Morgunblaðið - 21.04.2001, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. APRÍL 2001 35
Þetta er
eð fullum
allið farið
greininni
tarfsfólk-
kaði þetta
astopp en
r að finna
g eftir síð-
iðræðun-
ni á lausn
æki hafa
þeirri von
um þessa
m fer á at-
ví fjölga
m,“ segir
rysta sjó-
að innan-
Það sé að
s að end-
ð svipuð-
hafi sjó-
a frjálsu
mir vilja
iðistjórn-
m ef þeir
da lausn
slæm og
g hef ver-
agt mikið
júki með
hræddur
sé þegar
tt menn
og ræði
ða komin
ð málefni
gist hafa
ðu mála í
versnandi
ggi fisk-
endir á að
nd manns
ársstörf
sem eru í fiskvinnslunni í landinu.
Þar af séu starfandi um 800 útlend-
ingar utan EES-svæðisins og staða
þeirra sé sérstaklega slæm.
„Okkur eru að berast tilkynning-
ar á hverjum einasta degi um það
að fyrirtækin eru að senda fólk
heim vegna hráefnisleysis. Þetta er
farið að skipta hundruðum ef ekki
þúsundum,“ segir Aðalsteinn.
Hann segir fiskvinnslufyrirtækin
skiptast í tvennt. Annars vegar eru
þau sem beita svokallaðri þriggja
daga reglu og senda fólk heim
vegna hráefnisleysis en halda því
áfram á launaskrá. Með þriggja
daga fyrirvara tilkynna þau
Vinnumálastofnun að vinnsl-
an verði stöðvuð sökum hrá-
efnisleysis og fá þá endur-
kröfurétt á atvinnuleysis-
tryggingasjóð sem nemur
atvinnuleysisbótum upp í föst
laun starfsfólksins. Þetta get-
ur gilt í allt að 60 daga á ári.
Hins vegar eru nokkur fisk-
vinnslufyrirtæki sem senda
fiskvinnslufólk heim með
dags fyrirvara. Starfsfólkið
dettur þá af launaskrá og þarf
að skrá sig atvinnnulaust. Að-
alsteinn segir útlendinga ekki
sitja þarna við sama borð, þeir
fái ekki atvinnuleysisbætur ef
fiskvinnslufyrirtækin kjósa
að fara síðarnefndu leiðina.
„Þetta gagnrýnum við þar
sem þarna er verið að mis-
muna fólki. Sumir útlending-
ar fá atvinnuleysisbætur en
aðrir ekki. Við höfum bent
ráðamönnum á þetta og til
greina kemur að kæra eitt
svona mál til að láta á það
reyna hvort þetta stenst. Sum
fyrirtækin eru að greiða arð til
sinna hluthafa en þeim væri nær að
draga úr þeim greiðslum og koma
fram við sitt starfsfólk með virð-
ingu,“ segir Aðalsteinn en bendir
um leið á að mörg fyrirtæki séu til
fyrirmyndar í þessum efnum. Þau
hafi haldið sínu fólki á launaskrá
eins lengi og kostur er.
Aðalsteinn vonast til þess að
deiluaðilar fari að ná saman á næst-
unni. Kergja á milli manna veldur
honum áhyggjum en hann vill ekki
sjá lagasetningu stjórnvalda á
verkfallið. „Lög myndu viðhalda
þeim leiðindum sem ríkt hafa þarna
manna á milli,“ segir Aðalsteinn.
Markaðsstarf í hættu
Jóhannes Már Jóhannesson,
sölustjóri SÍF, segir að til þessa
hafi ekki þótt ástæða til að hafa
áhyggjur af áhrifum verkfallsins á
fisksöluna. Nú séu menn hins vegar
farnir að ókyrrast enda birgðir að
klárast sem voru til áður en verkfall
skall á.
„Auðvitað höfum við áhyggjur ef
verkfallið dregst enn frekar á lang-
inn. Þó svo að verkfallið leysist tek-
ur það sinn tíma að koma öllu af
stað að nýju með því að veiða fisk-
inn, vinna hann og koma honum
loks á markað. Við sjáum fram á
það að margra ára markaðsstarf
geti verið í hættu. Okkar viðskipti
byggjast upp á langtímasamning-
um og viðskiptasamböndum. Þau
bera tjón af því ef eng-
inn er fiskurinn til að
selja,“ segir Jóhannes.
