Morgunblaðið - 24.01.2001, Blaðsíða 21

VIÐSKIPTI
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 24. JANÚAR 2001 21
SENDINEFND Alþjóða-gjaldeyrissjóðsins semkynnti sér íslensk efna-hagsmál á fundum með
fulltrúum stjórnvalda dagana 10.–
18. janúar sl. hvetur stjórnvöld til
þess að mæta auknum útgjöldum,
m.a. vegna afturvirkni greiðslna til
öryrkja og launahækkana fram-
haldsskólakennara, með niðurskurði
á öðrum útgjöldum og að íhuga að
fresta opinberum framkvæmdum en
það myndi einnig draga úr þenslu í
byggingariðnaðinum.
Nefndin hvetur einnig eindregið
til þess að stjórnvöld forðist að
verða við kröfum um kostnaðarauka
eða skattaívilnanir til að bæta upp
aðhald í launamálum.
Í áliti sendinefndarinnar kemur
fram að íslenska hagkerfið hafi
styrkst til muna síðastliðinn áratug.
Að verulegu leyti megi rekja þetta
til breyttra áherslna í hagstjórn.
Lykillinn að hjöðnun verðbólgu á
fyrri hluta síðasta áratugar fólst í
því að nota stöðugt gengi sem kjöl-
festu og millimarkmið við stjórn
peningamála. „Góðan árangur í
efnahagsmálum má einnig þakka
staðfestu stjórnvalda í að treysta
stöðu ríkisfjármála og efla sam-
keppni með því að opna markaði og
selja ríkisfyrirtæki. Þrátt fyrir þetta
hefur ofþensla og mikill halli á við-
skiptum við útlönd sett mark sitt á
uppsveifluna í efnahagslífinu eftir
því sem á leið.“
Ekki tekist að draga
nægjanlega úr verðbólgu
Fram kemur í áliti nefndarinnar
að umsvif í efnahagslífinu hafi vaxið
undanfarin tvö ár samhliða auknum
tekjum og meiri atvinnu. „Vegna
mikillar uppsveiflu í efnahagslífinu
var framleiðsla umfram getu fjórða
árið í röð. Aflvakinn var einkum ört
vaxandi eftirspurn innanlands. Í síð-
ustu heimsókn [1999] lét sendi-
nefndin í ljós áhyggjur af hættu á of-
þenslu ef aðhald efnahags-
stefnunnar yrði ekki aukið. Þetta
sýnist hafa gengið eftir. Ekki hefur
enn tekist að draga nægjanlega úr
verðbólgu þótt Seðlabankinn hafi
hvað eftir annað hækkað stýrivexti
sína; aukinnar spennu hefur gætt á
vinnumarkaði; og bæði viðskipta-
halli (9% af landsframleiðslu árið
2000) og hrein erlend skuldastaða
(59,2% af landsframleiðslu í lok
september 2000) eru komin á það
stig að viðbragða er þörf í náinni
framtíð.“
Þrátt fyrir að ríkisfjármál hafi al-
mennt verið rekin með ábyrgum
hætti síðasta áratuginn, sem leitt
hefur til þess að kerfislægum halla
hefur verið snúið í afgang, hefði að-
hald í ríkisfjármálum engu að síður
mátt vera enn meira síðustu þrjú ár-
in í ljósi þeirrar ofþenslu sem hlaust
af mikilli aukningu einkaneyslu.
„Þetta hefði auðveldað peninga-
stefnunni að halda aftur af innlendri
ofþenslu og dregið úr viðskiptahalla.
Til þess að draga úr innlendri eft-
irspurn og halda aftur af verðbólgu
hækkaði Seðlabankinn stýrivexti
sína um 3,9 prósentustig í sjö áföng-
um. Þetta kallaði á víkkun vikmarka
gengis krónunnar úr +/-6 % í +/-9%
snemma árs 2000.
Gæti þurft að herða
á peningastefnu Seðlabankans
Þrátt fyrir þetta hafa yfirvöld
peningamála átt erfitt með að hemja
innlenda eftirspurn.“
Í álitinu kemur fram að opnara
fjármálakerfi á Íslandi, mikill vaxta-
munur og mjúk fastgengisstefna
leiddu til umtalsverðrar aukningar á
erlendum lánum bankanna. Lánin
voru endurlánuð innanlands og
kyntu undir vexti útlána og eftir-
spurnar. „Það kemur því ekki á
óvart að þjóðhagsvísbendingar gefi
til kynna að áhætta fjármálakerfis-
ins hafi vaxið verulega, en vísbend-
ingar úr rekstri fjármálafyrirtækja
benda til þess að fjármálakerfið eigi
erfiðara með að þola ytri áföll. Enda
þótt svo virðist sem tekið sé að
draga úr vexti útlána og peninga-
magns er hann enn meiri en svo að
hann samrýmist lítilli og stöðugri
verðbólgu. Þess vegna telur sendi-
nefndin að ekki séu forsendur til
lækkunar vaxta að svo stöddu.
Reyndar gæti Seðlabankinn þurft að
herða á peningastefnunni ef gengi
krónunnar heldur áfram að lækka
og valda verðbólguþrýstingi. Á móti
kemur að að umtalsverðar vaxta-
hækkanir myndu rýra afkomu
banka og skerða eiginfjárhlutföll
enn frekar.“
Efla þyrfti Fjármála-
eftirlitið enn frekar
Sendinefndin telur mikilvægt að
draga úr áhættu fjármálakerfisins.
