Morgunblaðið - 09.02.2001, Blaðsíða 10

FRÉTTIR
10 FÖSTUDAGUR 9. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
MÁLSHEFJANDI utandagskrár-
umræðunnar var Ögmundur Jónas-
son, þingmaður Vinstri hreyfingar-
innar – græns framboðs, og sagði
hann tilefnið vera upplýsingar fjöl-
miðla um að Íslandspóstur hf. hafi
fengið upplýsingar um meinta eitur-
lyfjaneyslu einstaklinga frá tollyfir-
völdum í Reykjavík. Komið hafi fram
að samstarf sé á milli lögreglu og
tollayfirvalda um skráningu á ein-
staklingum sem taldir eru tengjast
eiturlyfjum. Lítið hafi verið upplýst
um þetta samstarf eða þær skrár sem
um sé að ræða, en yfirlýsingar for-
svarsmanna lögreglu og tollayfir-
valda í fjölmiðlum að undanförnu gefi
tilefni til að leita eftir svörum dóms-
málaráðherra um varðveislu og notk-
un á upplýsingum af þessu tagi.
Ögmundur sagði að svo væri að
skilja að til séu listar um meint afbrot
en ekki einvörðungu sönnuð afbrot
þar sem dómar hafa fallið. Þannig
gæti einstaklingur verið á slíkum lista
fyrir það eitt að hafa legið undir grun
um fíkniefnaneyslu, jafnvel á unga
aldri, þótt aldrei hafi verið færðar á
það sönnur
Ögmundur benti á að um síðustu
áramót hafi tekið gildi reglugerð um
meðferð persónuupplýsinga hjá lög-
reglu. Beindi hann máli sínu til dóms-
málaráðherra og bað um svör við
framkominni gagnrýni þess efnis að
reglugerðin veiti lögreglu allt of rúm-
ar heimildir til að safna upplýsingum
og vinna með þær.
Í svari sínu sagði Sólveig Péturs-
dóttir dómsmálaráðherra, að um væri
að ræða málefni þar sem mikilvægir
hagsmunir vegist á. Annars vegar
þau mikilvægu réttindi einstaklinga
að ekki séu gerðar um þá leynilegar
skrár með persónuupplýsingum sem
teljast brot gegn friðhelgi einkalífs
þeirra og hins vegar þá almannahags-
muni að lögregla safni þeim upplýs-
ingum sem nýtast henni við uppljóstr-
un glæpa og til að stemma stigu við
afbrotum.
Ráðherra sagðist telja að umræða
að undanförnu um málaskrá lögregl-
unnar hefði að hluta til byggst á mis-
skilningi og missögnum. Sagðist hún
ekki geta vitnað um það sem gerst
hefði í samskiptum tollgæslu og Ís-
landspósts, formlega eða óformlega,
en sé það rétt að þar hafi verið brotið
gegn settum reglum muni sú stofnun
sem framfylgja á reglum um persónu-
vernd taka á því máli og hafi reyndar
þegar byrjað á því verki.
Skáning viðurkennd nauðsyn
Hins vegar væri hér á landi, rétt
eins og í öllum þeim löndum sem við
bærum okkur saman við, viðurkennd
nauðsyn þess að lögregla skrái og
varðveiti upplýsingar um einstak-
linga vegna rannsókna brotamála og
annarra löggæsluþarfa. Dæmi um
slíkt væri Schengen-upplýsingakerfið
sem Íslendingar væru nú að tengjast,
en gríðarlega strangar kröfur væri
gerðar í því alþjóðasamstarfi um að-
gang að upplýsingum og eftirlit með
notkun þeirra. Hið sama væri að
segja um upplýsinganotkun og miðl-
un íslenskra löggæsluyfirvalda, að al-
gjört skilyrði væri að skýrar reglur
liggi til grundvallar heimildum lög-
reglunnar til söfnunar og varðveislu
persónuupplýsinga og um réttindi til
aðgangs að þeim. Sagðist ráðherra
geta leyft sér að fullyrða að miklar
framfarir hafi orðið í setningu reglna
um meðferð persónuupplýsinga á
undanförnum tveimur árum. Lögin
viðurkenni hins vegar hér sem annars
staðar að ákveðnar sérreglur skuli
gilda um söfnun og meðferð persónu-
upplýsinga þegar verkefni lögregl-
unnar ættu í hlut.
