Morgunblaðið - 09.02.2001, Blaðsíða 32

UMRÆÐAN
32 FÖSTUDAGUR 9. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Brunaslöngur
Eigum á lager 25 og 30 m
á hjóli og í skáp
Ármúla 21,
sími 533 2020
HEILSALA - SMÁSALA
ÞAÐ vakti nokkra at-
hygli á dögunum þegar
Norðurljós ehf. keyptu
upp allar útvarpsstöðv-
ar Fíns miðils. Þetta
var gert undir því yfir-
skini að styrkja út-
varpsrekstur Íslenska
útvarpsfélagsins (ÍÚ) í
samkeppninni við Rík-
isútvarpið. Það kom síð-
ar í ljós að tilgangur
kaupanna var eingöngu
að ,,slátra“ þeirri sam-
keppni sem fólst í út-
varpsstöðvum Fíns
miðils. Þennan leik hef-
ur ÍÚ leikið áður með
kaupum á sjónvarps-
stöðinni Stöð 3.
Forsvarsmenn ÍÚ hafa lengi haldið
því fram að samkeppnin við Ríkisút-
varpið sé ójafn leikur þar sem Rík-
isútvarpið skáki í skjóli afnotagjalda.
ÍÚ hefur lengi leikið hlutverk ,,písl-
arvottarins“ í afstöðu sinni gagnvart
Ríkisútvarpinu. Mikilvægt innlegg í
umræðuna er, að ÍÚ telst í skilningi
samkeppnislaga vera með markaðs-
ráðandi stöðu þar sem sameiginlegar
tekjur félagsins af áskriftargjöldum
og auglýsingum eru hærri en tekjur
Ríkisútvarpsins af afnotagjöldum og
auglýsingum. Ríkisútvarpið telst því í
skilningi samkeppnislaganna ekki
vera sá ,,einokunaraðili“ sem for-
svarsmenn ÍÚ flagga óspart í tilraun-
um sínum til þess að skapa sér góð-
vild á kostnað Ríkisútvarpsins. Það
hefur margoft komið fram í máli for-
svarsmanna ÍÚ að taprekstur ein-
kennir útvarpsrekstur þeirra. Eitt af
því sem þeir hafa sakað Ríkisútvarpið
um er að það niðurgreiði verð auglýs-
inga með afnotagjöldum. Það vita það
allir sem eitthvað hafa komið nálægt
íslenskum auglýsingamarkaði að ÍÚ
hefur alla tíð haft forystu í undirboð-
um á auglýsingamarkaði. Þessari að-
ferð hafa nýir aðilar á markaðnum
fengið að kenna á, nú síðast Skjár
einn. Ef þessi aðferð hefur ekki dug-
að til þess að murka lífið úr keppi-
nautunum, þá hefur þeim verið
,,slátrað“ með uppkaupum að hætti
Norðurljósa. Undirboðum ÍÚ hafa
oft fylgt gylliboð um utanlandsferðir
til handa kaupandanum, enda teygir
veldi Norðurljósa sig yfir í ferðageir-
ann eins og kunnugt er. Miðað við
þessar staðreyndir seg-
ir það sig sjálft að ekk-
ert fyrirtæki á íslensk-
um auglýsingamarkaði
getur keppt við ÍÚ á
jafnréttisgrundvelli.
Sú staðreynd að út-
varpsrekstur ÍÚ hefur
alltaf verið rekinn með
verulegu tapi leiðir hug-
ann að því hvernig það
tap er niðurgreitt. Nú
er það svo að helstu
tekjur félagsins eru í
formi áskriftargjalda á
Stöð 2 og Sýn. Það má
því auðveldlega færa
rök fyrir því að tap af
útvarpsrekstri félags-
ins og uppkaup á keppinautum séu
fjármögnuð með sömu áskriftargjöld-
um. Það er ekki víst að áskrifendur
ÍÚ séu ánægðir með það að hluta af
áskriftargreiðslum þeirra sé varið til
að greiða tap af útvarpsrekstri og
uppkaupum á keppinautum. Þetta
þýðir, ef rétt er, að áskrifendur ÍÚ
borga of hátt verð fyrir þá þjónustu
sem ÍÚ býður þeim í formi aðgangs
að sjónvarpsstöðvum félagsins. Það
er m.a. hlutverk samkeppnisyfirvalda
að vinna gegn óhæfilegum hindrun-
um og óréttmætum viðskiptaháttum.
