Morgunblaðið - 21.04.2001, Blaðsíða 28

LISTIR
28 LAUGARDAGUR 21. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
SIGRÚN Júlíusdóttir og Nanna
K. Sigurðardóttir eru höfundar
nettrar kilju sem fjallar um sameig-
inlega forsjá barna við skilnað for-
eldra. Sameiginleg forsjá var heim-
iluð í Svíþjóð fyrir aldarfjórðungi,
1976, og fá foreldrar hana sjálfkrafa
en þurfa að sækja um annað fyr-
irkomulag sérstaklega. Sameiginleg
forsjá hefur rutt sér til rúms hér á
landi á síðustu árum og er svo komið
að um þriðjungur foreldra velur við
skilnað að bera sameiginlega ábyrgð
á velferð barna sinna. Á árinu 1994
höfðu mæður einar forsjá í 71% til-
vika en 1999 í 58% tilvika, sambæri-
legar tölur fyrir feður eru 7% og
4%. Sameiginleg forsjá var í 23% til-
vika 1994 en var komin í 38% árið
1999.
Í barnasáttmála Sameinuðu þjóð-
anna frá 1989 sem staðfestur var
hér á landi 1992 stendur m.a.: „Börn
eiga rétt á báðum foreldrum sínum
og rétt til að alast upp í öruggu fjöl-
skylduumhverfi. Börn sem alast
ekki upp hjá báðum foreldrum eiga
samt rétt á að umgangast þá báða
reglulega.“
Í íslenzkum barnalögum nr. 20 frá
1992 er kveðið á um sameiginlega
forsjá og segir þar m.a.: „Nú slíta
giftir foreldrar samvistir án þess að
hjúskap ljúki og geta þeir þá ákveð-
ið að annað þeirra fari með forsjá
barns.“ Einnig segir að foreldrar
geti samið svo um að forsjá barns
þeirra verði hjá þeim báðum (sam-
eiginleg forsjá) eftir skilnað eða
sambúðarslit eða í höndum annars
hvors og að í samningi um sameig-
inlega forsjá skuli greina hjá hvoru
foreldra barn skuli eiga lögheimili
og þar með að jafnaði hafa búsetu.
Þegar foreldra greinir á um forsjá
barns sker dómstóll úr ágreinings-
málinu.
Barnalög tiltaka að veita skuli
barni, sem náð hefur tólf ára aldri,
kost á að tjá sig um forsjármál
nema telja megi að slíkt geti haft
skaðvænleg áhrif á barnið eða sé
þýðingarlaust fyrir úrslit málsins og
að einnig sé rétt að ræða við yngra
barn eftir því sem á stendur miðað
við aldur þess og þroska.
Í bókinni Áfram foreldrar kynna
höfundar rannsókn sem fram fór
hér á landi á árunum 1997–1999 og
var með henni ætlað að ganga úr
skugga um reynslu og viðhorf þeirra
foreldra sem valið höfðu sameigin-
lega forsjá og bera þau viðhorf sam-
an við rannsókn frá árinu 1994 um
uppeldisaðstæður barna (Barnafjöl-
skyldur. Samfélag. Lífsgildi. Mótun.
Barnafjölskyldurannsóknin 1994).
Á Íslandi er svo komið að um
þriðjungur barna sem nú eru að
alast upp hjá báðum foreldrum má
eiga von á að þeir skilji. Í inngangi
bókarinnar segir að meirihluti þess-
ara barna muni búa með einstæðu
foreldri, oftast móður sinni, um
skemmri eða lengri tíma. Einnig er
það veruleiki margra barna að sam-
einast annarri fjölskyldu og eignast
stjúpforeldri og stjúp- eða hálf-
systkini. Þessi veruleiki getur verið
börnum jákvæð eða neikvæð
reynsla en oftast eru þau lítt höfð
með í ráðum þegar framtíð þeirra er
skipað á svo afdrifaríkan hátt. Þarf-
ir barna og foreldra fara ekki alltaf
saman.
