort hann hangi þurr, finnur mað-
ur í samnefndri mynd, Að hann hangi
þurr, eftir Lísu K. Guðjónsdóttur, sem
snýr öllu upp í grín og spennir regnhlífar
yfir þvottinn á snúrunum.
í myndum úr eldhúsum gætir mjög kyn-
bundins viðhorfs.
í borðsal Húsmæðraskólans í Reykjavík
er mynd eftir Gunnlaug Blöndal, Kona
skarar í hlóðir. Konan, sem stendur á
miðri mynd og skarar í hlóðirnar, er ekk-
ert aðalatriði í myndinni, aðeins jafnþýð-
ingarmikill hluti hennar og hlóðirnar, ker-
öldin, kjötlærin, sem hanga uppi til reyk-
ingar, eða loftbitinn mikli, sem gengur yfir
þvera mynd. Sama máli gegnir um mynd
Gunnlaugs úr hlóðaeldhúsinu á Gautlönd-
um. Þar hefur hvorki vinna konunnar, sem
bakar flatkökurnar, né viðstaða þeirrar,
sem þurrkar reykjarstybbutárin úr augun-
um, meira gildi en sérkennilegu, þreföldu
hlóðirnar, sem fylla næstum myndrýmið.
Á mynd Ásgríms úr gamla eldhúsinu í
Húsafelli situr nokkuð ábúðarmikil kona
auðum höndum undir lágum glugga til
vinstri. Hún er í rauðum kjól með dökka
svuntu og starir framfyrir sig á svörtu
kolaeldavélina og hvítu emaléruðu kaffi-
könnuna. Köttur kúrir uppi í opinni hillu,
efstri í skáp, eldhúsdyrnar standa opnar,
blámáluð hurðin leggst upp að veggnum og
úr gáttinni sést fram í stiga, sem liggur
upp úr kjallaranum, en þar niðri var eld-
húsið. Þannig hefur Ásgrímur án efa séð
eldhúsið, þegar hann kom heim frá mál-
aravinnu sinni síðla dags á milli kaffis og
kvöldmatar, þegar konurnar höfðu lagað
sig ofurlítið til og áttu stundar hlé frá
eldunarstörfum og tími gafst til að fá sér
aukasopa úr hvítu kaffikönnunni.
Á mynd Gunnlaugs Scheving, Stofan í
Múlakoti, sér úr stofunni með velbúnu,
Ásmundur Sveinsson: Kona strýkur lín.
í myndum karla vinna konur verk sín
einhvers staðar utan og ofan við veruleika
þeirra, þær renna nánast saman við eld-
húsið, sést ef til vill stundum glitta í hvít
svuntuböndin. Yngstu listakonurnar eru
aftur á móti sjálfar á kafi í eldhúsverkun-
um, þær eru í rauninni að mála sjálfar sig.
Þær draga þessa hefðbundnu mynd kon-
unnar nokkuð alvarlegum og jafnvel dap-
urlegum dráttum. Mynd Ingunnar Eydal,
Milli klukkan sex og sjö, er undantekning.
Strangt tekið eru það aðeins Ásmundur
Sveinsson og „kvennavakningarkonurnar",
sem gera heimilisstörfin að raunverulegu
inntaki verka sinna. Konurnar tala sjálfar
út úr verkum sínum, hversdagslegum,
þreytandi, bindandi, hlekkjandi — oftast.
Ásmundur, hinn mikli listamaður og sjá-
andi, umskapar hina hversdagslegu iðju og
samsamar hana kvenlíkömunum, sem inna
hana af hendi, svo úr verða ódauðleg lista-
verk.
Lokaorð
Að mínu mati væri ekki illa til fundið að
Listasafn íslands eða Listasafn ASÍ stæðu
fyrir sýningu á myndum um eldhús og
heimilisstörf í íslenskri myndlist. Ekki
væri heldur óviðeigandi að kvenfélög eða
einhverskonar kvennasamtök gengjust.
fyrir slíkri sýningu, ef þau hefðu bolmagn
til.
Lýsi ég mig hér með fúsa til að lána
afrit af myndskrá þeirri yfir hátt á annað
hundrað myndir, sem ég hef gert um þetta
efni, ef það mætti stuðla að uppsetningu
sýningar.
Heimildir:
Björn Th. Björnsson: íslensk myndlist á 19. og 20. öld.
Drög aö sögulegu yfirliti I og II. Helgafell MCMLXIV og
Bleyjuþvottur. Mynd unnin í steinleir eítir Kolbrúnu Kjarval.
álögðu borði, blómskreyttu, fram í eldhús-
ið aftan á konu með hvít svuntubönd um
sig miðja. Þarna sýslar þessi huldukona
við potta sína og pönnur og snýr baki í
áhorfandann.
Þessi hljóða huldukona eldhússtarfanna
kemur líka fram í mynd Jóns Stefánsson-
ar, Máltíð, þar sem hún sést fram um dyr í
baksýn, sýslandi við eldhúsbekk sinn eða
eldavél, sem er í hvarfi á myndinni. Vafa-
laust hefur hún þó eldað máltíðina, sem
ung, ljóshærð stúlka ber á borð fyrir
hvítskeggjaðan öldung og tvo unga drengi.
