Morgunblaðið - 24.01.2001, Blaðsíða 38

SKOÐUN
38 MIÐVIKUDAGUR 24. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
INNFLUTNINGSMÁL landbún-
aðarafurða eru komin á dagskrá á ný.
Vissulega með óvæntum og líka sér-
stæðum hætti. Tilefnið er nautalund-
ir frá Írlandi sem nýlega hafa verið
fluttar til landsins. Meðal þess sem
vekur eftirtekt í þessari umræðu er
vaskleg framganga neytendafulltrúa
svonefndra. Skyldi þá nokkur muna
fyrri áherslur þeirra í umræðu um
innflutningsmál þegar sem hæst var
hrópað að stjórnvöldum og Alþingi
um ofurtolla og að bág kjör á landi
hér gæti því verið auðveldast að bæta
með sem frjálsustum innflutningi.
Innganga í ESB væri því hagkvæmur
kostur þar sem sami matur væri þá
skammtaður á alla diska og af sama
dýrleika fenginn.
Afstaða landbúnaðarráðuneytisins
gagnvart viðbrögðum við innflutningi
nautalundanna eru í hæsta máta und-
arleg þegar varnaraðilinn sjálfur,
landbúnaðarráðherrann, finnur sér
helst til málsbóta að lög sem hann
þurfi að framkvæma séu stórgölluð,
og að reglugerðir og auglýsingar sem
undir hann heyra, og sem stjórnvöld
og borgarar þessa lands eiga að fara
eftir, séu óheppilega orðaðar! Hans
lausnarorð er að vitna til stjórnartíð-
ar Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks
sem slæmrar fyrirmyndar og að mál-
ið sé svo flókið í framkvæmd að hann
hafi þurft að kalla þekktan og hæfan
lögmann, kunnugan vel í Stjórnar-
ráðinu frá aðstoðarráðherratíð sinni,
til að gefa sér ráð, en verði undir feldi
þangað til niðurstaða liggur fyrir.
Það er þetta verklag Guðna
Ágústssonar, að kenna öðrum um,
sbr. sjónvarpsþáttinn á mánudags-
kvöldið 15. þ.m., auk skyldunnar
gagnvart bændum landsins og Sjálf-
stæðisflokknum, sem hlýtur að bjóða
þeim er þessar línur ritar að taka til
máls í þessari umræðu.
Deilur á Alþingi
Það var í janúarmánuði árið 1994,
að loknu leyfi þingmanna um jól og
áramót, að á Alþingi braust fram
harðvítug umræða um málefni land-
búnaðar á Íslandi. Tilefnið var að á
Alþingi var verið að fjalla um breyt-
ingar á búvörulögunum sem áfanga í
ákvörðun um breytta hætti í innflutn-
ingsmálum landbúnaðar vegna vænt-
anlegrar aðildar Íslands að GATT.
En neistinn að átökunum í þessari
umræðu fólst í að Hagkaup hafði unn-
ið mál gegn landbúnaðarráðherra og
fjármálaráðherra fyrir Hæstarétti,
svonefnt skinkumál. Ákvarðanir í
innflutningsmálum yrðu að lúta æðra
stjórnvaldi og Framleiðsluráð land-
búnaðarins því ekki bær aðili til að
stjórna þeim málum og banna inn-
flutning. Eftir þennan dóm var inn-
flutningur landbúnaðarvara laus við
allar hindranir búvörulaganna og því
í rauninni frjáls innflutningur land-
búnaðarvara orðinn að veruleika. Um
þetta stóðu deilurnar á Alþingi í upp-
hafi árs 1994. Sjálfstæðisflokkurinn,
sem fór með landbúnaðarmál í rík-
isstjórnarsamstarfi við Alþýðuflokk-
inn, bar gæfu til að fá fram breyt-
ingar á búvörulögunum sem bannaði
innflutning þeirra landbúnaðarafurða
sem um ræddi nema að fengnu leyfi
landbúnaðarráðherra og settar voru
mjög skýrar reglur um meðferð inn-
flutningsmála landbúnaðarins er
tryggðu að óheftur innflutningur nið-
urgreiddra landbúnaðarvara erlendis
frá legði ekki í rúst landbúnað á Ís-
landi eins og orðið hefði án þessara
lagabreytinga að gengnum áður-
nefndum hæstaréttardómi.
