Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1986, Page 16

estar og reiðmenn
á Islandi
Kaflar úr formála bókar, sem út kom á Akureyri
1915 og segir íslenzkum hestamönnum til syndanna
„ Einn af beztu reiðmönnum í heimi. Hann patar og ber fótastokkinn“ stendur
undir þessari mynd í bókinni og lýsir Schrader þar sjálfsánægju íslenzkra hesta-
manna á þessum tíma.
Merkileg bók, „Hestar og reiðmenn á íslandi“ eftir George
H.F. Schrader, hefur verið endurútgefin eftir að hafa verið
ófáanleg í marga áratugi. Þegar hún kom út árið 1915 var
hún ekki aðeins fyrsta bókin, sem út hafði komið á íslandi
um hesta, heldur var útgáfa hennar svo myndarleg, að enn
í dag er varla betur gert. Bókin er í stóru broti, 270 síður,
þar af 38 myndasíður, sem sýnir að ekkert var til sparað
að hafa hana sem vandaðasta. Það er Bókaútgáfan Hildur,
sem gefur bókina út nú.
Þegar George H.F. Schrader kom til Akureyrar árið 1913,
öllum ókunnur á íslandi, má segja að glöggt hafi verið gests
augað; hann sá að margt í fari landans var æði frumstætt.
Sérstaklega fann hann til með þarfasta þjóni landsmanna
og sá, að íslendingar voru langt á eftir öðrum þjóðum í
tamningu, reiðmennsku og meðferð á hestum. Svo mjög
blöskraði honum íslenzk hestamennska, að hann réðst í að
skrifa bók og gaf hana út að því er virðist af einskærri
hugsjón. Það hefur að öllum líkindum verið tímabært verk.
Margt í bók Schraders er í fullu gildi enn á vorum dögum
þótt ekki eigi lengur við lýsingar hans á hestamennskunni
og meðferðinni á hestum. Bókin fjallar um allt er að hestum
lýtur: Hesthús, reiðtygi, sjúkdóma, fóðrun og reiðmennsku.
Kannski finnst mönnum nú forvitnilegast að lesa, hvemig
Schrader segir íslendingum til syndanna; telur þá standa
langt að baki öðrum þjóðum í þessu efni, en jafnframt kem-
ur fram, að sjálfir vom íslendingar harla ánægðir með sína
hestamennsku og töldu sig jafnvel standa erlendum hesta-
mönnum framar.
En hver var George H.F. Schrader? Hann var Þjóðverji
að uppruna, en búinn að búa lengi í Bandaríkjunum, þar
sem hann hafði auðgast vel, en lifði sjálfur sparlega og
styrkti allskonar góðgerðafélög. Allt í einu skaut honum upp
á Akureyri og eftir nokkra dvöl þar stofnaði hann Caroline
Rest, sem var fágætlega vandað hesthús handa ferðamönn-
um og fylgdi því gistiaðstaða. Þetta gaf hann allt Akur-
eyrarbæ, sem rak það fram yfir stríðsárin, en sjálfur steig
Schrader á skipsfjöl til Noregs, þá farinn að heilsu og batt
endi á líf sitt út af Langanesi með byssuskoti um leið og
hann lét sig falla í hafið.
Stúlka reiðir bam á hesti. En það er líkt og kvalasvipur á öllum hestum í bók
inni, enda taldi Schrader þá eiga slæma daga.
að eru líklega engir reiðmenn, sem útlending-
um verður eins starsýnt á eins og íslendingar.
Þeir em svo stórir í samanburði við hestana,
mismunandi klæddir, hafa mismunandi, oft
skringilegt og ófagurt reiðlag, og engar reið-
konur virðast eins kynlegar og um leið þó
oft einkennilega fallegar á hestbaki eins og
íslenzku konumar.