Rannsókn sú er hér er lýst bygg-
ist á spurningalistum sem sendir
voru til 1.000 manna úrtaks um allt
land og höfðu 67% þátttakenda slitið
sambúð en 33% hjúskap. Svör bár-
ust frá 701 þannig að þátttakan var
72% og skiptist nokkuð jafnt milli
karla og kvenna. Talsvert er vitnað
beint í svör foreldra þar sem fram
kemur hvað þeim liggur á hjarta og
setur það lifandi og mannlegan blæ
á bókina. Flestir foreldrar sem valið
hafa sameiginlega forsjá halda
henni áfram eða um 86% og hlýtur
það að þýða að langoftast sé ákvörð-
un þeirra farsæl. Þeir sem rifta
samkomulaginu gera það af ýmsum
ástæðum og er skilmerkilega gerð
grein fyrir þeim. Einkum er þar um
að ræða erfiða samvinnu milli for-
eldra. Meirihluti feðra án forsjár vill
breyta yfir í sameiginlega forsjá en
fáar mæður með forsjá hafa áhuga á
því. Niðurstöður rannsóknarinnar
benda ótvírætt til þess að börnin
eigi í 90% tilvika lögheimili hjá móð-
ur en 10% hjá föður (bls. 61) en fá-
títt er að þau búi jafnt hjá foreldrum
eða dveljist hjá þeim til skiptis. Slíkt
fyrirkomulag getur valdið óöryggi
hjá litlu barni nema samstarf og
samkomulag foreldra sé þeim mun
betra. Skilnaðarbörn búa við lakari
heilsu og minni vellíðan samkvæmt
nýlegri íslenzkri rannsókn og for-
eldrar sem velja sameiginlegt for-
ræði virðast almennt vera heilsu-
hraustari en aðrir skilnaðarfor-
eldrar. Þunglyndi, kvíði og
svefnleysi eru vel þekkt vandamál
sem skilnaður getur haft í för með
sér en auðvitað geta erfið hjónabönd
haft sömu fylgifiska.
Í viðauka er að finna nokkur at-
riði til umhugsunar fyrir foreldra
sem standa frammi fyrir skilnaði
eða sambúðarslitum. Þar er komið
inn á áhrif skilnaða á börn, hvenær
sé rétt að ræða um fyrirhugaðan
skilnað og hvernig megi standa að
því. Mikilvægast er talið að foreldr-
ar séu samstilltir í skýringum sínum
og reyni að draga barnið ekki inn í
deilur sínar. Sem dæmi um orðalag
sem gefizt hefur vel má nefna eft-
irfarandi: „… við sjáum þetta svolít-
ið ólíkt en við erum sammála um að
við ætlum að …
… við höfum ákveðið að skilja og
búa ekki lengur saman …
… við erum ekki sammála um allt
en við erum ekki óvinir … þess
vegna getum við talað saman og
ákveðið í sameiningu …
… við höfum ákveðið þetta og
ætlum ekki að breyta því en það er
ýmislegt sem við getum talað betur
um og ákveðið saman … eins og til
dæmis …
… við erum ekki lengur hjón en
við erum áfram foreldrar þínir og
þess vegna munum við öll umgang-
ast áfram … bara öðruvísi en áð-
ur …“ Ég tel að foreldrar sem eru
að velta fyrir sér skilnaði eða hugsa
um að slíta sambúð þurfi á óvilhallri
ráðgjöf að halda og eru margir fag-
aðilar til sem hana geta veitt, en
einnig hefðu þeir mjög gott af að
lesa um reynslu annarra í sömu
sporum. Rannsókn sú sem kynnt er
í þessari bók svo og umræða höf-
unda um niðurstöðurnar er vel til
þess fallin.
Sameiginleg forsjá foreldra
BÆKUR
U p p e l d i s m á l
Rannsókn um sameiginlega forsjá
og velferð barna við skilnað for-
eldra. Höfundar: Sigrún
Júlíusdóttir og Nanna K. Sigurð-
ardóttir. Útgefandi: Háskóla-
útgáfan. 180 bls. Prentumsjón:
PMS. Útgáfuár: 2000.