Þessa lagabreyting lagði í reynd
grundvöllinn að þeim ákvörðunum
sem teknar voru við lögleiðingu á hin-
um svonefnda GATT-samningi, og að
því að það skyldi verða verkefni land-
búnaðarráðuneytisins að annast inn-
flutningsmálefni landbúnaðarins í
nýrri löggjöf um framkvæmd GATT-
samningsins eins og úrskurður Dav-
íðs Oddssonar frá því í september ár-
ið 1993 sagði fyrir um. Um þetta allt
vitna athugasemdir með stjórnar-
frumvarpi að áðurnefndum lögum frá
1994, en þar segir m.a.:
„Gildistaka Úrúgvæ-
samnings GATT leiðir
m.a. til kerfisbreytinga
í innflutningsmálum
landbúnaðarins. Ríkis-
stjórnin hefur ákveðið
að skipa nefnd með
fulltrúum fimm ráðu-
neyta til að endurskoða
í heild ákvæði innflutn-
ingslöggjafar í því skyni
að tryggja að hún verði
í samræmi við skuld-
bindingar GATT.“
Búvörulögin
og GATT
Hinn 29. maí 1995 var
lagt fram á Alþingi frumvarp til laga
um breytingar á lögum vegna aðildar
Íslands að Alþjóðaviðskiptastofnun-
inni. Frumvarpið var flutt m.a. til að
breyta innflutningsákvæðum búvöru-
laga og ákvæðum laga um dýrasjúk-
dóma og varnir gegn þeim til að sam-
ræma þau ákvæðum GATT-samn-
ingsins en jafnframt að koma fram
stefnu ríkisstjórnarinnar eins og fyrir
lá í samþykktum hennar. Miklar
breytingar höfðu orðið í stjórnmálum
á Íslandi. Ný ríkisstjórn komin til
valda sem m. a. leiddi til þess að Guð-
mundur Bjarnason var orðinn land-
búnaðarráðherra í stað Halldórs
Blöndals og Guðni Ágústsson tekinn
við formennsku í landbúnaðarnefnd í
stað þess er þessar línur ritar. Því er
það svo að ef Guðni Ágústsson heldur
sig við að leita uppi sökudólg til að
draga til ábyrgðar fyrir gildandi
ákvæðum íslenskra laga þarf hann
ekki langt að fara. Hitt liggur hins
vegar ljóst fyrir að málið var undirbú-
ið og fékk á sig skýra mynd meðan
Halldór Blöndal var í forsvari fyrir
málefni landbúnaðarins, og með því
að formennska í landbúnaðarnefnd á
þeim tíma var í mínum höndum var
náið samráð okkar á milli við und-
irbúning málsins. Það er því alger-
lega ljóst að Sjálfstæðisflokkurinn
bar öðrum flokkum fremur ábyrgð á
afgreiðslu málsins á Alþingi.
Í athugasemdum með frumvarpinu
um Alþjóðaviðskiptastofnunina er
gerð grein fyrir þeim breytingum á
viðskiptum með landbúnaðarvörur
sem af breyttri skipan þeirra mála
leiddi við aðild Íslands í GATT. Þar
kemur m.a. fram sú grundvallar-
breyting að magntakmarkanir inn-
flutnings séu aflagðar en þess í stað
komi tollvernd. Enn fremur segir í
niðurlagi þessarar umfjöllunar að
innflutningsbann sé ekki lengur for-
takslaust. Landbúnaðarráðherra geti
bannað innflutning á hráu og lítt sölt-
uðu kjöti og sláturafurðum sem smit
getur borist með en skuli þar um
setja reglur að fengnum meðmælum
yfirdýralæknis.
