Morgunblaðið - 21.03.2001, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 MIÐVIKUDAGUR 21. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
NÝLEGA las ég grein ífranska dagblaðinuLibération (26.2. 2001)eftir Felix G. Rohatyn,
sem var sendiherra Bandaríkj-
anna í Frakklandi 1997–200.
Greinin var reyndar upphaflega
skrifuð fyrir Washington Post og
því ætluð samlöndum höfundar, en
þýdd og endurbirt á frönsku vegna
efnisins. Hún fjallar nefnilega um
orðspor Bandaríkjanna í Evrópu.
Höfundur telur að meirihluti
Frakka og Evrópubúa líti upp til
Bandaríkjanna vegna þess að þau
séu eins konar trygging fyrir
mannréttindum og nútíma lýð-
ræði. Og hann bætir við að miklu
skipti fyrir Bandaríkin að halda
slíkri ímynd og þar með áliti um
siðferðilega forystu. Tvennt verði
hins vegar til að skaða slíka ímynd
siðferðilegrar forystu: dauðarefs-
ingar og það ofbeldi sem ríki í
bandarísku þjóðfélagi.
Ég varð reyndar dálítið hissa
þegar þarna var komið í lestri
greinarinnar, því að satt best að
segja hefur aldrei hvarflað að mér
að líta á Bandaríkin sem siðferði-
lega forystuþjóð, þrátt fyrir þær
háleitu hugsjónir sem birtast í
sjálfstæðisyfirlýsingunni 1776 og
stjórnarskránni 1787. Ég veit vel
að það er ekki til siðs að vitna í
Adolf Hitler, en ég held þó að hon-
um hafi ratast satt á munn er hann
lét einhvern veginn svo um mælt,
að stórveldi hefðu einungis hags-
muni og gætu ekki látið siðferði
þvælast fyrir sér. Ég held að
mannkynssagan segi okkur skil-
merkilega, að þjóð glati siðferðis-
kennd sinni þegar hún verður
hernaðarlegt stórveldi og fari
reyndar að telja sig hafna yfir því-
líka smámuni. Í dæmi Bandaríkj-
anna mætti tína til langan lista
slíkra viðburða og mála, líkt og í
dæmi annarra hernaðarstórvelda.
En þá ber auðvitað að hafa í huga
og undirstrika rækilega, að þvílíka
ábyrgð bera leiðtogar, en ekki al-
menningur, – þótt hann sé á stund-
um helst til fús að láta blekkjast af
fagurgala og þjóðrembu.
Bandarískir vinir mínir líta á
það sem einkenni um helsjúkt
þjóðfélag þegar unglingar koma
vopnaðir í skólann sinn og hefja
skothríð á félaga sína og kennara
eins og þráfaldlega kemur fyrir –
og nú síðast nýverið í Santana í
Kalíforníu. Á heimili þessa fimm-
tán ára morðingja fundust síðan
sjö skotvopn. Og þá vaknar auðvit-
að sú spurning fyrir hverju þessi
fjölskylda hefur talið sig þurfa að
verjast með þvílíku vopnasafni.
Hin almenna ásókn Bandaríkja-
manna í skotvopn og nánast dýrk-
un á byssum hlýtur að gera ráð
fyrir ofbeldi og manndrápum sem
sjálfsögðum hlut. Og reyndar virð-
ist sú skoðun útbreidd að líta á
byssueign sem mannréttindi. Of-
beldishneigðin beinlínis liggur í
loftinu, enda ein helsta skemmtun
manna. Börn og unglingar taka
það ekki upp hjá sjálfum sér án ut-
anaðkomandi áhrifa að drepa fólk.
Felix G. Rohatyn fer einungisalmennum orðum umbandarískt ofbeldi í grein
sinni og einbeitir sér að umfjöllun
um dauðarefsingar, – líkt og ekki
séu bein tengsl þar á milli. Hann
hefur allþungar áhyggjur af því að
þær skaði álit Bandaríkjanna í
Evrópu. Þar hafi slíkar refsingar
verið afnumdar og teljist engan
veginn samrýmast siðmenntuðum
þjóðfélögum. Og hann bætir því
við að refsilöggjöfin bandaríska
komi mönnum svo fyrir sjónir að
þar séu menn teknir af lífi sem hafi
ekki notið nægilegrar lögfræðiað-
stoðar, saklausir menn, þroska-
heftir og ungt fólk undir lögaldri.
