Morgunblaðið - 30.03.2001, Blaðsíða 25

ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 30. MARS 2001 25
NORSKI landkönnuð-
urinn og rithöfundur-
inn Helge Ingstad lést
á sjúkrahúsi í Ósló í
fyrrinótt, 101 árs að
aldri.
Helge Ingstad setti
fram kenningar sínar
um að Vínland Leifs Ei-
ríkssonar væri við
strendur Nýfundna-
lands eftir fornminja-
fundi á Grænlandi og
rannsóknir á Íslend-
ingasögum. Hann fór í
margar rannsóknar-
ferðir til að sanna þetta
og þær báru að lokum
árangur. Í þessum rannsóknum
fundust norrænar mannvistarleif-
ar frá því um 1000 e.Kr. nyrst á
Nýfundnalandi þar sem nú heitir
L’Anse aux Meadows. Var það tal-
ið sannað að norrænir menn hefðu
siglt til Ameríku um það bil 500 ár-
um á undan Kólumbusi. Þessi forn-
leifafundur vakti heimsathygli og
Menningarmálastofnun Samein-
uðu þjóðanna, UNESCO, taldi
hann með merkustu
fornleifafundum síð-
ari tíma.
Helge Ingstad
taldi þennan forn-
leifafund sanna að
frásagnir Íslend-
ingasagna af ferðum
norrænna manna til
Ameríku, eða „Vín-
lands hins góða“, hafi
verið byggðar á stað-
reyndum.
Eiginkona hans,
fornleifafræðingur-
inn Anne Stine Ing-
stad, tók þátt í þess-
um rannsóknum. Á
meðal annarra þátttakenda var
dr. Kristján Eldjárn, þáverandi
þjóðminjavörður og síðar forseti
Íslands.
Ingstad fæddist í Meråker 30.
desember 1899. Hann tók emb-
ættispróf í lögfræði 1922 og rak
lögmannsstofu í Levanger í fjögur
ár en ákvað að selja eigur sínar og
gerast veiðimaður meðal indíána í
Kanada.
Ingstad bjó um skeið á Græn-
landi og var landstjóri á Svalbarða
í mörg ár. Hann rannsakaði loð-
dýraveiðar og lífshætti Apache-
indíána í Bandaríkjunum og
Mexíkó á árunum 1936-38. Hann
stundaði einnig rannsóknir á lífs-
háttum eskimóa í Alaska um hríð.
Ingstad fór ásamt eiginkonu
sinni til Vestur-Grænlands árið
1953 til að rannsaka norrænar
mannvistarleifar og það starf varð
til þess að hann hóf fornleifarann-
sóknirnar á austurströnd Kanada
árið 1961. Þær stóðu í átta ár.
Ingstad ritaði fjölda bóka um
ferðir sínar og rannsóknir. Marg-
ar þeirra hafa selst í tugum þús-
unda eintaka.
Haraldur Noregskonunugur af-
hjúpaði minnismerki um Ingstad
og eiginkonu hans á Víkingaskipa-
safninu í Ósló í janúar síðastliðn-
um. Áður hafði Ingstad verið
sæmdur stórkrossi orðu Ólafs
helga í Noregi og hann fékk einnig
gullmerki Konunglega jarðfræði-
félagsins í Bretlandi sem viður-
kenningu fyrir rannsóknirnar.
Ósló. Morgunblaðið.
Helge Ingstad
Helge Ingstad látinn
TIMOTHY McVeigh valdi Alfred P.
Murrah-bygginguna í Oklahóma-
borg sem skotmark sprengjuárásar
sinnar 1995 vegna þess að öflug
sprengja myndi verða mörg hundruð
manns að bana og fréttamyndirnar
frá atburðinum yrðu sláandi, að því
er fram kemur í viðtali við tvo frétta-
menn sem sjónvarpa átti í Banda-
ríkjunum í gærkvöldi.