Hvað sagði
landbúnaðarnefnd?
Eins og að framan er sagt var það
að loknum kosningum árið 1995, þeg-
ar ný stjórn hafði sest að völdum, að
tekið var til umfjöllunar frumvarpið
um aðild Íslands að Alþjóðaviðskipta-
stofnuninni. Þá kemur það í hlut ný-
kjörinnar landbúnaðarnefndar að
fjalla um landbúnaðarhluta frum-
varpsins undir forystu Guðna
Ágústssonar. Í frumvarpinu fólust til-
lögur nefndar fimm ráðuneyta, sem
skipuð hafði verið í tíð fyrri ríkis-
stjórnar. Af ítarlegri umsögn land-
búnaðarnefndar kemur fram að ekki
verður lengur hægt að hefta innflutn-
ing á landbúnaðarvörum nema sam-
kvæmt ákveðnum undanþáguheim-
ildum samningsins sem m.a. lúta að
takmörkunum innflutnings vegna
heilsu manna, dýra eða plantna. Þess
í stað er gert ráð fyrir tollvernd. Við
athugun á heilbrigðisþætti frum-
varpsins komst landbúnaðarnefnd að
þeirri niðurstöðu að ekki væri nægi-
lega vel séð fyrir þeim málum. Þess
vegna lagði nefndin til að ný máls-
grein bættist við 18. gr. frumvarpsins
(áður 52. gr. búvörulaga) þannig orð-
uð: „Landbúnaðarráð-
herra er þó heimilt að
banna innflutning á af-
urðum dýra og planta
sem gefin hafa verið
vaxtaraukandi efni á
framleiðsluskeiðinu eða
kunna að fela í sér leifar
lyfja og annarra að-
skotaefna umfram það
sem leyft er við fram-
leiðslu innanlands.
Landbúnaðarráðherra
ákveður með reglugerð
á hvern hátt hagað skuli
eftirliti með innflutn-
ingi afurðanna, sýna-
tökum og rannsókn-
um.“ Eins og 18. gr.
búvörulaganna ber með sér var til-
lagan samþykkt á Alþingi.
Um dýrasjúkdóma og varnir gegn
þeim voru málefni skýr. Um málið
höfðu farið fram ítarlegar umræður á
Alþingi sem fylgst hafði verið með og
landbúnaðarnefndarmenn gjarnan
verið þátttakendur í. Fyrir lágu mik-
ilvægar ákvarðanir varðandi þær
áherslur sem unnið var eftir við und-
irbúning að þátttöku Íslendinga í
GATT. Hér er sérstaklega vert að
geta samþykktar ríkisstjórnarinnar
um GATT frá 10. janúar 1992. Þar
segir í 2. lið:
„Ísland mun gera mjög strangar
kröfur á sviði heilbrigðiseftirlits
vegna innflutnings á landbúnaðaraf-
urðum. Hér kemur sérstaklega til
næmi íslenskra búfjárstofna vegna
langrar einangrunar og er í þeim efn-
um vitnað til biturrar og dýrkeyptrar
reynslu þegar á hefur verið slakað.
