Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1986, Síða 17

eins og víða á íslandi, verða hestar að hoppa
mikið til þess að fá ofan í sig, því að ekki
ná þeir í annað gras, en það sem er rétt
við flipana á þeim. Stundum eru þeir heftir
með hlekkjafestum, líkum handjámum, og
mundu jafnvel ekki fílar hlaupa langt með
þær. Vegna þess, hve óhentuglega og óskyn-
samlega er heft, verða hestar einatt haftsár-
ir og fleiðraðir á fótum. í öðrum löndum
mundu dýravemdunarfélögin láta banna
slíka meðferð með lögum.
íslenzkir reiðmenn eiga því miður ekki
annað eins lof skilið og hestamir þeirra. I
stað þess að fara hægt af stað, meðan hest-
amir em að hitna, demba þeir óðara af stað
á hörðu brokki, skeiði, tölti eða stökki, og
við það hitna hestamir of snöggt og of mikið.
Sumir karlmannanna fara piýðilega vel
á hestbaki, þeir eru sterklega og tígulega
vaxnir, í lágum stígvélum eins og bændur
í Ameríku hafa, en ætíð sporalausum; þeir
hafa nærfelt altaf íslenzka svipu, stuttan,
Þegar þeir eru komnir í hnakkinn, geta
þeir riðið, eða minnsta kosti reikað í hnakkn-
um; og það er einkennilegt að sjá hvemig
hinn vitri og þaulæfði hestur hagar ganglag-
inu eftir slangrinu á manninum, sem er
lamaður af vínnautninni. Þess mætti geta
um leið, að vínnautn hefur alls ekki þau
áhrif á Islendinga, að þeir lendi í ryskingum
eða banvænum áflogum eins og írar, heldur
lifnar skáldlegt fjör í sálum þeirra; drykkur-
inn stígur til höfuðsins og mýkir skapið;
hann heí> r sviplík áhrif og ástadrykkur, því
þessir stncu, bjartskeggjuðu, bláeygu menn
hetju-, sögu- og skáldaþjóðarinnar norðlægu
gera þá gælur og margkyssast, meira að
segja á hestbaki.
Reiðtygin em jafnaðarlega illa hirt,
hvorki fægð, borið á þau né almennilega
gert að þeim. Leðrið verður auðvitað stökt
og skrælt af regni og snjó. Söðlar kvenna
em samt miklu betur hirtir en hnakkar
karla. Stengurnar em vanalega prýddar
alls ekki láta svona, til þess að koma hestin-
um áfram, og að minsta kosti ekki bera
okkur eins hlægilega til eins og íslending-
ar. Sumir dingla fótunum svo gífurlega, að
það sést lofta undir milli hests og lærs svo
langt sem bygt er; menn kasta fótunum svo
langt út frá sér, að hnén berast langt út
frá hnakknum, og skella þeim svo að
hnakknum aftur. Þetta gera þeir hvíldar-
laust, hvort sem þeir fara fót fyrir fót, brokk
eða stökk, svo að reiðmaðurinn situr eigin-
lega ekki nema á litlum bletti í hnakknum,
en leikur annars í lausu lofti. Ef þessar
hreyfingar værðu gerðar á miður stiltum
og gæfum hestum, þá hlytu menn að detta
af beki, hvað lítið sem hesturinn hlypi út
undan sér á veginum, annaðhvort til vinstri
eða hægri hliðar, enda væri þessi fótastokk-
ur beinasti vegur til að bana hveijum
manni, er beitti honum við útlendan hest,
eins og áður er ávikið.
Þessi vani er svo ljótur, að hver sannur
Bóndakona. á hestbaki. Reistir hestar eins og nú sjást oft,
virðast hafa verið mjög sjaldgæfir. íslenzki hesturinn virð-
ist eins og önnur tegund á móti myndunum frá 1915.
Þarfasti þjónninn undir mjólkurbrúsum; sjón sem gat að
líta fram til 1950.
silfurbúinn staf með leðuról í. Allur lima-
burður þeirra er réttur og hermannlegur;
þeir sitja rétt, halda rétt fótunum, beygja
hnén rétt, bera hælana lágt en tæmar hátt,
halda handleggjunum fast að síðunum, eru
fastir og beinir í sæti, rétt eins og þeir hefðu
fengið riddaralega æfingu. Manni verður
nær að spyija? Hvar hafa þeir lært þetta?
