Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1986, Qupperneq 5

Ásta Sigríður Sveiabjömsdóttir. Valborg Einarsson, fædd Helleman, kona Sigfúsar Einarsson-
ar.
Matthildur Arnalds, fædd Kvaran.
Þórð biskup Þorláksson og var eftir það
endurprentuð í öllum síðari úgáfum, þrettán
talsins. Þar er svofelld grein gerð fyrir tón-
bilinu diapason (áttund): „ ... er þetta hljóð
eins til að jafna svo sem þegar fullkominn
maður syngur með ungmenni." Hér
hefði verið eðlilegt að nefna „konu“ ekki
síður en „ungmenni“ ef gert. hefði verið ráð
fyrir að konur tækju þátt í söngnum.
Fram undir miðja 19. öld má segja að
íslendingar hafi „búið að sínu“ að því er
tónlist varðar. Einangrun þjóðarinnar að
þessu leyti var svo alger að segja má að
öll þróun Evróputónlistar í sjö aldir hafí
farið fram hjá henni. Landnám „nýju“ tón-
listarinnar hefst 1840 þegar Pétur Guðjóns-
son (Guðjohnsen) kemur heim frá Danmörku
að loknu kennaranámi, 28 ára gamall, og
verður organleikari í Dómkirkjunni, en
þangað kemur um sama leyti fyrsta orgelið.
Þá er einnig heimilað að kaupa píanó til
notkunar við söngkennslu í bamaskólanum
sem Pétur veitti forstöðu næstu árin, og
danska tónskáldinu C.E.F. Weyse eru
Anna Petersen söngkennslukona.
Elísabet Steffensen.
greiddir 200 ríkisdalir úr Jarðabókarsjóði
fyrir að útbúa sálmasöngbók til notkunar
við guðsþjónustur í Dómkirkjunni. Svo
margt og mikilsvert ber hér upp á sama
árið eftir margra alda kyrrstöðu að telja
verður alger tímamót í sögu tónlistar á Is-
landi og raunar upphaf þeirrar sögu í nútíma
skilningi.
Þó að Pétur Guðjónsson væri mikill
starfsmaður og áhugi hans óhvikull fóru
þó flestar nýjungar hægt af stað, og þótti
honum oft meira en nóg um þá tregðu sem
umbótaviðleitni hans mætti meðal almenn-
ings. En nemendur hans í Lærða skólanum,
þar sem hann var söngkennari frá 1846,
mátu hann mikils og starf hans allt. Fyrir
milligöngu þeirra, þegar þeir dreifðust um
landið, náðu áhrif hans miklum mun víðar
en annars hefði mátt vænta. Hann æfði
með þeim raddaðan söng í Lærða skólanum
og meðan hann lifði voru það aðallega skóla-
piltar sem sungu við orgelið í Dómkirkjunni.
Ef til vill hafa konur í hópi kirkjugesta tekið
undir sönginn í sætum sínum. En það er
haft fyrir satt að blandaður kórsöngur hafí
í fyrsta skipti heyrst í Dómkirkjunni í
Reykjavík þremur árum eftir fráfail Péturs
Guðjónssonar, við útför Jóns Sigurðssonar
forseta og frú Ingibjargar konu hans vorið
1880. Það var tvöfaldur kvartett karla og
kvenna sem þama söng og einsöngvarar
voru Ásta Hallgrímsson og Steingrímur
Johnsen söngkennari. Frú Ásta var dóttir
Guðmundar kaupmanns á Eyrarbakka,
Thorgrimsens, og verður það fólk oftar nefnt
hér á eftir. Hún var kona Tómasar Hall-
grímssonar læknaskólakennara.