Ísland ætlast til viðurkenningar á
þessum sérstöku aðstæðum.“
Í viðauka sem fylgdi ályktun Al-
þingis um fullgildingu samnings um
Alþjóðaviðskiptastofnunina, eins og
hún var afgreidd á Alþingi 29. des-
ember 1994, var afstaða Íslands til
innflutningsmálanna skýrð í sérstök-
um viðauka. Í 4. mgr. segir:
„Íslensk yfirvöld líta svo á að
verndarákvæðin í fyrirliggjandi
frumvarpi séu nægilega traust til að
tryggja óbreytt ástand í heilsufari
búfjár í landinu. Þetta byggist á
þeirri forsendu að Ísland muni halda
áfram að framfylgja banni sínu við
innflutning á þeim vörum sem taldar
eru upp hér á eftir, þar sem vísinda-
leg rök sanna að það er eina leiðin til
að verja innlendan búfénað gegn er-
lendum sjúkdómum.“
Þessi texti skýrir með ótvíræðum
hætti ákveðna afstöðu Íslands til inn-
flutningsmála landbúnaðarvara við
fullgildingu samningsins og er auk
þess sem viðauki tengdur afgreiðslu
málsins á Alþingi. Þessi afstaða var
mikilvægt innlegg í GATT-um-
ræðuna á Alþingi og auðveldaði fram-
gang málsins. En nú var hins vegar
sú stóra spurning uppi hvernig til
hefði tekist með þessar áherslur rík-
isstjórnarinnar að koma þeim í laga-
texta frumvarpsins um breyting á
lögum um dýrasjúkdóma og varnir
gegn þeim. Þar er enn tekin mikilvæg
ákvörðun um innflutningsmál því að
þótt landbúnaðarráðherra sé veitt
heimild til að víkja frá skilyrðislausu
banni við innflutningi landbúnaðar-
vara verða meðmæli yfirdýralæknis
að koma til sem er skilyrt, „enda þyki
sannað að ekki berist smitefni með
þeim er valdi dýrasjúkdómum“ eins
og segir í lögunum. Þessi lagatexti
felur það enn fremur í sér að sönn-
unarskyldan hvílir á þeim sem um
innflutningsleyfið sækir hverju sinni
og meðmæli yfirdýralæknis eru
bundin því skilyrði að fyrir honum sé
sannað að ekki berist smitefni sem
valdið geti búfjársjúkdómi. Sama
skylda hvílir á landbúnaðarráðherra
sem veitir leyfi til innflutningsins.
Um framkvæmd GATT
Tvö mikilvæg skjöl hefur landbún-
aðarráðherra gefið út til að finna
GATT-samningnum skýrar reglur
varðandi innflutning. Þetta er reglu-
gerð um varnir gegn því að dýrasjúk-
dómar berist til landsins og um tak-
mörkun á innflutning afurða dýra
sem fengið hafa vaxtaraukandi efni,
gefin út 1. september 1995, og auglýs-
ing um innflutning á sláturafurðum
sem ekki hafa fengið hitameðferð, frá
10. maí 1999. Reglugerðin er unnin af
fulltrúum þriggja ráðuneyta undir
forustu landbúnaðarráðuneytisins,
sem styrkir auðvitað þau efnislegu
rök um það sem að landbúnaðinum
snýr við framkvæmd þessara mála.
Efni reglugerðarinnar gefur til
kynna að þar eru einkum lagðar til
grundvallar reglur Alþjóðaviðskipta-
stofnunarinnar, íslensk löggjöf og
bókanir ríkisstjórnar Íslands sem ég
hef áður vikið að. Í auglýsingu land-
búnaðarráðuneytins felst nánari út-
færsla á þessum ákvörðunum. Nú
hafa þær fréttir borist að reglugerð-
in, og þó sérstaklega auglýsingin, séu
ekki landbúnaðarráðuneytinu þókn-
anlegar lengur. Ráðuneytisstjórinn
hefur lýst þeirri skoðun ráðuneytis-
ins við fjölmiðla að þær séu óheppi-
lega orðaðar. Þær gangi framar lög-
um og þess vegna sé hafinn
undirbúningur að nýrri reglugerð
sem samrýmist lögum og sé þá líka
þóknanleg landbúnaðarráðuneytinu
og heppilegar orðuð. Kannski er með
þessu verið að gefa í skyn breyttar
pólitískar áherslur er fela það í sér að
farið sé að gjóa a.m.k. með öðru aug-
anu á hvað ESB-regluverkinu er í
þessum efnum þóknanlegt og máski
er því hér þá komin skýringin á inn-
flutningi írska nautakjötsins til Ís-
lands.