Ennfremur séu hlutfallslega miklu
fleiri líflátnir sem teljast fátæk-
lingar og koma úr minnihlutahóp-
um – og þar við bætist að engar
tölfræðilegar upplýsingar bendi til
þess að dauðarefsingar fæli menn
frekar frá afbrotum en annars
konar hegning.
En vitaskuld eru bein tengsl ámilli almenns ofbeldis,morða og dauðarefsinga.
Ef grannt er skoðað mætti jafnvel
segja að í hvoru tveggja felist sú
sama afstaða að það sé réttlætan-
legt að drepa menn. Og þó er á
þessu nokkur munur. Flest morð
eru framin í hugaræsingi, af því að
menn hafa misst stjórn á sjálfum
sér. Sum morð eru auðvitað þaul-
skipulögð og framin að yfirlögðu
ráði – rétt eins og dauðarefsingar.
Guðmundur Kamban orðaði þetta
svo í eftirspili við hið fræga leikrit
sitt Vér morðingjar (1920) er hann
lætur Mr. Knight segja: „Ef nokk-
urt morð er hryllilegt, þá er það
morð sem er framið með köldu
blóði, morð sem engar ástríður
geta afsakað, af því að engar
ástríður leiða til þess – morð rík-
isins.“ Við getum auðvitað sagt
sem svo, að maður sem fremur
hrottalegt morð hafi fyrirgert lífi
sínu, en það gefur okkur hinum
ekki rétt til þess að drepa hann.
Greinarhöfundur bendir á, að
þótt Evrópumenn hafi lagt af
dauðarefsingar, þá sé hegningar-
löggjöf þeirra fjarri því að vera
gallalaus. Hann segir réttilega að
hvorki Bandaríkjamenn né banda-
lagsþjóðir þeirra í Evrópu geti
verið stoltir af refsingum sínum og
lýsir eftir allsherjar endurskoðun,
þar sem leitast verði við að finna
eins konar jafnvægi milli betrunar
og hegningar. Undir það er auð-
velt að taka. Greinarhöfundur hef-
ur hins vegar fyrst og fremst
áhyggjur af því að dauðarefsingar,
byssueign og ofbeldi varpi skugga
á „siðferðilega forystu Bandaríkj-
anna“. Ég er hræddur um að þar
verði fleira að koma til. Og reynd-
ar er spurning hvort krafa til slíkr-
ar forystu feli ekki blátt áfram í
sér óraunsætt og ofmetið sjálfsálit.
Mér sýnist að sá sem gerir kröfu
til slíks forystuhlutverks þurfi
fyrst að endurskoða sjálfsmat sitt.
Og það kallar á þá breytingu sem
einföldust er og jafnframt erfiðust:
breytingu hugarfarsins. Slíkrar
hugarfarsbreytingar er reyndar
einnig þörf í afstöðu til refsinga.
Viðbrögð við afbrotum eiga ekki að
spretta af hefndarhug.
Hver má drepa?
Meðal annarra orða
Höfundur er prófessor í íslenskum
bókmenntum við Háskóla Íslands.
Eftir Njörð P. Njarðvík
FORYSTUMENN kennara fóru
strax í mikla vörn þegar samningar
grunnskólakennara og sveitarfélag-
anna voru gagnrýndir (og kynning
á þeim) af félagsmönnum. Guðrún
Ebba fór fyrir vörninni og kom
hún margsinnis fram í fjölmiðlum
og talaði um að einhver misskiln-
ingur hafi tröllriðið kennarasam-
félaginu. Og eftir atkvæðagreiðsl-
una um samninginn hefur hún
borið við að þessi mikli misskiln-
ingur hafi valdið því að um 40%
félagsmanna hafi hafnað samningn-
um, samningi sem hún og aðrir
samstarfsmenn hennar höfðu
dásamað í tíma og ótíma hvenær
sem færi á gafst.
Hvað er Guðrún Ebba að meina
með misskilningi? Er hún að segja
að kennarar séu ekki læsir á samn-
inginn? Riðu hún og hennar menn
ekki húsum og „kynntu“ samning-
inn á u.þ.b. 70 „kynningarfundum“
um land allt? Urðu þessir kynning-
arfundir til þess að mikill misskiln-
ingur fór af stað?
