Morgunblaðið - 04.03.2001, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 4. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
F
LEST hefur flóttafólkið
nú snúið aftur til síns
heima og leitast nú við,
með aðstoð alþjóðasam-
félagsins, að horfa fram
á veginn og fóta sig í pólitísku um-
róti. En þeir eru margir sem áttu lít-
ið heim að sækja og enn fleiri sem
urðu áþreifanlega varir við efna-
hagslegar og samfélagslegar afleið-
ingar umróts síðustu ára. Mannanna
verk hafa oft og tíðum leikið þjóðir
Balkanskaga grátt og íbúar og flótta-
menn í Makedóníu hafa ekki verið
þar undanskildir, nema síður sé.
Mannleg reisn og afleiðingar
umróts á Balkanskaga
Eitt sinn hafði þekktur stjórn-
málaskýrandi á orði að átökin um
Kosovo-hérað og herför Atlantshafs-
bandalagsins gegn Júgóslavíu væru
eitt best kynnta stríð seinni tíma.
Síður dagblaða voru þaktar myndum
og frásögnum af óhæfuverkum,
mannvígum og viðbrögðum Vestur-
landa og mun vorið 1999 verða mörg-
um minnisstætt fyrir þær sakir. Enn
á ný hafði neisti borist í þá púður-
tunnu sem Balkanskaginn er jafnan
kenndur við og við það var þol þeirra
sem á horfðu þanið til hins ýtrasta.
Mat manna var að tuttugustu öldinni
hefði lokið á sama hátt og hún hófst
og ef horft væri yfir sviðið væri Balk-
anskaginn enn sami vígvöllurinn,
vettvangur þjóðernisofsókna þar
sem íbúar hefðu allt of oft neyðst til
þess að horfa beint í gin vígtenntra
örlaga.
Vorið 1999 hófust einhverjir
mestu þjóðflutningar í Evrópu seinni
tíma. Um ein milljón skelfdra íbúa
Kosovo-héraðs flúði heimahaga sína
og leitaði skjóls hjá grannríkjunum
Makedóníu í suðri og Albaníu í
vestri. Íslendingar sem aðrir Evr-
ópubúar fylgdust með hafsjó flótta-
fólks streyma út úr héraðinu og við-
brögðum við hinni sáru neyð sem
skapaðist á örfáum dögum. Alls er
talið að yfir 400.000 íbúar Kosovo-
héraðs hafi flúið til Makedóníu og
með undurskjótum hætti tókst
stjórnvöldum landsins og alþjóða-
samfélaginu að veita þessu hrjáða
fólki lífsbjörg í flóttamannabúðum
sem spruttu upp í norðurhluta lands-
ins. Alls er talið að yfir 200.000
manns hafi hafst við í flóttamanna-
búðum í landinu í lengri eða skemmri
tíma en um helmingur þeirra var
fluttur til „þriðju ríkja“, þ.m.t. Ís-
lands. Þá opnuðu íbúar landsins dyr
sínar fyrir flóttafólki og hýstu það
uns það gat snúið til síns heima. Fyr-
irvarinn var lítill sem enginn og fjöl-
mörg hjálparsamtök komu að neyð-
arstarfinu á öllum stigum þess.
Mikið mæddi á Alþjóða Rauða kross-
inum, í samstarfi við Rauða kross
Makedóníu, og þegar flóttamanna-
búðir voru orðnar þéttskipaðar tók
Alþjóða Rauði krossinn yfir allt sam-
ræmingarstarf vegna neyðaraðstoð-
ar við hátt á annað hundrað þúsund
flóttafólks sem bjó á heimilum Make-
dóníubúa.
Eftir að samist hafði um vopnahlé
milli Atlantshafsbandalagsins og
júgóslavneskra stjórnvalda um mitt
sumar urðu straumhvörf. Tugþús-
undir flóttamanna sneru til síns
heima á örfáum dögum og þar sem
áður höfðu staðið flóttamannabúðir
göptu nú opin sár. Flóttafólkið var þó
ekki það eina sem streymdi aftur til
Kosovo-héraðs. Hjálparsamtök
fylgdu flóttafólkinu og blaðamenn,
ljósmyndar, myndatökufólk og
fréttaritarar hurfu einnig á nýjan
vettvang.
