Morgunblaðið - 09.02.2001, Blaðsíða 33

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 9. FEBRÚAR 2001 33
Viktoria Antik
Síðumúla 34
Sími 568 6076
Antik er fjárfesting
Antik er lífsstíll
Opið mán.-fös. frá kl. 12-18
lau. kl. 11-17
sun. kl. 13-17
NÝKOMIÐ
Borðstofuhúsgögn,
stakir sófar,
skrifborð,
skrifborðsstólar
og fleira
MIKIÐ hefur verið
rætt og ritað um
Reykjavíkurflugvöll,
sumt gott en margt
miður. Oft virðast van-
hugsaðar og móður-
sjúkar yfirlýsingar yf-
irgnæfa skynsemi og
efnislega umræðu.
„Reykjavík á við
skipulagsvanda að
stríða!“ Þegar þetta er
mælt missa flestir
áhuga á umræðunni.
Hinum almenna borg-
arbúa finnst þetta ekki
koma sér við og lands-
byggðarbúanum er jú
skítsama um þessa
Reykvíkinga. Ástæða þessa áhuga-
leysis er fyrst og fremst skortur á
upplýsingum um málefnið.
Reykjavík er ein útbreiddasta
borg í heimi, það er að segja; hér er
lengra á milli einstaklinga en í flest-
um öðrum borgum heims. Þessi stað-
reynd verður ljósari þegar litið er á
Stór-Reykjavíkursvæðið í heild.
þetta veldur því að öll innri bygging
borgarinnar verður gífurlega stór
þegar miðað er við íbúafjölda. Hér
þarf lengri vatnslagnir, vegi, raf-
magnslagnir o.s.frv. á milli manna en
tíðkast annars staðar. Vegalengdir
hafa sömu áhrif á aðra þætti í borg-
inni, s.s. almenningssamgöngur, og
þjónustu. Hinar miklu vegalengdir
sem strætisvagnar þurfa að aka á
milli borgarhluta þýða lengri og
lengri ferðatíma. Ferðatími strætis-
vagna er fyrir löngu
kominn yfir skynsem-
ismörk; það notuðu
nær tvöfalt fleiri stræt-
isvagna í Reykjavík ár-
ið 1970 en í dag. Eng-
inn sem kemst hjá því
notar almenningssam-
göngur, ekki einu sinni
forráðamenn SVR þeg-
ar þeir þurfa að „gera
eitthvað“. Allir sem
geta kaupa sér bíl, sem
síðan kallar á stærra
vegakerfi... vandinn
vindur upp á sig. Borg-
arbúar eyða því meiri
tíma og fjármagni í
byggingu og uppihald
innbyggingar borgarinnar en borg-
arbúar í nágrannaríkjum. Fjármagn
sem að öðrum kosti gæti farið í
barnaheimili, betra skólakerfi, lægri
skatta, eða bara betra mannlífi í
borginni.
Hvað gerðist?
Það eru þrjár grundvallarástæður
fyrir þessum vexti borgarinnar.
Fyrsta ástæðan er söguleg; þegar
þessi bráðabirgðaherflugvöllur var
byggður af innrásarliði Breta fékk
Reykjavík einungis eina átt til að
vaxa í.
Önnur ástæðan er skipulagsfræði-
leg; á sjötta áratugnum varð Zoning
ráðandi sem skipulagsaðferð. Zon-
ing, eða hverfaskipulag, skiptir
borginni niður í afmörkuð hverfi svo
úr verða sér íbúðarhverfi, sér at-
vinnuhverfi, sér verslunarhverfi
o.s.frv. Hugmyndarfræðin er barn
heimspeki iðnaðarþjóðfélagsins;
borgin er skipulögð eins og vél fyrir
dreifingu bílaumferðar. Afrakstur-
inn er bílaborg en samfélag borgar-
innar er látið liggja milli hluta. Þessi
hugmyndafræði var mjög ráðandi
eftir seinna stríð en á seinni árum
hafa vandamál sem henni fylgja
komið í ljós. þetta skipulag eykur
tímann sem fólk eyðir í ferðalög á
milli staða. Í borgum sem hafa nátt-
urulegan vöxt getur fólk gengið í
vinnu og verslun að mestu leyti.
