Morgunblaðið - 01.06.2001, Page 11

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 1. JÚNÍ 2001 11
hvers lenskt fólkið var, því það kallaði: Farðu
heim, Einar! Farðu heim, Matthías – Enga
svikasamninga hér!
Við gengum yfir götuna til ungmennanna og
ræddum við þau og reyndum að skýra út okkar
sjónarmið, að við mætum það svo að skynsam-
legir samningar væru hið eina rétta í stöðunni.
Fólkið var ekki á sama máli og heiftin í garð
Breta var mjög áberandi. Áður en við héldum
inn í húsið var okkur afhent bréf þar sem því var
mótmælt að við værum að fara að semja við
erkióvin íslensku þjóðarinnar, sjálfa bresku sjó-
ræningjana. Þar stóð líka að íslenskum varð-
skipum ætti að verða gert kleift að framfylgja
lögum og beita sér gegn breskum landhelgis-
brjótum. Auk þess ætti að senda bandaríska
herinn burt úr landinu og ganga úr Nato.
Þetta var hópur íslenskra námsmanna sem
búsettir voru í Noregi og endurspeglaði aðeins
þann hug sem stór hluti íslensku þjóðarinnar
bar í garð Breta um þessar mundir. En við
þurftum á skynseminni að halda innan dyra við
samningaborðið. Ég minnist þess að Anthony
Crosland, utanríkisráðherra Breta, var lipur við
samningaborðið og ekki of mikið að velta sér
upp úr smáatriðum. Varautanríkisráðherrann,
Roy Hattersley, sem nú er lávarður, var miklu
örari og ekki eins skynsamur samningamaður.
Það skipti miklu í því hvernig til tókst að
Anthony Crosland skildi muninn á aðal- og
aukaatriðum og var ekki að eyða óþarfa tíma í
smáatriði sem ekki skiptu höfuðmáli.
Mikilvægt að halda þennan dag í heiðri
Þegar samkomulagið var endanlega í höfn var
sem þungu fargi væri af okkur létt. Mér leið
mjög vel og var ánægður með niðurstöðuna. Ég
veit að Einar var sama sinnis. En Crosland
sagði við okkur að nú gætum við farið heim og
hrósað sigri með þjóðinni. Hann þyrfti á hinn
bóginn að mæta örlögum sínum heima fyrir. Við
bentum honum þá á að heima væri verið að
skipuleggja útifund á aðaltorginu í mótmæla-
skyni og þar færi Alþýðusambandið fremst í
flokki. Því átti hann mjög bágt með að trúa.
Sá útifundur varð hins vegar hvorki fugl né
fiskur og þrátt fyrir óánægju stjórnarandstöð-
unnar með samningana myndaðist brátt sam-
staða um þá meðal þjóðarinnar. Þegar síðasti
breski togarinn hélt síðan út úr landhelginni 1.
desember 1976 varð endanlega ljóst að Íslend-
ingar réðu einir yfir 200 mílna fiskveiðilögsögu
og aðrir kæmu þar ekki nærri án samninga við
okkur. Ég fullyrði að samkomulagið frá í Ósló
fyrir 25 árum og úrslit þetta máls sé langmik-
ilvægasti atburðurinn í sögu þessarar þjóðar frá
stofnun lýðveldisins. Það er mikilvægt að halda
þennan dag í heiðri. Svona merkisviðburðir
mega ekki falla í gleymskunnar dá,“ sagði
Matthías Bjarnason.
FRÁ Ósló bárust fregnir af viðbrögðum
samningamannanna sjálfra og m.a. var haft
eftir Crosland utanríkisráðherra að sam-
komulagið væri sigur heilbrigðrar skynsemi
og í samræmi við þá heimshreyfingu sem
stefndi að 200 mílna efnahagslögsögu.
Crosland bætti því að vísu við að hann myndi
eftir samningana eiga erfitt með að koma aft-
ur í kjördæmi sitt á Englandi – Grimsby.
Hann sagðist þó tala mál fólksins og það
myndi því skilja sig.
Annað hljóð var hins vegar að heyra frá
Bretlandi. Forsvarsmenn bresks sjávar-
útvegs lýstu samningnum þannig sem sigri
Íslands en svikum við breskan fiskiðnað.
Menn almennt mjög reiðir og
tala um uppgjöf af hálfu Breta
Jón Olgeirsson, þáverandi ræðismaður Ís-
lands í Grimsby, sagði að það væri samdóma
álit manna í Grimsby að samningurinn væri
algjör uppgjöf af hálfu Breta. Sjálfur sagðist
Jón hins vegar vera „í sjöunda himni“ með
samninginn.