En færri eru þeir, karlmennirnir, sem ríða
svona vel; að minsta kosti ríða þeir ekki
fallega. Margir eru þeir, sem lafa lauslega
í hnakknum, og það er eins og þeir ætli að
láta tæmar dragast með jörðinni. Sumir
halda dauðahaldi utan um hestinn með fót-
unum; sumir em aftur langt of álútir eða
þá fattir á hestbaki og sperra fætuma beint
fram á við. Flestir reiðmenn beija sífeldan
fótastokk, eins og þeir væm að baða vængj-
um, hvort sem farið er fót fyrir fót, á brokki
eða stökki; margir iða líka með höndunum
og öxlunum, veifa svipunum í loftinu yfir
hestunum og eru að smáslá í þá hvað ofan
í annað. Ef íslendingar settust upp á út-
lenda reiðhesta og væm að þessu hvíldar-
lausa iði og fálmi með höndum og fótum,
þá væri þeim bráður bani búinn. Þetta óreið-
mannlega og ljóta ið og sprikl er það, sem
einkennir sérstaklega íslenzka reiðmenn.
Það mætti þó búast við því, að menn fæm
betur á hestbaki en þeir gera, svo vanir em
þeir því að sitja á hesti.
EnginReiðföt
Aðrir hestamenn, sem hafa vanizt reið-
mensku af náttúmnni, svo sem nautasmalar
(Cowboys) í Ameríku, Indíánar, Kósakkar
og Arabar, hafa alveg sérstakan limaburð
og tilburði á hestbaki; það hafa íslendingar
ekki. Þeir hafa heldur engin reiðföt. Margir
hafa lág stígvél — þeir em reiðmannlegast-
ir — sumir ríða í stuttbuxum, sokkum og
skóm, sumir hafa sokkana utanyfir buxun-
um, margir hafa íslenzka skó við síðar
buxur, sem auðvitað smokkast þá oft upp
á legginn, sumir hafa legghlífar, sumir háa
reiðsokka, sem ná upp fyrir mið lær; svo
má aftur sjá reiðmenn í snotmm, svörtum
brúnelsbuxum og stígvélum. Myndarlegir,
auk heldur fallegir álitum em íslenzkir reið-
menn í síðum olíukápum, vaðstígvélum og
með sjóhatta; þeir verða þá eitthvað djarf-
legir og riddaralegir ásýndum.
íslenzkir reiðmenn halda sér ekki föstum
í söðli með því þrýsta lærunum að hestinum,
heldur með því að halda á sér föstu jafn-
vægi í hnakknum. Það má bezt sjá á þeim
mönnum, sem hafa fengið sér heldur mikið
neðan í því af bjór, bitterblöndu eða
brennivíni og taka að gerast valtir á fótum.
Caroline Rest, hesthús með gistiað-
stöðu, sem Schrader gaf Akureyrarbæ.
rósum, en em nærri æfinlega ryðgaðar.
Kaðaltaumar em mjög algengir og stundum
þumlungsgildir. Söðulgjörðin er oft svo laf-
laus, að vel má stinga hendinni inn á milli
hennar og hestsins og snarast því stundum
alveg af hestinum, þegar reiðmaðurinn er
að fara á bak. Auðvitað meiðast hestarnir
af þessu. Ég hef meira að segja séð íslend-
ing velta af baki, og hnakkinn fara undir
kvið um leið. Reiðmenn ættu oft að herða
á gjörðunum, því að hestar, sem fá ekki
annað en gras eða hey að fóðri, svengjast
og mjókka fljótt.
Þeir Berja Fótastokkinn
Ég held að fótastokkurinn sé aðeins ávani
á Islendingum alveg eins og að róa fram
og aftur í sæti sínu, þegar þeir sitja á stól.
Það virðist hlægilegt fyrst, þegar maður sér
það, en til lengdar hefur það ónotaleg áhrif,
og það er hreint og beint ljótt að sjá ungt
fólk og börn gera það. Þegar margir menn
sitja saman í herbergi og allir róa dálítið
ífram, gerir það ónotaáhrif á útlendinga.
Það er nóg kvikasilfrið í limunum á íslend-
ingum þegar þeir ríða, aka eða sitja, —
betur að þeir hefðu það líka þegar þeir em
að vinna, létu þá betur til sín taka.