Hverfaskipulag ýtir undir úthverf-
abyggð og ferðatími almennings
eykst enn frekar. Stór-Reykjavíkur-
svæðið er hverfaskipulagt að mestu
og eru öll áform um framtíðarskipu-
lag á svæðinu einnig undir sömu að-
ferðafræðina sett.
Þriðja og síðasta ástæðan er sam-
bland vanhæfrar skipulagsráðgjafar
og pólitískrar fangavistar. Þrátt fyr-
ir að borgin hafi sýnt merki um út-
breiðsluvanda fyrir löngu hafa sjálf-
stæðir ráðgjafar borgaryfirvalda
hvorki getað séð þau merki né viljað
viðurkenna vandann þegar bent hef-
ur verið á hann. Á síðustu misserum
hafa gagnrýnisraddirnar sem bent
hafa á gengdarlausa útbreiðsluna
verið of háværar til að hundsa. Ráð-
gjafarnir hafa því að undanförnu lagt
til einhverja þéttingu byggðar en
þær tillögur eru smávægilegar og
sýna algjört skilningsleysi á vandan-
um. Ráðgjafar borgarinnar hafa ein-
ungis eina afsökun fyrir vanhæfni
sinni, en sú er stjórnskipulag
Reykjavíkursvæðisins.
Pólitísk ringulreið
Hin átta sveitarfélög á Stór-
Reykjavíkursvæðinu hafa fyrir
löngu farið að virka sem ein heild,
ein borg. Þrátt fyrir það er borginni
enn skipt upp í litlar pólitískar ein-
ingar sem hver um sig hefur eigin
stefnu sem oft stangast á við stefnu
nágrannabyggðarinnar. Um þessar
mundir dreymir t.d. þrjú sveitar-
félög um að hafa miðborg Stór-
Reykjavíkur innan marka sinna.
Þeir sem tapa á þessari stefnu eru
borgarbúar. Allar hugmyndir um
sameiningu eru kæfðar í fæðingu,
þar ráða eiginhagsmunir flokkapóli-
tíkur og smákónga ferðinni. Sameig-
inlegt svæðisskipulag sveitarfélag-
anna á Stór-Reykjavíkursvæðinu
hefur verið í þróun um langan tíma
og útkoman hefur dregist og dreg-
istvegna mismunandi áherslna hlut-
aðeigandi. þær upplýsingar sem
fram hafa komið sýna algjört stefnu-
leysi. Borgin mun vaxa inn og út,
norður og suður.
Eini raunhæfi möguleikinn væri
að ríkisstjórnin gripi í taumana og
breytti aðstæðum. Jú, framtíð borg-
arinnar og landsins í heild er ekki
innri barátta, alþjóðavæðing kallar
heldur á sameiginlega baráttu á al-
þjóðamörkuðum. Reykjavíkurborg
undir einni stjórn yrði veglegur
minnisvarði þeirra sem til hennar
stofnuðu.
Aðstæður og aðstöðuleysi
Léleg stjórnskipan og skipulags-
leysi Reykjavíkur er afsakað leynt
og ljóst sem góð landsbyggðarpóli-
tík. Samkeppnishæfni Reykjavíkur
við landsbyggðina er skert. Fólks-
flutningar úr bæjum í borg er ekki
séríslenskt fyrirbrigði. Hegðunar-
mynstur þjóðfélagsbyltingar net-
þjóðfélagsins endurspeglar hegðun
iðnbyltingarinnar: þá flutti fólk úr
sveit í bæi, nú flytur fólk úr bæjum í
borgir. Landsbyggðarvandinn er
ekki vandi heldur byggðaþróun. Al-
þjóðavæðing kallar á vissa aðstöðu
fyrir fyrirtæki; þjónustu, innri bygg-
ingu og tengingu við alþjóðamark-
aði. Borgir bjóða upp á slíkar að-
stæður og slíkar aðstæður bjóða
fólki tækifæri sem ekki finnast í
smærri bæjum. Íslendingar finna þó
meira fyrir breytingunum en aðrir.