Miðað við framangreinda viðskipta-
hætti sem eru án efa samkeppnis-
hamlandi er full ástæða til þess að
Samkeppnisstofnun skoði nánar
framferði Norðurljósa/ÍÚ á mark-
aðnum, þótt ekki væri nema til þess
að koma í veg fyrir að enn einn miðill-
inn fari á ,,höggstokkinn“ í ,,sláturtíð“
Norðurljósamanna.
Samkeppni
,,slátrað“ í
nafni frjálsrar
samkeppni
Þorsteinn
Þorsteinsson
Samkeppni
Ekkert fyrirtæki á ís-
lenskum auglýsinga-
markaði, segir Þor-
steinn Þorsteinsson,
getur keppt við ÍÚ á
jafnréttisgrundvelli.
Höfundur er forstöðumaður
markaðssviðs Ríkisútvarpsins.
Í sjónvarpsþætti nú
nýverið var núverandi
borgarstjórinn í
Reykjavík mættur,
ásamt fleirum, til
þess að ræða at-
kvæðagreiðsluna um
Reykjavíkurflugvöll.
Borgarstjórinn, Ingi-
björg Sólrún Gísla-
dóttir, átti sýnilega í
miklum erfiðleikum
með að skýra ákvörð-
un borgarstjórnar,
um að láta fara fram
atkvæðagreiðslu í
málinu. Í fyrsta lagi
gat borgarstjórinn
ekki skýrt út, um
hvað atkvæðagreiðslan ætti að
snúast. Í öðru lagi gat borgarstjór-
inn ekki bent á neinn raunhæfan
kost, um hvar byggja
ætti nýjan flugvöll í
stað þess gamla. Í
þriðja lagi fór borg-
arstjórinn rangt með
kostnaðartölur við
flutning á flugvellin-
um. Í því sambandi
varð einum þátttak-
andanum í þættinum
svo mikið um, þegar
borgarstjórinn full-
yrti, að það kostað
hreint ekkert að
byggja nýjan flugvöll,
að það datt út úr hon-
um, eins og óvart:
,,Ja, hérna!“ og um
leið hvarflaði að mér,
það er eitthvað meira en lítið að
blessuðum borgarstjóranum. Já,
en hvað? Blekið er varla þornað á
undirskrift borgarstjórans, þar
sem Reykjavíkurborg hefur skuld-
bundið sig gagnvart ríkinu, til að
flugvöllurinn verði í Vatnsmýrinni
til ársins 2016, og jafnframt hafa
borgarfulltrúarnir samþykkt nýtt
aðalskipulag fyrir borgina, þar
sem þeir eru búnir að samþykkja
áframhaldandi veru flugvallarins
til sama tíma! Er ekki allt í lagi
með borgarstjórann eða hörfar
hann undan sínum eigin mönnum?
Sú vitlausa umfjöllun um byggingu
á nýjum flugvelli allt í kringum
Reykjavík á sér vart fordæmi.
Menn tala um þetta mál af full-
komnu ábyrgðarleysi, einn milljarð
hér og sjö milljarða þar, rétt eins
og þeir snýti peningum. Þar að
auki vita allir, sem vilja vita það,
að gert verður útaf við innanlands-
flugið, sama dag og flugvöllurinn
verður fluttur úr Reykjavík til
Keflavíkur, sem er eini kosturinn í
málinu. Hundruð starfa munu tap-
ast og heil atvinnugrein er í hættu.
Og svo allt bullið um bygging-
arlandið dýra, sem á öllu að
bjarga. Ja, hérna! Ég skora á alla
Reykvíkinga, að sitja sem fastast
heima og hunsa þessa atkvæða-
greiðslu, sem er ekki um neitt,
nema um nýju fötin borgarstjóra,
sem eru, ja hérna! Þessu hefði ég
ekki trúað.
Ja, hérna! Er eitthvað
að borgarstjóranum?