Athyglisvert er að það var kona sem
stýrði þessum söng við útför Jóns Sigurðs-
sonar. Það var frú Olufa Finsen, kona Hilm-
ars landshöfðingja. Hún mun einnig hafa
samið að minnsta kosti eitthvað af þeim
iögum sem þama vom sungin. Frú Finsen
var danskættuð, fædd Bojesen, en búsett
hér frá 1865 til 1883. Hún hafði numið
tónlist í æsku í Danmörku, var í talsverðum
tengslum við danskt tónlistarfólk og gerðist
mikili frömuður í vaknandi tónlistarlífi
Reykjavíkur á þessum tíma, æfði blandaðan
kór á heimili sínu, hinn fyrsta er hér var
til, og hvatti unga íslendinga til náms og
starfa, þar á meðal Jónas Helgason sem
varð einn af merkustu brautryðjendum
hinnar „nýju“ tónlistar. Enginn vafi er á
að hvatning hennar og fordæmi hafa orkað
mikluáþessuskeiði.
Árið 1883 stofnuðu þeir Steingrímur
Johnsen söngkennari og Bjöm Kristjánsson
kaupmaður og síðar ráðherra „söngfélag
karla og kvenna", með öðmm orðum bland-
aðan kór, vafalaust í einskonar framhaldi
af starfí frú Olufu Finsen á þessu sviði.
Þessi kór söng oft í Dómkirkjunni og til
ágóða fyrir hana, að því er Ámi Thorsteins-
son tónskáld segir í endurminningum sínum.
í kómum vom dætur ýmissa embættis-
manna og kaupmanna, auk karlanna sem
flestir hveijir munu jafnframt hafa verið í
karlakómnum sem starfandi vom. Eftir
þetta mun starfsemi blandaðra kóra aldrei
hafa lagst niður í Reykjavík, þótt karlakór-
amir væm löngum athafnasamari og meira
áberandi í bæjarlífínu.
Konur komu víðar við á tónlistarsviðinu
um þetta leyti, þótt minna færðust þær í
fang en landshöfðingjafrúin. Helsti kennar-
inn í píanóleik lengi eftir miðja 19. öldina
var kona, frú Ástríður Melsted, kona Sigurð-
ar prestaskólakennara Melsteds. Hún var
fædd 1825, dóttir Helga biskups Thorder-
sens og konu hans; Ragnheiðar Stefáns-
dóttur Stephensens. Ástríður var fyrsti píanó-
kennari Sveinbjöms tónskálds Sveinbjöms-
sonar og kenndi einnig systkinum hans á
píanó sem þangað kom á heimilið vorið
1855. Það var meðal fyrstu hljóðfæra þeirr-
ar tegundar í eigu íslendinga. Pétur Guð-
jónsson, sjálfur höfuðfrömuður tónlistar á
landinu eignaðist ekki píanó fyrr en á því
sama ári. Þau Sveinbjöm og Ástríður vom
flórmenningar að skyldleika. Ástríður and-
aðist 1897 og hafði þá verið ekkja í tvö ár.
Systurdóttir Sigurðar Melsted, og þannig
vensluð Ástríði konu hans, var Anna Sigríð-
ur Vigfúsdóttir Thorarensen, fædd 1845,
kona Péturs Péturssonar bæjargjaldkera og
móðir dr. Helga Pjeturss. Hún mun hafa
lært píanóleik hjá frú Ástríði og varð síðan
einnig um langt skeið mikils metinn píanó-
kennari í Reykjavík. Hún andaðist 1921.
Sonardóttir hennar, dóttir dr. Helga, er
Anna Pjeturss píanóleikari sem síðar kom
oft fram á tónleikum í Reykjavík og víðar
um land, einkum sem undirleikari.
Meðal hinna fyrstu kvenna sem hér komu
fram sem einsöngvarar var Guðrún Waage,
dóttir Eggerts Waage kaupmanns í Reykja-
vík og konu hans Kristínar Sigurðardóttur,
stúdents á Stóra-Hrauni, Sivertsens. Hún
var systir Jens Waage bankastjóra og leik-
ara. Vorið 1894 kom Guðrún fram á tónleik-
um hjá „Söngfélaginu 14. janúar" sem
Steingrímur Johnsen stjómaði, söng þar
fjögur einsöngslög og auk þess tvísöng með
Steingrími. Segir Ámi Thorsteinsson að hún
hafí haft mikla og fagra sópranrödd og
verið nýkomin heim frá söngnámi í Dan-
mörku þegar þetta var. Guðrún Waage mun
hafa dáið ung og giftist ekki.