„Stjórnvöld ættu að bregðast skjótt
við og hækka lágmarks eiginfjár-
kröfur innlendra banka og gefa
Fjármálaeftirlitinu vald til þess að
krefjast hærra eiginfjárhlutfalls í
bönkum sem taldir eru búa við sér-
staka áhættu. Mögulegir veikleikar
fjármálakerfisins gætu einnig stafað
af vissum ágöllum í lagaramma,
regluverki og eftirliti – einkum þeg-
ar miðað er við það sem best gerist á
heimsvísu. Sendinefndin leggur þess
vegna til að stjórnvöld taki nauðsyn-
leg skref á sviði laga- og reglusetn-
ingar meðal annars til þess að bæta
úlánamat og varúðarfærslur inn-
lendra banka. Efla ætti Fjármála-
eftirlitið enn frekar. Einkum er þörf
á að auka áherslu á athuganir sem
fram fara á starfsstöðvum fyrirtækj-
anna og efla frekar varúðareftirlit,
sérstaklega með tilliti til lána til
venslaðra aðila og áhættustýringar-
aðferða innan fjármálastofnana. Þar
sem uppboð Seðlabankans á endur-
hverfum viðskiptum með föstum
vöxtum hafa í einstaka tilvikum veitt
umframlausafé til bankanna mætti
hugleiða að taka upp fyrirkomulag
sem felur í sér uppboð þar sem fjár-
hæð er fastsett en vextir breytilegir.
Í öllu falli ættu vextir í endurhverf-
um viðskiptum að verða í miðju
vaxtarófs Seðlabankans til þess að
bankar leiti meira inn á millibanka-
markaðinn.“
Sendinefndin segir nauðsynlegt
að fylgja sveigjanlegri gengisstefnu
en nú er gert, enda sé innbyggð
mótsögn í því að fylgja annars vegar
mjúkri fastgengisstefnu og hins veg-
ar sjálfstæðri peningastefnu við skil-
yrði opins fjármagnsmarkaðar.
„Fljótandi gengi væri eðlilegt fram-
hald af víkkun vikmarka gengisins á
liðnum áratug og væri jafnframt
heppilegra með tilliti til þess hve
viðkvæmt hagkerfið er gagnvart
ytri áföllum.
Ákvörðun um að leyfa gjaldmiðl-
inum að fljóta þyrfti að fylgja val á
trúverðugri viðmiðun fyrir verð-
bólguvæntingar. Sendinefndin telur
að verðbólgumarkmið sé heppileg-
asti valkosturinn í núverandi stöðu.
Ísland er tiltölulega vel búið undir
slíka breytingu.“
Draga þarf úr
styrkjum í landbúnaði
Þótt gripið hafi verið til ýmissa
aðgerða til þess að draga úr fjár-
hagslegri byrði vegna landbúnaðar-
ins segir sendinefnd alþjóðagjald-
eyrissjóðsins að gera þurfi meira til
þess að auka frelsi og gera hann
óháðari styrkjum. „Nokkur árangur
hefur náðst á síðustu árum eins og
kemur fram í breytingu frá niður-
greiðslum og viðskiptahömlum í átt
til beingreiðslna auk þeirrar ákvörð-
unar stjórnvalda að kaupa upp fram-
leiðslurétt á kindakjöti. Samt sem
áður er þörf á því að draga enn frek-
ar úr núverandi styrkjum enda jafn-
gildir framleiðendastyrkurinn um
70% af framleiðsluverðmæti (sem er
meðal þess hæsta í heiminum). Slík
aðgerð myndi bæta hag íslenskra
neytenda (vegna lægra verðs) og
þróunarlandanna (vegna betri að-
gangs að íslenska markaðnum) langt
umfram þann hag sem núverandi
kerfi færir íslenskum bændum.“
Sendinefndin fagnar í áliti sínu
viðleitni stjórnvalda til þess að end-
urskoða kvótakerfi fiskveiða. Í álit-
inu kemur fram að í athugun eru
ýmsar leiðir til að ná út hluta af
þeim ávinningi sem fellur til vegna
nýtingar á sameiginlegum auðlind-
um. Slíkar aðgerðir ættu að auka
frekar gagnsæi stefnu stjórnvalda.
Að lokum eru íslensk stjórnvöld
hvött til þess að auka framlag þjóð-
arinnar til þróunaraðstoðar í átt til
þess hlutfalls af landsframleiðslu
sem önnur Norðurlönd leggja fram.
Álit sendinefndar Alþjóðagjaldeyrissjóðsins á íslenskum efnahagsmálum
Hvatt til niður-
skurðar útgjalda
Sendinefnd Alþjóðagjaldeyr-
issjóðsins telur að auka þurfi
þjóðhagslegan sparnað og
treysta launastefnuna.
SAMRÆMD vísitala neysluverðs í
EES ríkjum var 107,5 stig
(1996=100) í desember síðastliðn-
um og var óbreytt frá nóvember,
samkvæmt frétt frá Hagstofu Ís-
lands. Á sama tíma lækkaði sam-
ræmda vísitalan fyrir Ísland um
0,1%.
Frá desember 1999 til jafn-
lengdar árið 2000 var verðbólgan,
mæld með samræmdri vísitölu
neysluverðs, 2,3% að meðaltali í
ríkjum EES, 2,9% í Evru-ríkjum
og 3,7% á Íslandi.
Mesta verðbólga í Evrópu á
þessu tólf mánaða tímabili var á
Írlandi 4,6% og í Lúxemborg 4,3%.
Verðbólgan var minnst 0,9%, í
Bretlandi, og 1,3% í Svíþjóð.
Samræmd vísitala neysluverðs
er reiknuð af hagstofum EES-
ríkja í hverjum mánuði. Munurinn
á samræmdu vísitölunni og ís-
lensku neysluverðsvísitölunni er
fyrst og fremst sá að eigið hús-
næði er ekki með í samræmdu
vísitölunni.
Samræmd
vísitala í
EES-ríkjum