Það má bezt sjá, að fótastokkur manna
á hestbaki er ekkert nema ávani; á því, að
margir íslendingar dangla fótunum hvíldar-
laust í síðumar á hestunum, þó þeir fari
ekki nema fót fyrir fót. I útlöndum mundu
íslenzkir hestar fara áfram, þó að ekki
væri spriklað svona á þeim. Við mundum
reiðmaður getur ekki nógsamlega nítt hann
niður; fyrir því ættu íslendingar að leggja
hann niður, bæði af því að með honum er
ekki hægt að ná föstu sæti í söðli, og af
því, að hestunum er miklu hættara við að
hnjóta og taka gönuhlaup, ef losalega er
setið; svo eiga þeir og hægra með að standa
kyrrir eða pijóna og höggva, hlaupa út á
aðrahvora hliðina og hlaupa á eftir öðmm
hestum; en við þessu þrennu síðast talda
hættir mörgum íslenzkum hestum fyrir
klaufalegt reiðlag. Það er ekki reiðmaður,
sem situr á baki þeim. Hestamir finna það
og nota þá öll færi sem gefast, til þess að
koma við kenjum sínum og ósiðum, alveg
eins og skemd, illa vanin og óþæg börn,
því að íslenzkir hestar em líkari' ungum
börnum en öðmm hestum. Litt tamdir hest-
ar hafa alveg sömu kenjarnar og keipana
eins og böm, enda er hægt að vinna meira
á með góðu en illu við þá, alveg eins og
böm. En hlýðni er fyrsta skylda hestsins
alveg eins og bamsins; hana verður hann
að læra fyrst af öllu. En þeirri hlýðni á
maður ekki að reyna að ná með höggum,
kjaftshöggum eða snoppungum, ekki með
sífeldum höggum eða kákli með svipunni,
og að minnsta kosti ekki með því að kippa
í taumana eða hafa skarpan beizlabúnað;
það er eins og að setja hnífinn á kverk
hestinum á meðan maður hokrar á baki
hans hálfgert í lausu lofti og spriklar þar
eins og uppdregin loddarabrúða.
Hestar Barðir Til Hlýðni
Eitt einasta vel útilátið högg á lend hests-
ins á réttum tíma skapar miklu meiri hlýðni
en allir reiðmannaklækir íslendinga. En
stranglega vil ég vara menn við því að beija
meira en aðeins til þess hann hlýði; það
gerir miklu meira ilt en gott. Margur góð-
ur, gæfur og verðmikill hestur er gerður
als ónýtur, þegar fljótráðir og snögglyndir
tamningamenn og reiðmenn eru að hrappa
á þá, beija þá (píska þá) og keyra þá spor-
um. Og svo kalla þeir hestana bikkjur,
þrákálfa, óþægðardjöfla og öllum ónöfnum,
sem þeim þykja við þá eiga, verða fegnir
að losast við þá fyrir lítið verð, af því að
þeir séu óhafandi. Og þó hafa þeir orðið
svona fyrir klaufalega og illa meðferð óskyn-
samra reiðmanna og hestaníðinga. Ég hef
ætíð sælzt eftir að kaupa slíka hesta og
ríða þeim; fyrst og fremst af því, að þeir
sýndu nærfelt aldrei neina óþægð, ef rétt
og stillilega var farið að þeim; og í öðru
lagi af því, að ég fékk ágætan skapmikinn
og verðmætan hest við litlu verði, og hestur-
inn reyndist þjáll og eftirlátur í öllu, sem
til var ætlazt af honum, eftir nokkra tamn-
ingu. Hestar þeir, er bráðlyndir og illvígir
reiðmenn skemma, verða viðbrigðnir,
hræðslugjamir, kargir og stundum vondir,
jafnvel reyna að hefna sín á þeim, er fara
illa með þá, enda drepa þá. Þeir búast við
barsmíði eftir hveija yflrsjón og óðara en
þeir vita að þeir hafa gert eitthvað rangt,
fara þeir að titra, kvíða fyrir og gerast óró-
legir, og beita þijózku á móti vonzku
reiðmannsins. Hestar hafa manna á meðal
sömu tilfinningamar og sömu eðlishvatirnar
og börn. Þeir em afskiftalausir, aðhændir,
eftirlátir og þíðlegir, eða óþíðir, kargir, tor-
tryggnir og hrekkjóttir, og þess vegna skilja
svo fáir menn hestinn, og það þó hafl hann
oft og einatt meira vit og tilfinningar held-
ur en maðurinn, sem á honum situr eða
ekur með honum.