Vildi ráðherra vekja sérstaka at-
hygli á því að lagaheimild fyrir starf-
rækslu málaskrár lögreglunnar væri
skýr og sérstök reglugerð hafi verið
sett um nánari útfærslu á henni sem
tekið hafi gildi 1. janúar sl. Við gerð
reglugerðar um meðferð persónu-
upplýsinga hjá lögreglu hafi sérstak-
lega verið byggt á samþykktum Evr-
ópuráðsins um meðferð persónuupp-
lýsinga hjá lögreglu. Það væri alls
ekki óeðlilegt og í raun nauðsynlegt
fyrir þarfir löggæslunnar að lögregl-
an haldi þessar skrár. Hins vegar sé
jafnljóst að enginn eigi að hafa að-
gang að þessum upplýsingum nema
lögreglan sjálf. Ríkislögreglustjóri sé
ábyrgur fyrir málaskránni og hafi
hann sett strangar reglur um aðgang-
stakmarkanir að henni. Þannig hafi
almennur lögreglumaður aðeins að-
gang að þeim hluta sem varðar það
embætti sem hann starfar við en
stjórnendur á hverju embætti hafa
hins vegar aðgang að landskrá mála-
skrárinnar. Það sé nauðsynlegt svo
unnt verði að kanna hvort verið sé að
rannsaka mál á hendur sama aðila í
mörgum umdæmum. Þetta sé því
mikilvægt samræmingartæki.
Fjölmargir þingmenn tóku til máls
í umræðunum. Kom fram í máli
flestra að gæta þyrfti verndar frið-
helgi einstaklingsins við meðferð upp-
lýsinga af þessu tagi, en þó væri nauð-
synlegt að lögreglan hefði þau úrræði
við söfnun gagna sem þyrfti við úr-
lausn sakamála.
„Allt sem hægt er að misnota verð-
ur misnotað,“ sagði Kolbrún Hall-
dórsdóttir, þingmaður VG. Hún velti
því upp hvernig bregðast ætti við nú,
þegar ljóst væri að hjá stofnunum og
fyrirtækjum finnist skrár sem sam-
kvæmt lögum sé óheimilt að halda.
Jafnvel hjá lögreglu virðist vera til
skrár sem spurning sé hvort uppfylli
skilyrði laganna. Hvatti hún til þess
að ráðherra beitti sér fyrir góðri og
víðtækri kynningu til alls almennings
á rétti hans samkvæmt lögunum.
Guðrún Ögmundsdóttir, þingmað-
ur Samfylkingarinnar, sagði að um af-
ar mikilvægt mál væri að ræða og
leiði hugann að því hvað megi skrá og
hvað ekki. Hvað megi geyma og hvað
ekki, hversu nákvæma skrá megi
halda um þá einstaklinga sem ekki
hafi verið ákærðir og munu ef til vill
aldrei verða ákærðir.
Upplýsingar skýrt afmarkaðar
Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,
þingmaður Sjálfstæðisflokks, sagði
mikilvægt að gera sér grein fyrir því
að á tímum mikilla tækniframfara
standi einstaklingurinn æ berskjald-
aðri fyrir forvitni og jafnvel átroðn-
ingi annarra. Á hinn bóginn sé eðli-
legt í okkar samfélagi að ein-
staklingar og fyrirtæki veiti ákveðnar
upplýsingar um einstaklinga, en þær
upplýsingar verði að vera skýrt af-
markaðar og þeim sem aðgang hafa
settar skýrar reglur.
Þorgerður sagði að ef fréttir að
undanförnu af meðferð fyrirtækja og
stofnana á viðkvæmum persónuupp-
lýsingum væru réttar, væri slíkt vita-
skuld algjörlega óviðunandi en sem
betur fer væri laga- og réttarum-
hverfi okkar þannig að strax sé tekið
á svo viðkvæmu máli.