Reglugerð og auglýsing
Þegar hér er komið málum hefur
landbúnaðarráðuneytið eins og áður
er getið kvatt sér til aðstoðar þekktan
og hæfan lögmann. Nú skal gera út-
tekt á þessum málum öllum og ekkert
undan draga. Kannski er tilgangur-
inn að hafa frumkvæði að því að leita
ósamræmis í ákvæðum GATT-sátt-
málans við íslenskar reglur, og e.t.v
komast að þeirri niðurstöðu að ekki
sé unnt að finna áherslum ríkisstjórn-
ar Íslands frá 1992, sem áður er getið,
stoð í GATT-reglum. Þaðan af síður
þeim áherslum sem skýrðar eru í við-
auka með ályktun Alþingis þar sem
m.a. er kveðið er á um að sanna verði
að ekki sé nein hætta í því að flytja til
landsins landbúnaðarvörur, og þá
líka að sönnunarbyrðin sé innflytj-
andans en ekki þess er leyfið veitir.
Það hlýtur líka að vera auðvelt fyrir
prófessorinn að greina vinnutilhögun
landbúnaðarráðuneytisins á innflutn-
ingi nautakjötsins frá Írlandi og þá
hvort landbúnaðarráðuneytið hafi
hafnað því að fara eftir eigin reglum
af því þær voru „óheppilegar“.
Kannski kann að reynast einna erf-
iðast að meta á lagagrunni hvern rétt
þær skýru áherslur Íslands, sem
fram koma í bókunum og löggjöf og
sem svo miklu réðu um framgang
málsins á Alþingi, hafa.
En hér kemur meira til sem miklu
getur valdið um afstöðu hverrar þjóð-
ar um framkvæmd mála sinna og sem
virða ber þegar GATT er annars veg-
ar. Í þessum efnum er andmælarétt-
urinn afar mikilvægur því í honum
felst hið raunverlega eftirlitsvald
GATT. Í þeim skyldum sem af þess-
ari ákvörðun leiðir er hverri þjóð
skylt að tilkynna til annarra aðildar-
þjóða sé reglum breytt frá fyrra
horfi. Samkvæmt upplýsingum land-
búnaðarráðuneytisins var áðurnefnd
auglýsing tilkynnt öllum GATT-þjóð-
unum, 140 að tölu. Þriggja mánaða
tími andmælaréttarins leið án þess að
nokkrar athugasemdir bærust. Þann-
ig er nú staðfest að engin GATT-þjóð
hefur gert athugasemd við auglýs-
inguna margnefndu. Menn skyldu því
halda að svona eindregin niðurstaða
væri Íslandi hagstæð eins og öllum
öðrum þjóðum sem í hliðstæðum mál-
um eiga.
Þegar betur er að gáð er það þó ein
þjóð sem hefur gert athugasemdir við
auglysingu ráðuneytsins, það er
nefnilega Ísland sem gerir athuga-
semd. Landbúnaðarráðuneytið segir
að reglugerð og auglýsing sem af
henni leiðir séu „óheppilega orðaðar“
og gangi lögum framar og þess vegna
verði Ísland að víkja reglugerðinni til
hliðar til að fara að lögum þar til not-
hæf reglugerð verði til. Hljótist ekki
slys af innflutningi írska kjötsins er
þessi afstaða landbúnaðarráðuneytis-
ins það langversta í málinu. Eins og
áður er komið fram er tilkynningar-
skyldan aðeins tengd eftirlitsþætti
samningsins. Það leiðir til þess að
þeirri mikilvægu niðurstöðu, sem
fékkst eftir tilkynningu til aðildar-
þjóða GATT um auglýsinguna, fylgir
ekki lagalegur réttur til að viðhalda
því fyrirkomulagi sem auglýsingin
felur í sér. Því er það að í svo víðtæku
ferli geta komið upp álitamál sem
verður að úrskurða á grundvelli laga
og reglna. Og nú geta menn metið
það hver og einn hvernig málsvörn
Íslands verður, komi til meðferðar
kærumála á hendur Íslands um inn-
flutningsreglur landbúnaðarafurða
þegar landbúnaðarráðuneytið, sem á
að standa vaktina fyrir Íslands hönd,
hefur lýst yfir að á Íslandi séu í gildi
reglur sem veita of rúman rétt til
varnar innflutningi. Það er ekki góð
rödd sem mælir þannig fyrir málstað
Íslands.