ÁFRAM FORELDRAR
Katrín Fjeldsted
KARLAKÓR Hreppamanna hélt
sína árlegu vortónleika í þéttsetnu
félagsheimilinu á Flúðum fyrir
skemmstu. Stjórnandi þessa aðeins
fjögurra ára gamla kórs er Edit
Molnár en undirleikari Miklós
Dalmaý. Þau eru búsett á Flúðum.
Kórfélagar eru nú 35. Lagavalið
var fjölbreytt á tónleikunum, með-
al annars söng kórinn nokkur ung-
versk lög, sem kynnir þeirra
félaga, Hreinn Þorkelsson, hefur
gert. Gestakór var Vörðukórinn,
sem er blandaður kór um 30
manns úr uppsveitum Árnessýslu.
Söng kórinn sjö lög, einnig við
góðar undirtektir áheyrenda.
Stjórnandi hans er Stefán Guð-
mundsson en eiginkona hans,
Katrín Sigurðardóttir, annaðist
undirleik. Í næstu viku verða tekin
upp allnokkur lög með Karlakór
Hreppamanna til undirbúnings út-
gáfu á geisladiski. Vetrastarfi
karlakórsins lýkur með tónleikum
í Vík í Mýrdal laugardaginn 5. maí.
Morgunblaðið/Sigurður Sigmundsson
Karlakór Hreppamanna með stjórnanda sínum, Edit Molnár.
Sungið
glatt
á Flúðum
SÚ var tíðin að Hrafnkels saga
Freysgoða þótti ein sú allra trú-
verðugasta af öllum Íslendinga
sögum. Þeirri trú kollvarpaði Sig-
urður Nordal svo að um munaði í
frægri ritgerð sinni, Hrafnkötlu,
árið 1940. Síðan hef-
ur sannfræði Hrafn-
kels sögu ekki borið
sitt barr, þó að
margt hafi verið
vefengt í skrifi Nor-
dals. Eftir stendur
þó óhaggað, að
Hrafnkels saga er
talin einstök bók-
menntaperla, sem
ekki þarf á neinni
sannfræði að halda.
Því er þó ekki að
neita, að fræðimenn
hafa allt til þessa
dags spreytt sig á að
skoða Hrafnkels
sögu frá öðrum sjón-
arhóli en bók-
menntalegum. Menn
velta því fyrir sér
hvað sé runnið frá
rituðum heimildum eða munnmæl-
um, hvernig staðháttalýsingum sé
farið, hver kunni að hafa verið til-
gangur höfundar (pólitískur, trúar-
legur, siðfræðilegur) o.fl. Margar
hafa tilgátur verið settar fram,
sumar raunar með ólíkindum lang-
sóttar. Það var ekki að ófyrirsynju
að Austfirðingurinn Halldór Stef-
ánsson talaði um „getfræði“.
Jón Hnefill Aðalsteinsson frá
Vaðbrekku í Hrafnkelsdal er einn
þeirra, sem lagst hefur djúpt í
fræði Hrafnkels sögu. Það má líka
segja, að honum sé málið skyldara
en mörgum öðrum, alinn upp á
söguslóðunum og handgenginn
sögunni og umræðum um hana frá
blautu barnsbeini.
Í bók þeirri, sem hér er til skoð-
unar, er að finna tólf ritgerðir um
Hrafnkels sögu. Níu þær fyrri
bera sameiginlegan yfirtitil, Stað-
fræði og minjar, og birtust eða
voru fluttar sem fyrirlestrar á ár-
unum 1968–1997. Annar hluti bók-
ar nefnist Arfsagnir og uppspuni
og hefur þrjár ritgerðir að geyma,
sem ekki hafa áður komið á prent.
Eins og yfirtitill fyrri ritgerð-
anna segir, fjalla þær mikið um
staðfræði og fornar minjar. Þar
nýtur sín vissulega hversu gjör-
kunnugur höfundur er. Hann get-
ur því leiðrétt margt hjá öðrum
höfundum og bætt við þekkingu.