Guðjón A. Kristjánsson, þingmað-
ur Frjálslynda flokksins, sagðist telja
að ekki ætti að skrá menn sem brota-
menn vegna gruns um brot sem
ósönnuð eru. Meginreglan sé sú að
allir séu saklausir þar til sök er sönn-
uð. Hann sagðist telja eðlilegt að fyr-
irtæki í almannaþjónustu á borð við
Íslandspóst vilji vita hvort verið sé að
ráða fólk sem orðið hefur brotlegt við
lög. Upplýsinga eigi hins vegar að
leita hjá viðkomandi og fá heimild til.
Lúðvík Bergvinsson, þingmaður
Samfylkingarinnar, sagðist telja vel
athugunarvert hvort ástæða væri til
að setja reglur um á hvern hátt op-
inberar stofnanir og fyrirtæki
skiptast á upplýsingum sín á milli.
Katrín Fjeldsted, þingmaður Sjálf-
stæðisflokksins, benti á að einmitt um
þessar mundir væri verið að taka
verulega á í þessum efnum, bæði af
hálfu ríkislögreglustjóra og Persónu-
verndar. Það ætti að leiða til þess að
persónuvernd borgaranna verði bet-
ur tryggð en áður. Lögregla verði
hins vegar vitanlega að hafa svigrúm
til að skrá og varðveita upplýsingar.
Steingrímur J. Sigfússon, þing-
maður Vinstri grænna, sagði að frétt-
ir af umræddu máli hefðu komið afar
ónotalega við menn. Geymslumögu-
leikar upplýsinga væru í raun ótak-
markaðir og tæknilegum möguleik-
um til eftirlits með borgurum væru
lítil takmörk sett. Því sé sérstaklega
mikilvægt að vanda til allra reglna.
Mikilvægir
hagsmunir
togast á
Dómsmálaráðherra sagði utan dagskrár á
Alþingi í gær að eftir sinni bestu vitund séu
hvergi í landskerfi lögreglunnar haldnar
skipulegar eða kerfisbundnar skrár yfir þá
sem tengdir hafa verið við fíkniefnaheiminn
án þess að þeir hafi hlotið dóma Morgunblaðið/Rax
Við upphaf þingfundar í gær kvaddi Ögmundur Jónasson sér hljóðs utan dagskrár og beindi spurningum til dóms-
málaráðherra. Margir þingmenn skráðu sig á mælendaskrá hjá Friðriki Ólafssyni, skrifstofustjóra Alþingis.
HARÐAR umræður urðu um störf þingsins
við upphaf þingfundar í gær. Tveir varafor-
setar, þeir Guðmundur Árni Stefánsson og
Árni Steinar Jóhannsson, gerðu þá bréfaskipti
forseta Alþingis og forseta Hæstaréttar að
umtalsefni, og lásu bókanir sem þeir gerðu á
fundi forsætisnefndar Alþingis um málið á
miðvikudag og gerð var grein fyrir í Morg-
unblaðinu í gær. Forseti Alþingis svaraði fyrir
sig með bókun og m.a. velti Jóhanna Sigurð-
ardóttir því upp hvort skipa bæri sérstaka
rannsóknarnefnd af þessu tilefni.
Guðmundur Árni, sem fór fram á um-
ræðuna, ítrekaði m.a. fyrri ummæli sín um að
eðlilegt hefði verið að fullskipuð forsætisnefnd
hefði komið að málinu. „Yfirstjórn þingsins á
að vera hafin yfir dægurþras stjórnmála og
gæta þess í hvívetna að jafnræði, sanngirni og
gagnsæi séu með í för í öllum vinnubrögðum
þess,“ sagði hann.