„Almennt eru menn mjög reiðir og tala um
samninginn sem þann versta, sem þeir hefðu
nokkurn tíma heyrt um,“ sagði Jón og skýrði
ennfremur frá því að David Cairns, breskur
verkalýðsforingi, hefði í breska útvarpinu
sakað Roy Hattersley, aðstoðarutanríkis-
ráðherra, um það hvernig málum væri nú
komið. Hattersley hefði ásamt Peart fiski-
málaráðherra átt sök á því að samningar náð-
ust ekki í fyrri tilraunum með stífni sinni.
Sagði Cairns að ástandið hefði verið allt ann-
að en nú, hefðu þeir haldið öðruvísi á spil-
unum við samningaborðið haustið áður.
Sama sem rothögg fyrir Hull
James Johnson, þingmaður frá Hull, var
einnig myrkur í máli í samtali við Morgun-
blaðið eftir samkomulagið. Hann sagði þetta
áfall til langs tíma og kallaði samningana
óhagstæða. „Þeir munu valda miklu atvinnu-
leysi, einkum í Hull. Þetta er áfall til langs
tíma fyrir Hull sem hafnarborg,“ sagði John-
son.
Þingmaðurinn bætti því við að vissulega
hafi menn vitað að samkomulag yrði að nást,
en sagði svo: „En þið hljótið að vita að 24 skip
eru óverulegt, það liggur við að það sé móðg-
un, þegar við minnumst þess að margir okkar
menn hafa veitt á þessum slóðum á liðnum ár-
um. Þetta er sama sem rothögg fyrir Hull
sem hefur ekkert nema þessi úthafsskip.
Grimsby getur bjargað sér að vissu marki því
þeir geta veitt á nálægari miðum og á Norð-
ursjó og innmiðum, en ekki Hull. Við verðum
í gífurlegum erfiðleikum.“
„Þið hafið svipt helvíti
marga menn atvinnunni“
Í sama streng tók Tom Nielsen, fram-
kvæmdastjóri samtaka breskra togaraskip-
stjóra. „Þið hafið að minnsta kosti einhverju
að fagna, það get ég sagt ykkur,“ voru fyrstu
viðbrögð hans þegar Morgunblaðið innti
hann álits á Óslóarsamkomulaginu á þessum
degi fyrir 25 árum.
Nielsen sagði samkomulagið hafa í för með
sér að 60 togarar stöðvist og 1.200 menn
missi þar með vinnu sína. Í landi gætu á
bilinu sex til sjö þúsund manns misst vinnuna
– færu á sveitina. „Ég held að þið getið verið
mjög stoltir yfir þessu dagsverki,“ bætti hann
við.
Nielsen spurði síðan hvort hann mætti
koma með eftirfarandi auglýsingu í Morg-
unblaðinu: „Togaraskipstjórar með mikla
reynslu að baki á Íslandsmiðum, stýrimenn
og áhafnir óska eftir atvinnu. Við höfum eng-
an áhuga á stjórnmálum, við viljum vinnu.“
Nielsen var þá spurður hvort ekki stæði
hans ríkisstjórn næst að útvega þessum
mönnum vinnu.
„Við skulum vera alveg einlægir,“ svaraði
hann, „en ríkisstjórnin í þessu landi er al-
gjörlega getulaus, allir eru meira og minna
atvinnulausir í þessu landi. Þetta sam-
komulag er okkur því á allan hátt mikil von-
brigði, því að þar með hafa fiskimenn okkar
misst lífsbjörgina – þeir koma til Íslands til
veiða svo þeir geti komið heim, landað afla og
grætt peninga. Þetta er okkar einasta mark-
mið í lífinu og þið hafið svipt okkur því.“
Hann bætti svo við þessum orðum: „Þið
hafið unnið mikinn sigur og hann vil ég ekki
taka frá ykkur. Hið dapurlega við þetta er
hins vegar, að þið hafið svipt helvíti marga
menn, góða harðduglega menn, atvinnunni.“
„Áfall til
langs tíma“
Hörð viðbrögð í Bretlandi
við samkomulaginu
þorskastríðsins vakna að nýju“ sagði í fyrirsögn
Times og Daily Mail sló upp á forsíðu sinni fyr-
irsögninni „Vonir um frið“. Augsjáanlega var
því eitthvað að gerast.
Fregnin, 1. júní, um að samkomulag væri í
höfn kom því ekki svo mjög á óvart, en engu að
síður var um fátt annað rætt manna á meðal.
Meginefni samkomulagsins sem undirritað
var í Ósló fólst í sex mánaða gildistíma þess og
því að eftir þann tíma væri Bretum óheimilt að
veiða innan landhelginnar, hefði ekki komið til
frekara samkomulags við íslensk stjórnvöld um
slíkt. Þá var þeim togurum sem heimilt var að
veiða fækkað niður í 24 að meðaltali á dag, eða
um helming frá því sem verið höfðu að veiðum
mánuðina og misserin á undan og aukinheldur
féllust Bretar á að ábyrgjast að togarar þeirra
virði skýrt afmörkuð friðunarsvæði í lögsög-
unni.