Árið 1895 er þess getið að þýsk frú,
Auguste Heusler, hafí sungið á kirkjutón-
leikum í Dómkirkjunni með aðstoð frk. Ástu
Sveinbjömsson og Brynjólfs Þorlákssonar.
Ásta, sem þama er fyrst getið, átti eftir
að koma mjög við sögu tónleikahalds í
Reykjavík næstu þijá áratugi, m.a. var hún
um árabil einn helsti undirleikari söngvara.
Hún var dóttir Lámsar Sveinbjömssonar
háyfírdómara, bróður Sveinbjamar tón-
skálds, og konu hans Jörgínu Guðmunds-
dóttur, kaupmanns á Eyrarbakka, Thor-
grímsens. Hún var fædd í Reykjavík 1877.
Veturinn 1899-1900 var hún hjá Sveinbimi
frænda sínum í Edinborg, og naut tilsagnar
hans í píanóleik. Sveinbjöm var um árabil
eftirsóttur píanókennari þar í borg, en Ásta
mun hafa verið eini íslendingur sem naut
tilsagnar hans meðan hann var þar. Hún
giftist Magnúsi Einarssyni dýralækni í
Reykjavík og var eftir það nefnd Ásta
Einarsson. Hún andaðist 1959.
Náfrænka Ástu Einarsson var Kristrún
Hallgrímsson (síðar Benediktsson). Hún var
fædd 1878, dóttir Tómasar læknis Hall-
grímssonar og konu hans, sem áður var
nefnd, Ástu Júlíu Guðmundsdóttur á Eyrar-
bakka Thorgrímsens. Kristrún kom iðulega
fram á tónleikum í Reykjavík sem píanóleik-
ari, undirleikari með söngvumm og þátttak-
andi í samleik, allt frá aldamótum, og stund-
aði síðan lengi kennslu í píanóleik. Hún
giftist Áma Benediktssyni kaupmann
Kristrún andaðist 1959.
Elísabet Steffensen var ein af söng-
konunum sem oft komu fram á skemmtun-
um í Reykjavík á fyrstu ámm aldarinnar.
Hún var fædd 1882, dóttir Jóns kaupmanns
Steffensens og konu hans, Sigþrúðar Guð-
mundsdóttur útvegsbónda á Hóli í Reykja-
vík Þórðarsonar. Elísabet var systir Valde-
mars Steffensens sem lengi var læknir á
Akureyri og rómaður söngmaður, en þau
vom systkinaböm við Símon Þórðarson frá
Hóli, föður Guðrúnar Á. Símonar. Símon
var einnig annálaður söngmaður á sinni tíð.
Elísabet giftist Jóni Þorkelssyni málflutn-
ingsmanni (d. 1903, tæpum mánuði eftir
giftinguna) og síðar Jóni samábyrgðarstjóra
Gunnarssyni. Hún andaðist 1940.
Onnur söngkona sem tók virkan þátt í
tónlistarlífinu í upphafí aldarinnar var Elín
Matthíasdóttir skálds Jochumssonar og
konu hans, Guðrúnar Runólfsdóttur frá
Saurbæ á Kjalarnesi, Þórðarsonar. Hún mun
fyrst hafa komið fram opinberlega 1904.
Elín var fædd 1883. Hún stundaði nám við
Konunglega tónlistarskólann í Kaupmanna-
höfn og naut til þess styrks frá sjáifum
kónginum. Hún söng einsöngshlutverk í
kantötu Sveinbjöms Sveinbjömssonar sem
samin var fyrir konungskomuna 1907, og
á tónleikum með verkum Sveinbjöms sem
haldnir vom næsta ár söng hún auk þess
tvö viðamikil lög eftir hann: „Ámiðinn" og
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 24. DESEMBER 1986 5