Það er ekki fyrr en með kvennavakning-
unni á áttunda áratugnum, sem listamaö-
urinn er í rauninni kominn á kaf í eld-
hússtörfin. Árið 1976 óf Þorbjörg Þórðar-
dóttir myndina Eftir átta. Kona stendur
við uppþvott og þvær með bláum bursta
hina aðskiljanlegustu hluti í öllum regn-
bogans litum. í rauninni sést ekki annað af
konunni en hendur, klæddar gúmmíhönsk-
um og grænn kjóll og rósótt svunta. Axlir
og höfuð konunnar hverfa bak við blárönd-
ótt viskastykki í forgrunni myndarinnar.
Þarna er líka komin huldukonan, sem
vinnur eldhúsverkin, en séð frá allt öðrum
sjónarhóli en í myndum gömlu málaranna.
Nokkurs háðs og píslarvættis gætir í myna
Þorbjargar, ef hugað er að nafninu. After
eight er nafn á fínu súkkulaði, sem hefðar-
frúr á skrautauglýsingum erlendra blaða
eta í stássstofum sínum eftir klukkan átta
á kvöldin. Manni flýgur í hug að eiginmað-
ur uppþvottakonunnar sé búinn að hreiðra
um sig í góðum stóli fyrir framan sjón-
varpið, þegar fréttirnar byrja.
Þessa sama háðs og píslarvættis gætir
einnig í grafíkmynd Ragnheiðar Jónsdótt-
ur, Deluxe and delightful. Þar er tertubök-
unarkonan krýnd vænni, marglaga rjóma-
tertu, skreyttri kirsuberjum — og pappírs-
dúkurinn undir tertunni dreginn vel niður
fyrir augu hennar, sem þar af leiðandi sér
ekki umheiminn, fylgist ekki með því sem
er að gerast utan veggja eldhússins.
Ingunn Eydal hefur gert, margar myndir
af hefðbundnum kvennastörfum. Á mynd-
inni Milli klukkan sex og sjö sér aftan á
ljóshærða konu í rauðum kjól, sem stendur
styrkum fótum á eldhúsgólfi sínu og hrær-
ir í pottunum með hægri hendi en hefur
tyllt spriklandi krakka á mjaðmasætið
vinstra megin. Annar krakki stendur á
gólfinu, kannski hafa börnin verið í háa-
rifrildi og móðirin þurft að aðskilja þau.
Án efa hefur listakonan viljað undirstrika
annríkið, sem ríkir á heimilinu á þessum
tíma dags, sérstaklega erfiðið, sem leggst
á útivinnandi konu, sem þarf að sinna öllu
mögulegu, þegar hún kemur heim. En það
er ekkert píslarvætti í þessari mynd, held-
ur gleði, líf og fjör. Það er gaman að eiga
lítil, falleg börn, gaman að elda góðan mat
handa fjölskyldunni, maður finnur næst-
um matarilminn úr gerðarlegum gufu-
strókum sem liðast upp úr pottunum. Mér
finnst ég finna skyldleika milli þessarar
myndar og myndar Kristínar úr Þvotta-
laugunum, þar sem glaðar þvottakonur
vinna verk sitt á björtum sumardegi. Það
er líka hásumar í lífi húsmóðurinnar með
börn sín og potta í eldhúsinu.
MCMLXXIII.
Grete Linck Grönbech: Arin okkar Gunnlaugs. Þýöandi
Jóhanna Þráinsdóttir. Almenna bókafélagið 1979.
Heynesbók, Jónsbókarhandrit frá 16. öld, I Stofnun
Arna Magnússonar.
Inn til fjalla, Rit Félags Biskupstungnamanna, Prent-
smiöjan Hólar, 1949.
Islensk list — 16 Islenskir listamenn, Hildur. Gunnar S.
Þorleifsson, 1981.
Islensk list, Asgrlmur Jónsson, Helgafell 1949, Gunn-
laugur Blöndal, Helgafell MCMLXIII, Jón Stefánsson,
Helgafell 1950.
R. Broby Johansen: Dagens Dont i Norden.
Matthlas Johannessen: Bókin um Asmund, Helgafell
MCMLXXI og Gunnlaugur Scheving, Helgafell
MCMLXXIV.
Morgunblaðiö 1. mars 1983.
Nikulássaga, rituö af Bergi Sokkasyni ábóta, Helga-
staðabók, Perg. 4to nr. 161 Konungsbókhlööu I Stokkh-
ólmi.
Örlygur Sigurösson: Prófllar og pamfllar. Geöbót
MCMLXII og Bolslur frá bernskutlö, Geðbót 1971.
Myndskrár frá myndlistarsýningum I Reykjavlk
1953—84.
Nokkrir munnlegir heimildamenn.
Asmundur Sveinsson: Þvottakonan. Á tímabili gerði Ásmundur margar myndir af vinnandi
fólki og heimilisstörfin urðu sannarlega ekki útundan hjá honum.