Veiðilínan færð utar
„Í því skyni að vernda svæði þar sem mikið er
af ungfiski eða hrygningarfiski á hafsvæðinu
umhverfis Ísland ábyrgist ríkisstjórn Bret-
lands, að breskir togarar stundir ekki þær veið-
ar, sem íslenskum skipum eru bannaðar, af þar
til bærum stjórnvöldum. Slíkar ráðstafanir, sem
skulu byggðar á hlutlægum og vísindalegum
sjónarmiðum og ekki fela í sér mismunum í
reynd eða að lögum, munu tilkynntar ríkisstjórn
Bretlands,“ sagði ennfremur í samkomulaginu
og var túlkað sem mikill sigur fyrir verndar-
stefnu á miðunum í kjölfar mikils aflabrests.
Um langt skeið höfðu Bretar nefnilega snið-
gengið sk. friðarsvæði á miðunum, veitt býsnin
öll af smáfiski og jafnvel selt í gúanó í heima-
höfn.
Bretum var einnig gert að færa veiðilínu sína
umtalsvert utar frá því sem verið hafði, eða úr
12 mílum frá landi í 20 mílur annars vegar og frá
20 mílum í 30 mílur hins vegar. Af þessu leiddi,
auk fyrrnefndra verndunaraðgerða, að 52 þús-
und fkm hafsvæðis varð algjörlega lokað Bret-
um. Var þar um að ræða aukningu hafsvæðis
upp á 43 þús. fkm frá því samkomulagi sem áður
hafði verið í gildi.
Ákvæðið um „bókun 6“
Bresk stjórnvöld ábyrgðust einnig að stað-
setning breskra skipa sem stunduðu veiðar skv.
ákvæðum samkomulagsins og aflamagn þeirra,
yrði tilkynnt íslenskum stjórnvöldum og væri
skip staðið að veiðum í bága við samkomulagið
gætu hlutaðeigandi yfirvöld íslensk stöðvað það
og rannsakað málsatvik og léki grunur á broti
kallað til það aðstoðarskip breskt sem næst er.
Brotlegir togarar yrðu tafarlaust strikaðir út af
lista og þeim gert ókleift að halda áfram veiðum
innan íslenskrar landhelgi.
Einna veigamest í samkomulaginu varð síðan
ákvæði þess efnis að Bretar beiti sér fyrir því að
sk. bókun 6 hjá Efnahagsbandalagi Evrópu
(EBE) taki gildi eins og hún hefði alltaf verið í
framkvæmd. Þetta fól í sér að tollar lækkuðu
jafnmikið og þeir hefðu gert miðað við upphaf-
leg fyrirheit bókunarinnar, en skv. henni áttu
tollar á íslenskum útflutningsafurðum í EBE-
löndum að lækka í áföngum. Þannig opnaðist að
nýju markaður fyrir íslenskan freðfisk, ísfisk,
rækju og lagmeti svo nokkuð sé nefnt. Að auki
var samkomulag um að opna að nýju markaði
fyrir íslenskan fisk í Bretlandi.
Íslendingar ekki á eitt sáttir
um samkomulagið
Hér á Íslandi voru menn ekki á eitt sáttir um
samkomulagið, þegar borist höfðu af því fregnir
heim. Þannig var skipulagður almennur mót-
mælafundur á Lækjartorgi, en aðsókn á hann
varð ekki í samræmi við vonir aðstandenda og
benti það til þess að almenningur væri sáttur við
lyktir mála.
Hagsmunaaðilar skiptust í tvö horn, þannig
fagnaði Kristján Ragnarsson, formaður LÍÚ,
samkomulaginu en Jón Sigurðsson, formaður
Sjómannasambands Íslands, sagðist vera því al-
gjörlega andvígur. Sagði hann allt hafa bent til
þess að Bretar væru að gefast upp og því hefði
samkomulag verið óþarft.
Þrír skipherrar Landhelgisgæslunnar, sem
staðið höfðu í ströngu í stríðinu við Breta, fögn-
uðu samningnum hins vegar einum rómi. Gunn-
ar H. Ólafsson sagðist einkum hrifinn af 10. gr.,
þar sem kveðið var á um sex mánaða gildistíma,
en Helgi Hallvarðsson taldi samninginn þjóð-
inni og íslenskum fiskimönnum til heilla, eins og
hann orðaði það. Ólafur Valur Sigurðsson sagði
samningana betri en hann hefði átt von á þegar
ráðherrarnir fóru utan.