Hreggviður
Jónsson
Reykjavíkurflugvöllur
Ég skora á alla
Reykvíkinga, segir
Hreggviður Jónsson,
að sitja sem fastast
heima og hunsa þessa
atkvæðagreiðslu.
Höfundur er fyrrverandi þingmaður
Sjálfstæðisflokksins.
RANNSÓKNIR á
kæfisvefni hófust hér á
landi árið 1987, en fram
að þeim tíma var lítið
vitað um sjúkdóminn og
jafnvel talið að mjög fá-
ir þjáðust af honum.
Núna, árið 2001, eru
heilbrigðisstéttir og al-
menningur betur að
sér. Fjöldi þeirra sem
hafa verið rannsakaðir
á síðast liðnum árum er
rúmlega 500 á ári og að
jafnaði eru um 500
manns á biðlista. Sam-
kvæmt rannsóknum er
talið að 4% karla og 2%
kvenna þjáist af kæfis-
vefni, sem þýðir að kæfisvefn er einn
af algengustu langvinnum sjúkdóm-
um.
En hvað þýðir það að vera með
kæfisvefn? Kæfisvefn orsakast af
þrengslum í efri hluta loftvega og
verður hindrun á eðlilegu loftflæði
þegar einstaklingurinn sefur. Allt
sem þrengir öndunarveginn getur
haft þessi áhrif. Offita á þar stóran
þátt, en einnig getur verið um að
ræða meðfædd þrengsli. Öndun trufl-
ast í svefni sem hefur þær afleiðingar
að svefninn raskast og gefur ekki þá
hvíld sem líkaminn þarfnast. Góður
svefn er einn af undirstöðum góðrar
heilsu. Svefntruflanir geta því haft
víðtæk áhrif á líðan og heilsu fólks.
Í þessari grein ætlum við að segja
litla sögu til að varpa ljósi á þá
reynslu sem er dæmigerð upplifun
einstaklings með kæfisvefn. Þar sem
karlmenn eru í meirihluta þeirra sem
eru með kæfisvefn er sögupersónan
karlmaður. Við köllum hann Jón til að
gefa sögunni raunveruleikablæ og
hún segir okkur hver áhrifin eru á
daglegt líf hans.
Jón hafði lengi verið óánægður
með líðan sína, sífellt þreyttur á dag-
inn og syfjaður þótt hann svæfi lengi
og hryti hátt. Það sagði að minnsta
kosti eiginkonan sem var orðin hálf
svefnlaus af áhyggjum, því samfara
hrotunum fylgdu öndunarhlé sem
ollu henni miklum áhyggjum. Jóni
fannst þetta þó fremur vera hennar
vandamál en gat samt ekki annað en
hugsað til veiðiferðarinnar síðastliðið
sumar þegar veiðifélagarnir kvörtuðu
sáran yfir háværum hrotum og
löngum öndunarhléum.
Jón var aðeins 45 ára, kannski að-
eins of þungur en ekki svo mjög að
eigin áliti, margir voru miklu feitari
en hann. Þegar hann hugsaði málið
betur var nú ýmislegt sem gaf til
kynna að eitthvað væri að, blóðþrýst-
ingurinn var orðinn of hár og þrátt
fyrir lyf hafði hann lítið lækkað. Hann
vaknaði oft með höfuðverk. Auk þess
hafði Jón leiðindaeinkenni á næturn-
ar sem hann var farinn að taka sem
hluta af tilverunni. Hann svitnaði
mikið og þurfti að kasta af sér vatni
nokkrum sinnum á nóttu. Hann var
lengi að koma sér í gang á morgnana
og reyndi jafnvel að leggja sig í há-
deginu ef tækifæri gafst. Það hafði
meira að segja komið fyrir að hann
væri nærri sofnaður við vinnuna.
Hann kippti sér ekki mikið upp við
það því hann var ekki talinn mjög
vinnusamur, jafnvel latur. En honum
brá verulega þegar hann var að aka
með fjölskylduna heim úr fríi og lenti
út í vegarkanti því hann hafði dottað
undir stýri. Þetta varð til þess að
hann ákvað að leita skýringa á þess-
ari líðan.