Á þessum „kynningarfundum“,
sem frekar voru söluherferð samn-
ingsins (í mörgum tilfellum) kom
t.d. eftirfarandi fram frá kynning-
armönnum: „Þetta eru langbestu
samningar sem ég hef tekið þátt í,
þó hef ég tekið þátt í mörgum
samningum“ og einnig var samn-
ingnum líkt við jólapakka og kenn-
urum við óþreyjufull börn sem biðu
eftir jólagjöfinni sinni. Bera þessi
orð þess merki að hlutlaus kynning
hafi átt sér stað?
Er það misskilningur að...:
1. Handbók sem skólastjórar
eiga að vinna eftir við að fram-
fylgja samningnum er ekki komin
út?
2. Að kosið hafi verið áður en
menn væru fullvissir um hvernig
túlka ætti hvert einasta atriði í
samningnum skv. handbók?
3. Skólastjóri verði að gera grein
fyrir 6 klst. viðbót við vikulegan
verkstjórnarþátt á vinnuskýrslu.
4. Verkstjórnarþáttur skóla-
stjóra hafi aukist um 1 klst. á viku?
5. Sextugur kennari fái ekki
greidda yfirvinnu fyrir fyrstu 5
kennslustundirnar sem hann kenn-
ir eftir að 19 tíma kennsluskyldu
hans lýkur?
6. 55 ára kennari fái ekki
greidda yfirvinnu fyrir fyrstu 2
kennslustundirnar sem hann kenn-
ir eftir að 24 tíma kennsluskyldu
hans lýkur?
7. Samningarnir hafi ekki verið
sendir út til félagsmanna þannig að
þeir gætu skoðað þá vel og vand-
lega og reynt að kynna sér þær
grundvallarbreytingar sem samn-
ingurinn boðaði?
8. Aðeins rúm vika leið frá því að
fyrstu kynningarfundirnir fóru
fram og þar til kosið var um samn-
inginn?
9. Að sumir kennarar fái kannski
engan launaflokk úr potti skóla-
stjóra á meðan aðrir fái 5 eða fleiri
flokka?
10. Tveir kennarar sem fylla
100% stöðu og eru með jafnlangan
starfsaldur, að á þeim geti verið á
milli 500.000 kr. – 600.000 kr. mun-
ur á ársgrundvelli, bara vegna þess
að annar er 23 ára en hinn 46 ára?
11. Kennsludögum hafi verið
fjölgað um 10?
12. Starfsdögum hafi verið fjölg-
að um 2?
13. Kennsluafsláttur eftir 15 ára
kennslu hafi verið afnuminn?
14. Samningamenn kennara hafi
fengið ákúrur frá skólastjórum
varðandi misvísandi kynningu á
samningnum.
Um atriði 11 og 12 er nánast
spaugilegt að fjalla, en um leið
sorglegt. Samningamenn kennara
hafa á kynningarfundum sínum tal-
að um að heildarvinnutími kennara
haldist óbreyttur í samningunum,
sem hann gerir með eftirfarandi
„hókus-pókus“ brögðum. Þeir hafa
sagt að vikulegu vinnuálagi sé létt
um 3 klukkustundir á viku vegna
þess að nú þurfa kennarar þremur
klukkustundum minni tíma til und-
irbúnings kennslu. Þessi barnalegu
rök eiga kannski við í sandkassa en
ekki annars staðar. Með sama
hætti mætti taka dæmi um mann
sem byggir eitt hús á mánuði og
fær greitt eftir því. Yfirmaður
þessa manns kemur
svo til hans og segir
honum að nú fái
hann bara 1/2 mán-
uð til að byggja
hvert hús og þess
vegna er hann búinn
að minnka vinnuá-
lagið um 6 mánuði á
ársgrundvelli og
geti því bætt við
vinnu hjá mannin-
um.
Samningamenn
KÍ áttu að hlusta á
félagsmenn sína
sem margir hverjir
eru þjakaðir af
miklu vinnuálagi.
Þeir (félagsmennirnir) töluðu ekki
um að auka álagið um þessa 12
aukadaga. Finnst þessu fólki það
ekki vera áfellisdómur yfir störfum
sínum að aðeins 60% hafi sam-
þykkt samninginn, reyndar með
verkfallshótanir Guðrúnar Ebbu
hangandi yfir sér. Var það sjálf-
gefið að kennarar færu í verkfall ef
samningarnir hefðu verið felldir?