McVeigh vildi valda sem mestu
tjóni til að umfjöllun fjölmiðla yrði
sem mest. Tilræðið varð 168 manns
að bana og um 500 slösuðust. Tveir
fréttamenn sem tóku samtals um 70
klukkustunda löng viðtöl við
McVeigh hyggjast gefa út bók um
málið í næsta mánuði. Er þetta í
fyrsta sinn sem McVeigh ræðir op-
inberlega um tilræðið.
„Hann vissi að þessum myndum
yrði sjónvarpað um allan heim,“
sagði annar frétta-
mannanna. „Hann vildi
... hann dró enga dul á
það ... hann var virki-
lega búinn að þaul-
hugsa þetta.“
Eftir að hafa lagt
bílaleigubílnum, troð-
fullum af sprengiefni,
fyrir framan bygg-
inguna og tendrað
kveikiþráðinn setti
McVeigh eyrnatappa í
eyrun og hljóp í burtu.
Einhver óvænt töf varð
á sprengingunni og
hann hugleiddi að snúa
við og setja spreng-
inguna af stað með
byssuskotum, að því er fréttamenn-
irnir segja.
En þegar McVeigh skoðaði síðar á
sjónvarpsskjá það sem hann hafði
gert lét hann í ljósi vonbrigði með að
hafa ekki jafnað bygginguna alveg
við jörðu. „Fjandinn, ég rústaði ekki
húsið, ég náði því ekki öllu.“ Hann lét
aldrei í ljósi iðrun vegna verksins.
„Ég veit hvernig þeim leið í Okla-
hóma. Ég hef enga samúð með
þeim.“
„Mikill fórnarkostnaður“
Eina iðrunin sem McVeigh lét í
ljósi í viðtölunum við fréttamennina
var vegna barnanna 19 sem fórust í
sprengingunni. „Ég vissi fyrir fram
að einhverjir myndu kannski koma
með börnin sín með sér í vinnuna. En
ef ég hefði vitað að það var heill leik-
skóli þarna þá hefði ég
kannski hugsað mig um
og leitað að öðru skot-
marki.“ McVeigh mun
hafa bætt við: „Þetta
var mikill fórnarkostn-
aður.“
Að sögn saksóknara
lagði McVeigh á ráðin
um sprengjutilræðið í
hefndarskyni við
bandarísk yfirvöld fyr-
ir þá félaga í trúarsöfn-
uði Davids Koresh sem
féllu í umsátri alríkis-
lögreglumanna um bú-
garð söfnuðarins í
Waco í Texas 1993.
„Það sem bandarísk yfirvöld gerðu í
Waco og Ruby Ridge var sóðalegt.
Og ég svaraði í sömu mynt í Okla-
hóma,“ sagði McVeigh við frétta-
mennina.
Í Ruby Ridge í Idaho-ríki féllu
eiginkona og sonur Randys Weav-
ers, sem var hvítur aðskilnaðarsinni,
í umsátri alríkislögreglumanna.
McVeigh segir að áður en hann
ákvað að sprengja Murrah-bygg-
inguna í loft upp hafi hann hugleitt
ýmsa aðra möguleika, t.d. að ráða af
dögum kjörna embættismenn. En
hann valdi sprengjutilræði m.a.
vegna sjónrænna áhrifa og valdi
Murrah-bygginguna vegna þess að í
henni voru alríkislögreglumenn og
mikið gler var í framhlið hennar sem
gerði að verkum að hún var veikari
fyrir en ella.
Áætlað er að McVeigh verði tek-
inn af lífi í alríkisfangelsinu í Terre
Haute í Indiana-ríki 16. maí nk. fyrir
sprengjutilræðið, sem er mannskæð-
asta hryðjuverk sem unnið hefur
verið í Bandaríkjunum. Terry Nich-
ols, sem lagði á ráðin með McVeigh,
var fundinn sekur um samsæri og
manndráp af gáleysi og dæmdur í
lífstíðarfangelsi.
Bók byggð á viðtölunum við
McVeigh er væntanleg í næsta mán-
uði og heitir „American Terrorist:
Timothy McVeigh and the Oklahoma
City Bombing.“ (Bandarískur
hryðjuverkamaður: Timothy Mc-
Veigh og sprengjutilræðið í Okla-
hómaborg). Höfundarnir eru Lou
Michael og Dan Herbeck.