Hann segir verkfallið
bitna harðast á Bret-
landsmarkaði, þangað
sem mikið er flutt út af
þorski og ýsu, en ann-
ars komi áhrifin fram á öllum mörk-
uðum, ekki síst vegna úthafskarf-
ans. Jóhannes er ekki í vafa um að
verkfallið verði aðalumtalsefnið á
sjávarútvegssýningunni í Brussel
sem hefst eftir helgina.
fleytt í þrjár vikur
a fram
unga
hrif á
törf-
at-
llj-
a eru
farin
on
aðið/Árni Sæberg
um sjómanna-
skrá.
Tilkynnt um
300 manns af
Austfjörðum á
atvinnuleys-
isskrá í gær
bjb@mbl.is
BARÁTTU Afríkuríkja oghjálparstofnana viðlyfjarisana hefur veriðlíkt við viðureign Dav-
íðs og Golíats og hafa margir orð-
ið til að gagnrýna lyfjafyrirtækin
fyrir að láta stjórnast af „gróða-
fíkn“ og hunsa hagsmuni þeirra
tugmilljóna Afríkubúa sem smit-
aðir eru af HIV-veirunni. En
þrátt fyrir „sigurinn“ á fimmtu-
dag var það mál fréttaskýrenda í
gær að þess gæti orðið langt að
bíða að sýkt fólk í þróunarlönd-
unum fengi bót meina sinna.
Talið er að um 26 milljónir Afr-
íkubúa séu nú smitaðar af HIV-
veirunni sem veldur alnæmi. Þar
af eru 4,7 milljónir í Suður-Afr-
íku, en það er um 14% þjóðarinn-
ar. Einkaleyfisvernduð alnæmis-
lyf eru svo dýr að ríkjum í álfunni
hefur reynst um megn að sjá
þegnum sínum fyrir þeim. Því
gripu stjórnvöld í Suður-Afríku til
þess ráðs árið 1997 að samþykkja
lög sem heimila innflutning eða
framleiðslu á ódýrari eftirlíking-
um af einkaleyfisvernduðum al-
næmislyfjum ef það teldist nauð-
synlegt þjóðarhagsmunum.
39 lyfjafyrirtæki, þar á meðal
GlaxoSmithKline í Bretlandi,
Bristol-Myers Squibb og Merck í
Bandaríkjunum og Hoffman-La
Roche í Sviss, höfðuðu árið 1998
mál gegn Suður-Afríkustjórn til
að koma í veg fyrir þetta og lög-
unum hefur aldrei verið fram-
fylgt.
„Ef slík lög væru samþykkt um
aðrar iðngreinar væri litið á það
sem þjóðnýtingu og fyrirtækin
myndu hafa sig á brott,“ sagði
Mirryena Deeb, framkvæmda-
stjóri samtaka lyfjaframleiðenda í
Suður-Afríku, við CNN.
Lyfjafyrirtækin bera því við að
lyfjarannsóknir séu svo kostnað-
arsamar að það myndi grafa und-
an þróun og markaðssetningu
nýrra lyfja að leyfa sölu eftirlík-
inga. Hjálparstofnanir og ýmis
stjórnmálaöfl hafa hins vegar
véfengt þetta og fullyrt að lyfja-
fyrirtækin beri siðferðilega
skyldu til að bregðast við alnæm-
isvandanum.
Þessi málflutningur hefur hlot-
ið vaxandi hljómgrunn og ýmsir
aðilar sem áður studdu virka
einkaleyfavernd, á borð við
Bandaríkjastjórn og Evrópusam-
bandið, hafa gefið til kynna að ef
til vill mætti gera vissar und-
antekningar þegar þróunarríki
eiga í hlut og váin svo sé mikil
sem raun er á með útbreiðslu al-
næmis.
Lyfjafyrirtækin hafa orðið fyrir
alvarlegri ímyndarröskun af þess-
um sökum og hafa því séð sig til-
neydd að falla frá málaferlunum í
Suður-Afríku.
Niðurstaðan skapar
hugsanlega fordæmi
Heilbrigðisráðherra Suður-Afr-
íku, Manto Tshabalala-Msimang,
segir að stjórnvöld hafi ekki
gengið til neinna samninga um
framkvæmd lyfjalaganna.
Samtök lyfjaframleiðenda í
Suður-Afríku segja þó að stjórnin
hafi samþykkt að hafa samráð við
alþjóðlegu lyfjafyrirtækin um
samningu reglugerðar um hvern-
ig þeim verður framfylgt og CNN
hefur eftir fulltrúum GlaxoSmit-
hKline að ríkisstjórnin hafi skuld-
bundið sig til að fara að alþjóða-
lögum um einkaleyfi á lyfjum.