Auðvitað hefði bara verið sest aftur
við samningaborðið og reynt að
semja aftur. Hótanir um vekfall er
ekki eitthvað sem menn
ættu að hafa í flimting-
um. Hvers vegna segja
ASÍ menn ekkert yfir
þessum „gríðarlegu“
launahækkunum kenn-
ara?
Það sem gerðist í
þessum samningum var
það að samningamenn
KÍ seldu, á brunaútsölu,
áunnin réttindi og marg-
háttuð kjör kennara
sem líklega aldrei verða
fengin aftur. Samninga-
menn KÍ verða að gera
sér grein fyrir að sá
vinnutími sem kennarar
ráða sjálfir algerlega yf-
ir (sveigjanleiki) eru starfskjör og
að minnka þennan tíma er kjara-
skerðing. Hver sem er getur samið
um hærri laun fyrir meiri vinnu.
Þessi samningur er aðför að kjör-
um kennara og alls ekki til þess
fallinn að fjölga ungu fólki við
kennslustörf, né að halda þeim sem
fyrir eru. Samninganefnd kennara
ætti að skammast sín og hugsa
sinn gang alvarlega.
Misskilningurinn
mikli?
Kennarar
Þessi samningur er
aðför að kjörum
kennara, segir Jón
Pétur Zimsen, og
alls ekki til þess
fallinn að fjölga
ungu fólki við
kennslustörf.
Höfundur er grunnskólakennari.
Jón Pétur
Zimsen
Á VEGUM Örveru-
fræðifélags Íslands fer
fram fyrirlestraröð um
veirur og veirusjúk-
dóma sem ætluð er al-
menningi. Fræðsluer-
indi um herpesveirur
verður haldið í Lög-
bergi fimmtudaginn 22.
mars kl. 20:00.
Herpesveirur til-
heyra stórum flokki
veira. Þær eru mjög út-
breiddar í náttúrunni
og í dag hafa verið
greindar fleiri en 100
tegundir herpesveira.
Flestar þeirra eru
dýraherpesveirur sem
ekki sýkja menn. Nú eru þekktar
átta herpesveirur sem sýkja menn.
Þær eru landlægar um allan heim og
flestir sýkjast af þeim einhvern tíma
á ævinni. Þær orsaka nokkra af al-
gengustu veirusjúkdómum hjá
mönnum. Má nefna áblástursveir-
urnar sem valda varaáblæstri og
kynfæraáblæstri, hlaupabóluveiruna
sem veldur hlaupabólu
og ristli og Epstein-
Barr-veiruna sem veld-
ur einkirningasótt.
Einkennandi fyrir
herpesveirur er að eftir
frumsmit leggjast þær í
dvala í líkamanum og
fylgja einstaklingnum
ævilangt. Við ákveðið
áreiti eða við veiklun á
ónæmiskerfinu geta
veirurnar vaknað á nýj-
an leik og valdið sjúk-
dómseinkennum. Mik-
ilvægi herpesveira
hefur vaxið sl. ár sam-
hliða þróun læknavís-
indanna. Lífslíkur
ónæmisbældra sjúklinga, t.d. líffæra-
þega, krabbameinssjúklinga og al-
næmissjúklinga, hafa aukist og hefur
það í för með sér að oftar þarf að
kljást við sjúkdóma sem endurvakn-
ing herpesveira veldur hjá þessum
sjúklingum.
Mikil framför hefur orðið á síðustu
árum í meðhöndlun sumra herpes-
veirusýkinga, sérstaklega með til-
komu lyfja sem geta dregið úr sjúk-
dómseinkennum, bæði vegna
frumsýkingar og endurvakningar á
veirunni.
Í fræðsluerindinu verður fjallað al-
mennt um herpesveirur og farið nán-
ar í helstu sjúkdóma sem þær valda.
Herpesveirur
Guðrún E.
Baldvinsdóttir
Veirur
Mikil framför hefur
orðið á síðustu árum,
segir Guðrún E.
Baldvinsdóttir, í með-
höndlun sumra
herpesveirusýkinga.
Höfundur er læknir á Rannsókn-
arstofnun Landspítalans, rannsókn-
arstofu í veirufræði.