Ef maðurinn situr svo hestinn, að hann
heldur honum alltaf föstum á milli hnjánna
og hefur ömggt taumhald, er ekki svo
hætt við, að hesturinn fari gönuhlaup hjá
honum eða verði staður og pijóni; hann fer
varla heldur þvert úr vegi þegar honum
sýnist, því að maður hefur þá vald á hestin-
um, enda má hesturinn als engan sjálfstæð-
an vilja hafa: hann verður að vera alveg
eins og reiðmaðurinn vill hafa hann og ekki
hið gagnstæða, og það gerir hann líka, ef
hann er vel riðinn, vel taminn, og góður
reiðmaður situr á baki honum. Stöðugt
sæti og létt og ömggt taumhald em aðalein-
kunnir reiðmannsins og alt leyndarmál
reiðlistarinnar er að ríða beir.t áfram. Meira
þurfa hestar á íslandi ekki að gera, og
fleira þurfa reiðmenn heldur ekki að kunna
að fullu.
Þeir íslendingar, sem segja, að hestar
þeirra séu að jafnaði latir, og þeir verði því
að beija fótastokkinn til þess að koma þeim
áfram, bera þeim rangan vitnisburð, sem
þeir als ekki eiga skilið, til þess að bera í
bætifláka fyrir vankunnáttu sína í reið. ís-
lenzkir hestar em þægastir allra hesta, eins
og áður er getið. Þótt þeir brokki áfram
margir hveijir með ótrúlegum hraða og
vaði og syndi vötn og klifri hættuleg fjalla-
klif — það kemst alt upp í vana — em þeir
þó jafnaðarlega rólyndir. Þá vantar kapp
og skap til þess að ausa og ómast að ástæðu-
lausu; með þessu er átt við hesta, eins og
þeir gerast almennt — kynið sjálft.
ÍSLENSKIHESTURINN
ErEinstakur
íslenzki hesturinn er einkennilegur og
sérstakur af hestum til. Það verður að at-
huga hann nákvæmlega til þess að skilja
hann. Hann lætur ekki sjá á sér þreytu-
merki þau, sem hestar í útlöndum jafnan
sýna: standa á þremur fótum og láta lend-
ina síga, lygna augunum, hengja höfuðið
og láta líkamann eins og slapa — það sést
sjaldan á íslandi. Hvort sem hestar em
þreyttir eða ekki, þá em þeir nærfelt allir
jafnsyfjaðir og fjörlausir á að sjá, þegar
þeir standa, og er því oft mjög erfitt að
gera greinarmun á þreyttum hestum og
óþreyttum. Það mætti því segja, að þeir
hafi mikla stillingu til að bera; þeir em og
kraftamiklir að jafnaði, þolnir, rólyndir,
góðlyndir, þolinmóðir og nægjusamir. Þeir
láta ekki bera á þreytu eða óþoli að bera
afarþungar byrðar, og verður það til þess,
að hugsunarlausir og óskynsamir íslending-
ar leggja oft mikils til of þungar byrðar á
bak þeirra eða vagna; mundu margir útlend-
ir hestar taka illa slíkri aðferð eða hníga
niður. íslenzkir hestar vinna alveg utan við
sig, alveg eins og reiðmennimir, án nokkurs
fjörs eða kvikleika; hestar og reiðmenn em
að því leyti alveg eins. Ofnáin kynfesta,
vankunnátta og vanræksla á hestarækt,
mélin, kaðaltaumamir, ofþungar byrðar,
sem á hesta em lagðar, vinna áburðar-
hestanna, sem hefur andlega svæfandi
áhrif, ef svo mætti að orði kveða, ill eða
als engin húsakynni, skortur á hirðingu og
góðu fóðri, svipur, stormar og illviðri — öll
þessi raunalega, vægðarlausa og illa með-
ferð öld eftir öld hefur bælt niður hestana,
alveg eins og Islendingar voru bældir sjálf-
ir; þeir gerðu hestana eins og þeir vom
sjálfír, og þó geta þeir engu umþokað án
hestanna; það er eins og þeir séu skapaðir
handa þeim. Það er víst, að íslenzkir hestar
hafa meira fjör og meira vinnuþol í útlönd-
um en heima, af því að þeir em betur hirtir,
þrifnir og fóðraðir, og standa þar í hesthús-
um, þar sem þeir geta að minsta kosti lagzt
og hvílt sig; en þar sem hesthús em á Is-
landi, geta þeir það sjaldan, af því að þau
em ofóhrein og blaut, eða þá ekkert borið
undir þá til mýkinda, ef gólfíð er hart, úr
borðum, sandi eða steinum. Hestarnir hafa
ekkert almennilegt hreint og mjúkt bæli,
eins og gerist erlendis. En hesturinn er með
hreinlátustu skepnum, og þarf þess með.
Millifýrirsagnir eru Lesbókarinnar
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 24. DESEMBER 1986 17