Hvattur af eiginkonunni fór hann
til læknis. Svefnrannsókn leiddi í ljós
að Jón var með kæfisvefn á meðalháu
stigi. Og hvað þá? Að fenginni nið-
urstöðu voru meðferðarmöguleikar
ræddir. Jón var hvattur til þess að
megra sig og útskýrt fyrir honum að
möguleiki væri að það eitt dygði til að
koma í veg fyrir einkenni kæfisvefns.
Þar sem Jón hafði mikil einkenni að
degi til sem minnkuðu lífsgæði hans
og voru hættuleg umhverfinu var
honum boðin meðferð með öndunar-
tæki sem heldur öndunarveginum
opnum með stöðugum loftblæstri.
Það þýddi að á hverju kvöldi þyrfti
hann að setja á sig grímu sem tengd
er með slöngu við öndunartæki.
Við þetta féllust honum hendur.
Hvað með rómantíkina? Hvað með
veiðiferðirnar? Var nú allt gaman úr
sögunni? Hann fékk það á tilfinn-
inguna að nú væri hann orðinn veru-
lega veikur. Eftir umhugsun og um-
ræður við fagfólk og eiginkonuna
ákvað hann að reyna og gerði sér
grein fyrir því að þetta væri e.t.v. leið
til bættra lífsgæða.
Þau hjónin komu í viðtal til hjúkr-
unarfræðings á Vífilsstöðum til að
ræða um meðferðina, læra að um-
gangast tækið og hvernig má lifa
óhindrað með öndunartækið.
Ýmsar hugsanir herjuðu á Jón þeg-
ar meðferð var hafin. Hvað myndu
félagarnir segja? Yrði þessi viðbótar-
búnaður til þess að spilla veiðiferð-
inni? Jóni gekk vel að aðlagast með-
ferðinni. Þótt fyrstu vikurnar gengi á
ýmsu. Fljótlega tók hann eftir því að
hann vaknaði hvíldur, svitaköstin og
næturrápið voru úr sögunni og hann
var hættur að sjá rúmið í hyllingum
um hádegisbil. Nú gerði hann sér
fyrst grein fyrir því að þetta hafði
haft langan aðdraganda, langt var
síðan hann hafði upplifað sig jafn
frískan.
Í framhaldi af bættum svefni og
betri líðan að deginum jókst úthald
Jóns. Vinnufélagar tóku eftir að hann
var breyttur og höfðu orð á því. Jón
sjálfur ákvað að nota þetta tækifæri
til að breyta lífsstíl sínum. Hann fór
að stunda gönguferðir og sund, borð-
aði og svaf reglulega og viti menn
kílóin fóru að fjúka. Þegar sagan er
sögð er hann búinn að vera í meðferð-
inni í tvo mánuði, hann hefur lést um
4 kíló og stefnir að því að léttast
meira. Hann er ekki enn viss um
hvort hann segir veiðifélögunum frá
þessu en er þó stöðugt að hallast
meira að því, því hann heldur jafnvel
að það geti orðið öðrum til hjálpar.
Fjölskyldulífið hefur batnað, Jón er
nú vakandi á kvöldin, hættur að
leggja sig um leið og hann kemur
heim úr vinnunni.
Hvað framtíðin ber í skauti sér fyr-
ir hann og fjölskylduna veit enginn en
hann er sjálfur glaður vegna þeirra
breytinga sem orðið hafa á högum
hans á síðustu mánuðum og e.t.v. nær
hann þeim árangri að léttast þannig
að hann losni við kæfisvefninn.
Höfundar vona að þessi saga og
stutta umfjöllun um kæfisvefn verði
til þess að upplýsa um helstu einkenni
og meðferð kæfisvefns og að meðferð
með öndunartæki er góður kostur.
Kæfisvefn –
hvað er það?
Bryndís
Halldórsdóttir
Heilsa
Kæfisvefn orsakast af
þrengslum í efri hluta
loftvega, segja Bryndís
Halldórsdóttir og Þor-
björg Sóley Ingadóttir,
og verður hindrun á
eðlilegu loftflæði þegar
einstaklingurinn sefur.
Höfundar eru hjúkrunarfræðingar
á Vífilsstöðum.
Þorbjörg Sóley
Ingadóttir