Rannveig Guðmundsdóttir, formaður þing-
flokks Samfylkingarinnar, tók undir orð Guð-
mundar Árna og fullyrti að þingmenn Sam-
fylkingarinnar væru umræddri bókun
algjörlega sammála og telji bréfaskiptin hafa
verið mistök. Sagði Rannveig að þessir at-
burðir og atferlið á Alþingi í aðdraganda
bréfasendinganna væru ekki til eftirbreytni.
Þetta væru mistök sem vonandi yrðu ekki
endurtekin.
Halldór Blöndal, forseti Alþingis, sagðist af
þessu tilefni telja nauðsynlegt að kynna bókun
sem hann hefði gert á fundi forsætisnefnd-
arinnar á miðvikudag. Enda sæist af bréfum
forseta Alþingis í umboði forsætisnefndar og
forseta Hæstaréttar að farið væri efnislega
rangt með innihald þeirra í bókun Guðmundar
Árna Stefánssonar.
„Ég harma einnig að í viðtölum við tvo for-
sætisnefndarmenn í fjölmiðlum skuli farið
rangt með staðreyndir. Ef forseti Alþingis
boðar til fundar í forsætisnefnd og meirihluti
nefndarinnar er mættur, er sá fundur álykt-
unarbær og menn hafa ekki tillögurétt á slík-
um fundum sem fjarverandi eru fremur en í
sölum Alþingis almennt. Ég vonast til að geta
átt gott samstarf við forsætisnefndarmenn í
framtíðinni,“ sagði Halldór.
Tómas Ingi Olrich, þingmaður Sjálfstæð-
isflokksins, sagðist telja að Guðmundur Árni
hafi kvatt sér hljóðs á röngum forsendum.
Hann teldi að ákvörðun sú sem tekin var um
að senda Hæstarétti umrætt bréf hefði þurft
að taka fyrir í fullskipaðri forsætisnefnd.
Sagði Tómas Ingi augljóst að það hefði einmitt
verið gert; tveir meðlimir nefndarinnar hefðu
haft löglegar fjarvistir og af þeim sökum hafi
nefndin verið fullskipuð á fundinum.
Jóhanna Sigurðardóttir, þingmaður Sam-
fylkingarinnar, sagði viðbrögð forseta Alþing-
is mjög sérkennileg. Engin fordæmi væru fyr-
ir því að forseti Alþingis óskaði eftir íhlutun
eða inngripi Hæstaréttar í hápólitískt deilu-
mál sem lægi fyrir þingi. „Þetta er slíkt frum-
hlaup að komast verður til botns í því hvað
raunverulega bjó að baki slíku örþrifaráði sem
einungis hluti forsætisnefndar ákvað á nokk-
urra mínútna löngum fundi sínum.“
Sagði Jóhanna að af fullri alvöru verði því
að skoða hvernig Alþingi geti beitt sér í mál-
inu og hvort skipa eigi til þeirra verka óvil-
halla aðila eða rannsóknarnefnd skv. 39. grein
stjórnarskrárinnar til þess að brjóta allt þetta
mál til mergjar. Allt of margt væri enn á huldu
um þetta mikilvæga mál til að álykta megi að
hér hafi einungis verið um að ræða stjórn-
skipulegt slys eða afglöp. Sömuleiðis verði að
leita allra leiða til að mál þetta allt hafi ekki
fordæmisgildi. Af þeim sökum væri réttast að
kanna nú þegar stofnun sérstakrar rannsókn-
arnefndar.
Í lok umræðnanna lýsti Árni Steinar Jó-
hannsson þeirri skoðun sinni að mikilvægt
væri að forsætisnefnd setji sér verklagsreglur
um fundi sína þannig að traust geti ríkt í fram-
tíðinni.
Henti forseti Alþingis ummæli þessi á lofti
og sagði til gamans um leið og hann sleit um-
ræðum um störf þingsins, að skemmtilegt
væri í ljósi ummæla um verklagsreglur að
hann hefði reynt að setja forsætisnefndinni
siðareglur á síðasta fundi hennar.
Forseti Alþingis vísaði gagnrýni varaforseta þingsins á bug við upphaf þings í gær
Fjarverandi
nefndarmenn hafa
ekki tillögurétt