Það vekur einnig eftirtekt með
hvaða hætti landbúnaðarráðuneytið
blandar ESB og regluverki þess í
þessa umræðu. Sannleikurinn er sá
að Ísland hefur þær einu skyldur að
rækja gagnvart Evrópusambandinu
að tilkynna um breytingar á reglum á
innflutningi landbúnaðarvara komi til
slíkra ákvarðana á Íslandi. Þessi til-
högun mála á sér þá skýringu að
ESS-samningurinn tekur ekki til
málefna landbúnaðarins að öðru leyti
en slíkar tilkynningar varðar. Þess
vegna er Ísland algörlega frjálst að
sínum ákvörðunum gagnvart ESB-
regluverkinu. Hins ber svo að geta að
Ísland tilkynnti ESB um útgáfu aug-
lýsingarinnar og það athyglisverða
gerðist að þær athugasemdir sem
bárust voru afar veigalitlar. Það sem
meira var að þær tóku á engan hátt til
þeirra ákvarðana sem felast í auglýs-
ingu um fyrirkomulag innflutnings-
mála á Íslandi.
Niðurstaða
Á Íslandi er í gildi bann við inn-
flutningi á landbúnaðarafurðum
nema sannað sé að þær geti ekki bor-
ið með sér sjúkdóma. Landbúnaðar-
ráðherra getur vikið frá þessu banni
að fenginni umsögn yfirdýralæknis
þegar sannað er að í innflutningnum
felist engin áhætta, hvorki fyrir
heilsu manna né dýra. Sönnunar-
byrðin er þess sem eftir innflutningn-
um leitar. Þessar heimildir byggjast á
lögum um sjúkdómavarnir, reglugerð
um framkvænd innflutningsmála og
auglýsingu um framkvæmd hennar
og að engin hinna 140 GATT-þjóða
gerði innan tilskilins tíma athuga-
semd við þennan framgangsmáta.
Sérreglur ESB taka ekki til innflutn-
ingsmála á Íslandi. Þær viðmiðanir,
sem landbúnaðarráðuneytið sækir til
ESB, eru því af öðrum toga. Líklegt
er að þar komi til m.a. það Evrópu-
sambandsfár sem hefur gripið um sig
í flokki landbúnaðarráðherra.
Ísland býr við traust fyrirkomulag
í sjúkdómavörnum og stendur þar
reyndar flestum ef ekki öllum öðrum
þjóðum framar. Þess vegna verður að
varast alvarlega að þau mistök sem
nú hafa átt sér stað verði ekki til þess
að veikja stöðu Íslands í þessum mál-
um. Pólitískar björgunaraðgerðir
verður að reka eftir öðrum leiðum.
Verum minnug þess að það eru ekki
reglurnar sem hafa brostið heldur
framkvæmd þeirra.
HEGGUR SÁ ER HLÍFA SKYLDI
Egill
Jónsson
Á Íslandi er í gildi
bann við innflutningi á
landbúnaðarafurðum,
segir Egill Jónsson,
nema sannað sé að
þær geti ekki borið
með sér sjúkdóma.
Höfundur er fyrrverandi
alþingismaður.