Er það vissulega áhugaverð lesn-
ing. Mjög eru þó þess-
ar fyrri ritgerðir mis-
jafnar að gæðum.
Sumar raunar harla
veigalitlar. Mestur
gallinn finnst mér þó
hversu mikið er um
endurtekningar. Seinni
ritgerðirnar þrjár eru
mun betri og burðar-
meiri fræðilega séð. Á
eftir hverri ritgerð er
útdráttur á ensku og
tilvísanaskrá í lok
hverrar greinar og
heimildaskrá í bókar-
lok. Sést þar svart á
hvítu, að ekki er það
neitt smáræði, sem rit-
að hefur verið um
Hrafnkels sögu.
Vissulega hafði ég
gagn og gleði af lestri
þessarar bókar. Hún varð t.a.m. til
þess að ég las Hrafnkels sögu eina
ferðina enn og nokkur rit og rit-
gerðir, sem um hana hafa verið
skrifuð. En ekki vil ég samt dylj-
ast þess, að fremur hefði ég kosið
að dr. Jón hefði ritað nýja bók um
Hrafnkels sögu, en sleppt gömlu
ritgerðunum. Sú bók hefði vissu-
lega getað orðið einkar góð, vegna
allrar þeirrar miklu þekkingar,
sem hann býr yfir og nýstárlegum
sjónarhornum hans. Enda þótt allt
þetta komi fram í ritgerðunum er
það fullslitrótt og dreift til þess að
heildarsýn haldist auðveldlega.
Af Hrafnkatli
og Freyfaxa
BÆKUR
F r æ ð i r i t
Frá staðfræði til uppspuna í
Hrafnkels sögu Freysgoða.
Jón Hnefill Aðalsteinsson
Háskólaútgáfan, Reykjavík, 2000,
225 bls.
ÞÁ HNEGGJAÐI
FREYFAXI
Sigurjón Björnsson
Jón Hnefill
Aðalsteinsson
BORGARKÓRINN heldur sína ár-
legu vortónleika á morgun, sunnu-
dag, kl. 17 í Fríkirkjunni í Reykjavík.
Á efnisskrá eru einkum íslensk söng-
lög og m.a. er frumflutningur á lagi
stjórnandans, Sigvalda Snæs Kalda-
lóns, við ljóð Steins Steinars, Í
draumi sérhvers manns. Einsöngv-
ari með kórnum verður Inga Back-
man og píanóleikari Ólafur Vignir
Albertsson.
Samsöngur
í Vídalínskirkju
Landsbankakórinn og Borgarkór-
inn halda sameiginlega tónleika í
Vídalínskirkju á þriðjudagskvöld, kl.
20:30. Á efnisskránni eru madrigal-
ar, þjóðlög og íslensk sönglög.
Stjórnendur kóranna eru Jónína G.
Kristjánsdóttir og Sigvaldi Snær
Kaldalóns. Píanóleikari er Ólafur
Vignir Albertsson.
Vortón-
leikar
Borgar-
kórsins
SNUÐRA og Tuðra eftir Iðunni
Steinsdóttur verða á Bókasafni
Reykjanesbæjar í dag, laugardag,
kl. 13.30, en hjá bókasafninu er orðið
að venju að ljúka barnastarfi vetr-
arins með sumarsögustund.
Snuðra og Tuðra
í Reykjanesbæ
SIGRÚN Þórsteinsdóttir, organisti
við Breiðholtskirkju í Reykjavík,
leikur þætti úr orgelmessu eftir
franska tónskáldið Fr. Couperin í
orgelandakt í Hjallakirkju á morg-
un, sunnudag, kl. 17. Verkið nefnir
tónskáldið „Messu fyrir söfnuðinn“.
Einnig leikur Sigrún Prelúdíu og
fúgu í C-dúr BWV 547 og orgelkóral
yfir sálmalagið „An Wasser flüssen
Babylon“ BWV 653 eftir meistara
Bach og að lokum þátt úr „Trios
Pharaphrases gregoriennes“ eftir
franska tónskáldið Jean Langlais.
Orgelstund
í Hjalla-
kirkju