Formaður Oklahóma-minningar-
sjóðsins, sem stofnaður var í kjölfar
tilræðisins, segir að sjóðurinn muni
ekki taka við ágóða af sölu bókarinn-
ar, því að það myndi ganga gegn
markmiðum sjóðsins. „Í hvert sinn
sem McVeigh eða Nichols fá tæki-
færi til að tala um hvað varð til að
þeir gerðu það sem þeir gerðu er
verið að gefa þeim frekari tækifæri
til að ná markmiði sínu, að ég tel,
sem er að verða þjóðarpíslarvottur.“
McVeigh segir ekkert hæft í því að
erlendir eða innlendir hryðjuverka-
menn hafi hjálpað sér við tilræðið.
„Sannleikurinn er sá, að ég sprengdi
Murrah-bygginguna í loft upp,“ seg-
ir hann, „og er það ekki dálítið skelfi-
legt að einn maður geti valdið þess-
um hörmungum?“
Timothy McVeigh ræðir sprengjutilræðið í Oklahóma
Börnin voru „mikill
fórnarkostnaður“
AP
Alfred Murrah-byggingin í Oklahóma eftir sprenginguna 19. apríl 1995.
New York, Buffalo. AFP, AP.
McVeigh
ÍBÚAR Kína voru 1.265 millj-
ónir í lok síðasta árs en veru-
lega dró úr mannfjölguninni á
síðasta áratug, samkvæmt
bráðabirgðaniðurstöðu fyrsta
manntalsins í Kína í áratug.
Kínverskir embættismenn
sögðu niðurstöðuna benda til
þess að ráðstafanir til að tak-
marka barneignir hefðu borið
góðan árangur.
Zhu Zhixin, framkvæmda-
stjóri kínversku hagstofunnar,
sagði að íbúum Kína, fjölmenn-
asta ríkis heims, hefði fjölgað
um 11,6%, eða 132 milljónir, frá
1990. Mannfjölgunin var 1,07%
að meðaltali á ári, eða 0,4 pró-
sentustigum minni en á níunda
áratug síðustu aldar. Meðal-
mannfjölgunin í heiminum öll-
um er um 1,3% á ári, sam-
kvæmt skýrslu sem Sameinuðu
þjóðirnar gáfu út fyrr á árinu.
Vestrænir sérfræðingar
voru þó efins um að nið-
urstöður manntalsins væru
áreiðanlegar. Þeir sögðu að
margir Kínverjar kynnu að
hafa verið tregir til að svara
rétt af ótta við að þeim yrði
refsað fyrir brot á þeirri reglu
að hver hjón mættu aðeins eiga
eitt barn.
Manntalið leiddi ennfremur í
ljós að 653 milljónir Kínverja,
eða 52%, voru karlmenn og 612
milljónir konur.
Þá kom í ljós að munurinn á
fæðingarhlutfalli kynjanna
hefur aukist verulega frá 1990.
Á þessu tímabili fæddust 117
drengir á hverjar 100 stúlkur
en fyrir tíu árum var þetta
hlutfall 111:100. Í heiminum
öllum er hlutfallið 106 drengir
á hverjar 100 stúlkur.
Zhu rakti þennan mun til
þess að ekki væri skýrt frá öll-
um fæðingum stúlkubarna og
algengt væri að kvenkyns
fóstrum væri eytt vegna regl-
unnar um að hjón mættu ekki
eiga fleiri en eitt barn. Margir
Kínverjar vilja frekar eignast
dreng en stúlku.
Stjórnin hefur reynt að leysa
þetta vandamál með því að
banna notkun úthljóðatækja til
að ákvarða kyn fóstra og heim-
ila hjónum í nokkrum sveita-
héruðum og á svæðum minni-
hlutahópa að eignast tvö eða
fleiri börn.
Íbúar
Kína 1.265
milljónir
Peking. AFP.
NÝTT
í skálastærðum
A/B, C/D, DD/E
Undirfataverslun,
1. hæð Kringlunni,
sími 553 7355
SUNDFÖT