íslenzku hestamir eru beinasterkir, með
gildum, stuttum hálsi, úfnu faxi, síðu, þéttu
tagli og sterklegu, breiðu baki. Þeir era að
meðaltali 48'/2 danskra þuml. á hæð (50
enskra þuml, 127 cm) og um 600 punda
þungir. Þeir bera menn, sem era langt um
meira en 200 punda þungir, eða konur og
menn, sem reiða fárra mánaða og alt upp
að fjögra ára gömul böm í fangi sínu eða
á keltunni; og hestamir endast til þess
stundum saman, og oft vikum saman, með
furðanlegum hraða, eins og þeir séu óþreyt-
andi. Þetta þol hestanna er því fremur
aðdáunarvert, þar semþeir hafa ekki annað
en grasið til fóðurs á sumrin og tómt hey
á vetram. Starfsþol hestanna hlyti að vera
ótrúlega mikið, ef þeir væra fóðraðir á kraft-'
fóðri.
Á meðan bændumir era að leggja inn
vörar sínar eða taka út á þær í kaupstaðn-
um og gegna önnum sínum, standa þessir
góðlyndu hestar óbundnir, grafkyrrir, og
hengja höfuðið, einir sér eða fleiri saman,
tímunum saman framan við eða á bak við
búðimar eða þá í sérstökum réttum. Og þó
að hestamir séu í góðum holdum á sumrin
og haustin og virðist ekki lúalegir, era þeir
þó heldur dauflegir og svefnlegir að sjá.
En óðara en farið er á bak á þá, lifna þeir
allir, og í samanburði við stærð þeirra taka
engir hestar þeim fram að þoli og styrkleika
til áburðar. Og það mun óhætt að segja,
að það beztá, sem ísland hafi að bjóða, séu
hestamir.
I kaupstöðunum ráfa þeir inn á þau
svæði, þar sem þeim lízt líkindi á að gras
sé að fá. Þeir rangla um götumar og narta
við og við í stráin á brautaijaðrinum. Þeir
eru á bölunum á húsabaki, söðlaðir og ber-
bakaðir, beizlaðir eða óbeizlaðir, og bíta þar
sem gras er að fá, en þar, sem það er ekki,
standa þeir hreifingarlausir eins og steinar.
í fáum orðum, þeir standa eða ráfa um,
bæði í kaupstöðum og út um hagann eins
og geitur, kýr og kindur í öðrum löndum,
og enginn skiftir sér af þeim.
Lítt eða ekki er hirt um að þrífa hestana
eða hirða þá, og margur er sá hestur, sem
aldrei er þrifínn eða burstaður, regnið verð-
Islenzkur hestur með beizli, sem
Schrader vildi láta nota í stað íslenzku
beizlisstanganna, sem hann sagði að
væru eins og klíputengur.
ur að hafa fyrir því og bleytan á grasinu,
því að nóg er um regn og þokusudda á ís-
landi. Sumstaðar ganga hestamir úti
árlangt, dag og nótt, í hvaða illviðri sem
er; verða þá allmargir þeirra að ganga í
fjöram og lifa á þangi, eða þá krafsa sér
upp fóður undan snjó og hjami á vetram,
og era oft magrir og illa útlítandi á vorin.
Ég hef heyrt nokkra íslendinga og útlend-
inga segja, að hestum væri gefínn fískur,
einkum síld, þegar heyskortur væri. En ís-
lendingar mótmæltu því svo margir, að ég
var farinn að halda að það væri hviksaga
ein, að hestar þeirra ætu sfld, þangað til
ég sá það með eigin augum.
ÍSLENSKIR REIÐMENN ElGA
EkkiLof Skilið
Oft era hestar heftir í ógirtum högum á
íslandi, og er það oft gert með talsverðri
harðneskju. Framfætumir era bundnir strítt
saman með haftinu, svo að hestamir geta
ekki beygt annan fótinn eða stigið honum
framar, þegar þeir era að bíta, og verða
þeir því að hoppa, þegar þeir hreifa sig úr
stað. Það má furða sig á skammsýni og
heimsku þeirra manna, sem hefta hesta
svo, því að hálsstuttir hestar verða nærri
því að teygja sig úr hálsliðunum til þess að
ná í grasið, og svo stirðna framfætumir við
það að standa lengi á þessum staurfótum.
Þar sem gras er lítið og langt á milli toppa,