Hér er jú bara ein borg. Þjóðin mun í
framtíðinni finna meira og meira fyr-
ir samkeppni við aðrar þjóðir um fyr-
irtæki og hæfileikaríkt vinnuafl.
Reykjavík er ekki að keppa við
landsbyggðina, borgin er í samkepni
við borgir í útlöndum. Bætur á
skipulagsvanda Reykjavíkur er því
brýnt mál fyrir bæði Reykvíkinga og
landsmenn alla. Stærsta tækifæri
borgarinnar á þéttingu er miðborg-
arsvæði Vatnsmýrar sem enn hýsir
blessaðan breska herflugvöllinn.
Borg í hlekkjum
Guðjón Þór
Erlendsson
Flugvöllur
Léleg stjórnskipan og
skipulagsleysi Reykja-
víkur, segir Guðjón Þ.
Erlendsson, er afsakað
leynt og ljóst sem góð
landsbyggðarpólitík.
Höfundur er arkitekt.
Í KJÖLFAR hins
svokallaða Öryrkja-
bandalagsdóms Hæsta-
réttar Íslands frá 19.
desember 2000, hafa
m.a. komið fram hug-
myndir um stofnun sér-
staks Stjórnlagadóm-
stóls hér á landi. Slíkir
dómstólar, þar sem þeir
eru starfandi, hafa það
hlutverk að skera úr um
það, hvort lög eða laga-
frumvörp brjóti í bága
við Stjórnarskrá við-
komandi lands. Hér á
landi eru það hinir al-
mennu dómstólar (hér-
aðsdómstólar og Hæsti-
réttur Íslands) er fara með þetta
vald. Og það er vel að mínu áliti. Ég
teldi það hið mesta óráð að fara að
breyta núverandi fyrirkomulagi og
setja á stofn sérstakan stjórnlaga-
dómstól nú í stundaræsingu lands-
manna og pólitískri skjálftahrinu yfir
Öryrkjabandalagsdóminum. Það
væri einungis breyting breytinganna
vegna.
Kotríkið Ísland þarf á ýmsu fyrr að
halda heldur en nýjum silkihúfum á
dómskerfið. Og þar er fyrst til að taka
vandaðri lagasmíð. Íslenzk lagasmíð
er iðulega hrákasmíð. Sérstaklega á
þetta við á sviði stjórnsýsluréttarins.
Oft hafa mér blöskrað þau ólög, er Al-
þingi hefir látið frá sér fara á þessu
sviði. Sérstaklega á þetta við, þegar
verið er að marg-klastra við eldri lög,
þannig að úr verður óskiljanlegur
óskapnaður. Og ekki er reglugerðaf-
arganið betra. Það virðast vera álög á
íslenzkum laga- og reglugerðarsmið-
um að geta ekki með nokkru móti
komið frá sér skýrri hugsun með ótví-
ræðum texta. Útkoman verður því
einn frumskógur laga- og reglugerða,
sem enginn ratar um. Og svo eiga
dómstólarnir að dæma eftir þessu.
Ekki eru þeir öfundsverðir.
Já, það er vissulega margan laga-
flórinn að moka í íslenzkri löggjöf, en
það má þó ekki gera með hugarfari
fjósamannsins, er hespa vill verkinu
af sem fyrst.