Margir binda vonir við að þess-
ar málalyktir skapi fordæmi í
samskiptum lyfjafyrirtækja og
þróunarríkja í framtíðinni, enda
er þetta vandamál síður en svo
bundið við Suður-Afríku.
Brasilíumenn hafa hótað að
veita innlendum aðilum heimild til
að framleiða alnæmislyf sem
lyfjafyrirtækin Merck og Hoff-
man-La Roche hafa einkaleyfi á
og alnæmissjúklingar í Taílandi
fyrirhuga málaferli til að skera úr
um hvort einkaleyfi fyrirtækisins
Bristol-Myers Squibb á ákveðnu
lyfi standist lög.
Meðal þeirra sem hafa fagnað
niðurstöðunni er breska hjálpar-
stofnunin Oxfam. „Við höfum tap-
að þremur árum í baráttunni
gegn alnæmi en þetta er mikill
sigur fyrir íbúa Suður-Afríku og
fyrir hina alþjóðlegu baráttu fyrir
því að lyf verði auðfengnari,“
hafði CNN eftir talsmanni stofn-
unarinnar, Kevin Watkins.
Mun hagur HIV-smitaðra
Afríkubúa batna í raun?
Þegar þessi niðurstaða liggur
fyrir er ljóst að þrýstingur mun
vaxa á ríkisstjórn Thabos Mbekis
að skipuleggja og ráðast í alls-
herjaraðgerðir gegn alnæmis-
vánni í Suður-Afríku, en það er
langt frá því að vera einfalt verk.
Það er heldur ekki tryggt að
heimild þróunarríkja til að kaupa
ódýr eftirlíkingarlyf skili sér í
auknum lífslíkum HIV-smitaðra
íbúa.
Í Suður-Afríku og mörgum ná-
grannaríkjunum skortir til dæmis
kerfislægar aðstæður til að beita
megi lyfjagjöf með skilvirkum
hætti. Læknar þurfa sérstaka
þjálfun til að gefa alnæmislyf,
koma þarf upp kerfi til að fylgjast
reglulega með sjúklingunum og
tryggja þarf nægilegt framboð
lyfja.
Þar að auki eru jafnvel eftirlík-
ingarlyf í sumum tilfellum svo
dýr að þróunarlönd hafa ekki ráð
á þeim. Tshabalala-Msimang
sagði fréttamönnum í gær að ólík-
legt væri að ríkisstjórn Suður-
Afríku gæti séð HIV-smituðum
landsmönnum fyrir alnæmislyfj-
um í bráð.
Þá er afstaða forseta Suður-
Afríku, Thabo Mbeki, mörgum
áhyggjuefni en hann hefur lýst
efasemdum um að HIV-veiran
valdi í raun alnæmi.
Og þrátt fyrir að andstæðingar
lyfjarisanna dragi í efa þau rök
þeirra, að einkaleyfi séu forsenda
þess að ný lyf komist á markað,
renna raunveruleg dæmi stoðum
undir þann málflutning.
Eitt dæmið er frá Kanada, sem
hefur hvað mesta reynslu af þess-
um málum, en þar var fyrirtækj-
um um áratugaskeið kleift að
sækja um leyfi til að flytja inn,
framleiða og selja eftirlíkingarlyf.
Þessar heimildir voru þrengdar
árið 1987 og afnumdar 1993 en
síðan hefur það fé sem lyfjafyr-
irtæki hafa varið til rannsókna og
lyfjaþróunar í landinu margfald-
ast.
Árið 1988 var upphæðin 166
milljónir dollara en hún var kom-
in í um 900 milljónir árið 1999.
Falla frá málsókn til að koma í veg fyrir sölu eftirlíkingarlyfja í Suður-Afríku
Reuters
Mótmælendur fagna sigri fyrir utan byggingu Hæstaréttar Suður-Afríku í Pretoríu á fimmtudag.
Niðurstaðan sögð
sigur Davíðs á Golíat
Mikill fögnuður braust út í Suður-Afríku á
fimmtudag eftir að mörg af stærstu lyfja-
fyrirtækjum heims féllu frá málsókn til að
koma í veg fyrir að ódýrar eftirlíkingar af
einkaleyfisvernduðum alnæmislyfjum
færu þar á markað.