Fjölmargir flóttamenn treystu sér
þó ekki til að snúa til síns heima og
því hélt hin sára neyð kyrru fyrir
þótt fáir væru til að segja þá sögu.
Saga hins almenna Makedóníubúa
sem leið skort og upplifði í raun af-
leiðingar stríðsins fór einnig hljótt.
Segja má að átökin um Kosovo-
hérað hafi tekið stóran toll af íbúum
Makedóníu, einu af sex fyrrverandi
lýðveldum Júgóslavíu og því eina
sem ekki hefur verið vettvangur op-
inna átaka frá því að gamla Júgó-
slavía liðaðist í sundur. Stór hluti
íbúa landsins lifði á fátæktarmörkum
fyrir átökin og að þeim loknum var
þessi hluti landsmanna enn verr sett-
ur en fyrr. Og í dag, tæpum tveimur
árum eftir lok stríðsins, eru þúsundir
manna sem lifa í nístandi fátækt.
Eftir átökin hélt Rauði krossinn
kyrru fyrir í landinu enda eru verk-
efnin fjölmörg og neyðin sár. Þús-
undir manna sem enga lífsbjörg geta
sér veitt eru háðar hjálpargögnum
sem dreift er um landsnet Rauða
kross Makedóníu en nú um stundir
hafast enn við þúsundir flóttamanna
frá Kosovo í flóttamannabúðum í
Skopje, höfuðborg Makedóníu, og
bæjum í norður- og vesturhluta
landsins. Flóttafólkið er af ýmsu
þjóðerni en mestur fjöldi þeirra er þó
af sígaunaættum (Roma). Alls eru
flóttamenn í Makedóníu um tíu þús-
und og býr stór hluti þeirra hjá vin-
um, ættingjum eða vandalausum.
Neyð almennra borgara í Makedóníu
er slík að með reglulegu millibili
dreifir Rauði krossinn mat og öðrum
hjálpargögnum til yfir 50.000 íbúa í
landinu – þeirra sem við sárustu
neyðina búa. Neyðin tekur á sig ýms-
ar myndir en eitt er það sammerkt
með ljósmyndum sýningarinnar
„Andlit örbirgðar“ að sá sem á horfir
upplifir mannlega reisn og virðingu
við aðstæður algerrar örbirgðar.
Ljósmynd/Till Mayer
Sígaunafjölskylda í Shutka-hverfinu í Skopje.
Afleiðingar umróts á Balkanskaga
ANDLIT
ÖRBIRGÐAR
Við sigrumst á þessu með vináttu: Tvö sígaunabörn í samvinnubúðum Rauða krossins í Dare Bombol.
Senn eru tvö ár liðin frá
því að átökin um Kos-
ovo-hérað og aðgerðir
Atlantshafsbandalags-
ins gegn stjórnvöldum í
Júgóslavíu náðu há-
marki. Seint líða úr
minni myndir af hafsjó
flóttafólks sem streymdi
úr hinu stríðshrjáða
héraði til grannríkjanna
Makedóníu og Albaníu
vorið 1999. Till Mayer
og Andri Lúthersson,
sendifulltrúi Rauða
kross Íslands, störfuðu
fyrir Alþjóða Rauða
krossinn í Makedóníu í
fyrra. Afrakstur þess
starfs var meðal annars
ljósmyndasýningin
Andlit örbirgðar
sem nú stendur yfir í
Odda, húsnæði
Háskóla Íslands.
Till Mayer er fréttaljósmyndari og
hefur sérhæft sig í myndatökum á
átaka- og hamfarasvæðum. Hann
starfaði fyrir þýska Rauða krossinn í
Makedóníu á árunum 1999 og 2000.
Andri Lúthersson var sendifulltrúi
Rauða kross Íslands og starfaði fyrir
Alþjóða Rauða krossinn í Makedóníu
veturinn 1999–2000.