Lagasmíð er eitt vandasamasta og
yfirlegumesta verk,
sem hægt er að hugsa
sér. Það er ekki á með-
færi kontórista í ráðu-
neytum og ríkisstofn-
unum í aukavinnu. Mér
er meira að segja til efs,
að obbinn af þeim herr-
um gætu leyst af hendi
sómasamlega lagasmíð
sem aðalstarf, hvað þá í
yfirvinnu eins og nú tíð-
kast.
Lagasmíð er svo
vandasamt verk og víð-
feðmt, að það er tæpast
á færi eins manns að
leysa það af hendi.
Samning lagafrum-
varpa útheimtir ekki aðeins mikla
lagaþekkingu heldur einnig kunnáttu
í málfræði, merkingarfræði orða, rök-
fræði, siðfræði og síðast, en ekki sízt,
þekkingu á íslenzku máli og helzt list-
rænni beitingu þess. Því að góð lög
eru um leið orðsins list.
Tvíræðni er ávallt eitur í lagatexta.
Það þarf að margfara yfir hvert smá-
atriði við lagasmíð og bera saman við
önnur lög, er nýju lögin kynnu að
snerta. Menn verða að hafa heildar-
sýn yfir allt lögfræðisviðið, sem verið
er að fást við hverju sinni, eins og Óð-
inn, er sá of alla heima úr Hliðskjálf.
Meðal erlendra þjóða, þeirra er
leggja mikla áherzlu á vandaða lög-
gjöf, eins og t.d. Norðurlandaþjóðirn-
ar, tíðkast það að lagafrumvörp séu
samin af hópi sérfræðinga, sem taka
sér drjúgan tíma til verksins, jafnvel
mörg ár.
Beztu lögin hér á landi eru einmitt
þau lög, sem við höfum tekið eins og
sjóræningjar af lagafjörum Norður-
landanna. Ég nefni í þessu sambandi
aðeins tvo lagabálka: Lögin um lausa-
fjárkaup nr. 39/1922 og lög um samn-
ingsgerð, umboð og ógilda löggern-
inga nr. 7/1936.
Ógæfa vor hefir hins vegar und-
antekningalítið hafizt, er mönnum
hefir dottið í hug að endurbæta þessa
lagabálka – í hvelli.
Ég vona að mér hafi nú tekizt að
koma því til skila, að lagasmíð er ekk-
ert áhlaupaverk. Þessu gerði Alþingi
Íslendinga sér grein fyrir árið 1929,
er það setti lög um Laganefnd nr. 48,
14. júní 1929. Í 1. gr. þeirra laga segir
m.a. svo:
„Forsætisráðherra er heimilt að
skipa þriggja manna nefnd, er
nefnist laganefnd.“
Og í 2. gr. laganna segir svo:
„Laganefnd skal skylt að vera rík-
isstjórninni, alþingismönnum,
þingnefndum og milliþinganefnd-
um til aðstoðar um samningu laga-
frumvarpa, samræmd laga og ann-
an undirbúning löggjafarmála.“
Mér er ekki kunnugt um, að laga-
nefnd þessi hafi nokkurn tímann ver-
ið skipuð.
Væri nú ekki rétt „þá liðið er hátt á
aðra öld“ að dusta rykið af þessum
lögum og skipa í nefndina að það
mætti verða til að stuðla að betri
lagasetningu á landi hér. Því að „með
lögum skal land byggja en ólögum
eyða.“
Stjórnlagadóm-
stóll – lagasmíð
Magnús
Thoroddsen
Lagasmíð
Lagasmíð er svo vanda-
samt verk og víðfeðmt,
segir Magnús Thorodd-
sen, að það er tæpast á
færi eins manns að leysa
það af hendi.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
Með prentara og án prentara
Fyrir rafhlöðu og 220 V AC
RÖKRÁS EHF.
Kirkjulundi 19, sími 565 9393
Hágæða vogir á góðu verði
GAGNASAFN
MORGUNBLAÐSINS
mbl.is