Samkomulagið markar djúpstæð
þáttaskil, að mati forsætisráðherra
Geir Hallgrímsson, forsætisráðherra og for-
maður Sjálfstæðisflokksins, sagði samkomulag-
ið marka djúpstæð þáttaskil í landhelgismálum
Íslendinga.
„Við höfum nú komist að samkomulagi við all-
ar þjóðir varðandi útfærsluna í 200 mílur eða
þær virða útfærsluna í reynd. Við höfum komið
á friði á miðunum og afstýrt þar með slysum og
manntjóni, sem hvenær sem var gat átt sér stað.
Það er ávinningur hverri þjóð að leysa deilumál
við aðra þjóð með samkomulagi, ekki síst miðað
við þann árangur sem við náum skv. innihaldi
þessa samkomulags í aflatakmörkunum, trygg-
ingu friðunarsvæða og stjórn fiskveiða á Ís-
landsmiðum,“ sagði forsætisráðherra.
Hann kom ennfremur á framfæri þökkum til
starfsmanna Landhelgisgæslunnar, íslensku
samninganefndarmannanna og skoðanabræðra
Íslendinga víða um heim. En þó fyrst og fremst
frænda okkar og vina, Norðmanna, sem hefðu
verið vakandi yfir velferð okkar í þessu máli.
Utanríkisráðherrann Einar Ágústsson var
ekki síður glaður í bragði yfir því að samkomu-
lag væri í höfn. „Í þessum samningi tel ég þýð-
ingarmesta atriðið og það sem mestan tíma hef-
ur tekið að ná samkomulagi um, vera að eftir
samningslok í desember falla niður fiskveiði-
réttindi Breta innan 200 mílna fiskveiðilögsög-
unnar við Ísland og þau verða ekki tekin upp
aftur, nema með samþykki Íslendinga og þá á
grundvelli gagnkvæmra fiskveiðiréttinda,“
sagði hann.
Stjórnarandstaðan andvíg
samkomulaginu
Leiðtogar stjórnarandstöðunnar tóku sam-
komulaginu þó allt annað en fagnandi. Ragnar
Arnalds, formaður Alþýðubandalagsins, sagði
að alls ekki hefði átt að semja við Breta, Bene-
dikt Gröndal, formaður Alþýðuflokksins, sagði
mikla annmarka á samningnum og Karvel
Pálmason, formaður þingflokks Samtaka frjáls-
lyndra og vinstri manna, sagði Þjóðverja þá einu
sem gætu hrósað sigri.
„Með þessum samningi er Bretum heimilað
að veiða 35–40 þúsund tonn af fiski innan ís-
lensku fiskveiðilögsögunnar fram til 1. desem-
ber. En um leið þýðir samningurinn, að samn-
ingurinn við Vestur-Þjóðverja gildir áfram og
tryggir þeim 90 þúsund tonna afla á næstu 18
mánuðum. Ég hefði talið tvímælalaust að ekki
ætti að semja við Breta og rifta um leið samn-
ingnum við Vestur-Þjóðverja. Það er nefnilega
alveg ljóst, að Bretar munu krefjast þess þegar
þessi nýi samningur rennur út að fá að veiða
jafnlengi og Þjóðverjar, eða fram til 1. desem-
ber 1977, eða í heilt ár eftir að samningurinn
rennur út,“ sagði Ragnar Arnalds og taldi ljóst
að meirihluti þjóðarinnar væri andvígur samn-
ingum við Breta. Taldi hann einsýnt að Alþingi
fjallaði um þessa samningagerð þar sem í 21. gr.
stjórnarskrárinnar segði að engar kvaðir megi
leggja á land né landhelgi nema með samþykkt
Alþingis.
Benedikt Gröndal sagði Alþýðuflokkinn sjá
mikla annmarka á samningunum. „Við teljum
að þeir hafi verulega galla og þess vegna erum
við andvígir þeim,“ sagði hann. „Að vísu er það
mikilvægt að ekki séu mannslíf í hættu lengur,
en við erum ekki sammála íslensku ráðherrun-
um sem samningana gerðu að viðurkenning sé
nægilega skýr.“
Karvel Pálmason sagði V-Þjóðverja þá einu
sem gætu hrósað sigri. „Þeir standa með pálm-
ann í höndunum,“ sagði hann og bætti við: „En
hinu er ekki að leyna, að ég var og er andvígur
því að gengið yrði til samninga við Breta nú.“
Samkomulagið handsalað í Ósló. F.v. Matthías Bjarnason, sjávarútvegsráðherra, Einar Ágústsson, utanríkisráðherra, og Anthony
Crosland, utanríkisráðherra Breta.
Forsíða Morgunblaðsins 2. júní 1976, dag-
inn eftir samkomulagið.
bingi@mbl.is