Morgunblaðið - 01.06.2001, Síða 33

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 1. JÚNÍ 2001 33
MEÐAN við bíðum öll spennt eft-
ir marktækri félagsvísindalegri
könnun á hlustunarvenjum landans,
er skorið getur úr um hvað trónir
efst á vinsældalista sígildrar tónlist-
ar (og hvers vegna), virðist til bráða-
birgða mega ímynda sér, að meðal
sinfónista sé vísitala Tsjækovskís
enn aðskiljanlegum stigum ofar en
Prokofjevs á þessu landi, sé rífleg
miðlungsaðsóknin í gærkvöld borin
saman við húsfyllinn fyrir hálfum
mánuði. Hafi einleikshljóðfæri
kvöldsins eitthvað að segja um að-
dráttarafl, er og ekki nema von, að
skærstrengd skrattafiðlan (þá í
höndum Vadims Gluzmans) höfði til
fleiri en básúnan sem nú var í boði;
til skamms tíma grafin í lúðradeild-
um hljómsveita og átti hvergi upp á
sólistapallborðið – a.m.k. ekki fyrr
en sænski snillingurinn Christian
Lindberg reif hana upp úr gleymsku
og dá, enda tileinkunarþegi yfir 60
básúnukonserta á aðeins aldarfjórð-
ungs ferli.
Burtséð frá þeim bollaleggingum
var áberandi stærri partur tónleika-
gesta í yngri kantinum að þessu
sinni, en víst vænlegast að henda
sem fæstum getum að orsökum
þess.
Trauðla mætti þannig ætla „Út-
farartónlist“ (þ.e. Musique funèbre
eða Muzyka zalobna á frummálinu)
eftir Witold Lutoslawski (1913-94)
vænlega til að ginna að múg og
margmenni við fyrstu sýn, þótt
markað hafi tímamót á ferli pólska
módernistans við frumflutninginn
1958 og nú sé jafnan talin meðal
meistaraverka síns tíma. Það var
fjögur ár í smíðum, samið til minn-
ingar um Bela Bartók út frá per-
sónulegri nálgun Lutoslawskis á
raðtækni, að virðist með einhverri
hliðsjón af verkum ungverska meist-
arans eins og Tónlist f. strengi, slag-
verk og selestu og Dívertímentó f.
strengjasveit. Frómlega skal játað,
að verkið var eitt af vanræktum göt-
um í sáldróttri þekkingu undirrit-
aðs, og kom því satt að segja á óvart
hvað það reyndist hlustvænt við
fyrstu kynni. Þrátt fyrir alvörugefið
upphaf, að maður segi ekki drunga-
legt, komst stykkið fljótt á skrið í
plastískum flutningi sinfóníu-
strengjanna og hélt manni á nálum
allt til enda, þökk sé m.a. makalaust
litauðugri útfærslu tónskáldsins, er
kallaði fram á innri skjáinn áhrifa-
miklar afstraktmyndir í síbreytileg-
um formum, ekki sízt með einstak-
lega dramatískum klasahljómum, er
nutu sín til fullnustu í magnaðri
spilamennsku stroksveitarinnar.
Álíka myndauðgi gat einnig víða
að heyra í frumflutningi Christians
Lindbergs og SÍ á nýjum konsert
fyrir básúnu og hljómsveit eftir af-
kastamesta tónskáld Íslendinga af
yngri kynslóð, Áskel Másson, er
hann nefnir „Canto Nordico“ – Nor-
rænan söng. Að sögn höfundar mun
verkið unnið úr hugmyndum frá
fyrri básúnukonsert hans frá 1987,
sem Christian Lindberg frumflutti
sömuleiðis sem sólisti með SÍ á sín-
um tíma. Vænlega var farið af stað á
náttmyrkum nótum er leiddu hug-
ann að ógnum burknaskóga Júra-
skeiðsins með tannprúðar risaeðlur í
ætisleit, en þróaðist síðan yfir á vit
viðkunnanlegra ævintýraheima inn
á milli dramatískra hljómadranga
með fjöldann allan af skemmtilegum
effektum. Einleikarinn fékk að taka
á hinum stóra sínum í m.a. tveim
löngum kadenzum, ýmist lagrænt
syngjandi á (og í) básúnuna eða
hríðskjótandi út úr sér tónabunum
af mikilli tví- og þrítyngjandi lipurð,
auk þess sem allur lagerinn af
dempurum var hafður til taks, svo
að útvarpshlustendur mættu halda
að ólíkustu einleikshljóðfæri kæmu
við sögu umfram það sem flestir
myndu skynja sem óbreytta sleða-
básúnu.
Það er ekki ofsögum sagt að
Christian Lindberg hafi farið á kost-
um og fór greinilega létt með það.
Hljómsveitin lét ei heldur sitt eftir
liggja í snörpum og samtaka leik.
Hins vegar lét framvindukynngi
verksins þegar áleið nokkuð á sér
standa, þrátt fyrir fjölda eftirtekt-
arverðra staða og hefði að manni
virtist haft gott af smávegis grisjun í
breidd og aðallega í lengd.
Eftir hlé var komið að 5. sinfóníu
Prokofjevs. Hún var samin sumarið
1944 í húsasamstæðu sovézka tón-
skáldasambandsins í Ivanovo, 14 ár-
um eftir fyrra framlag Prokofjevs til
hljómkviðugreinarinnar og í svipað-
an mund og 8. píanósónatan og pí-
anósvítan úr ballettinum Ösku-
busku. Til þess var þá tekið hvað
skap tónskáldsins hefði mildazt í
hinu friðsæla sveitaumhverfi, og
vissulega má til sanns vegar færa,
að sjaldan hafi Sergei náð fram
meiri aðlandi samblöndu af erkitýp-
ískri, hörundsárri viðkvæmni, krass-
andi hranaleika og gróteskum
óstýrilátum en einmitt í þessu verki.
Lagræn, rytmísk og orkestrunarleg
andagift Prokofjevs fagnar svo ótelj-
andi mörgum sigrum í 5. sinfóníunni
að fylla mætti heila bók og verður að
láta nægja að geta þess, að Sinfón-
íuhljómsveitin rúllaði sig svo kyrfi-
lega út undir skeleggri stjórn Bern-
harðs Wilkinson að stundum mætti
halda að heimskunnur stjörnudír-
ígent héldi á sprotanum. Ef nokkuð
var, saknaði maður kannski helzt
meiri epískrar breiddar í fyrri hluta
III. þáttar (Adagio), en að öðru leyti
fóru allar deildir sveitarinnar með
jafnvel mest krefjandi spretti þessa
makalaust vel upplagða meistara-
verks eins og að drekka vatn. Hér
var leikið af bæði nákvæmni og til-
finningu, alla leið upp í fítonsflug.
Kvöldstundin í Háskólabíói skildi
eftir uppörvandi unaðsstund í hug-
um hlustandans af því tagi sem kem-
ur manni til að rjúka út í plötubúð
næsta dag, ef fyrir handvömm
skyldi vanta í heimadiskótekið þann
fjölundra ævintýraheim í hljóðriti
sem heitir 5. sinfónía Prokofjevs.
Á fítonsflugi
TÓNLIST
H á s k ó l a b í ó
Lutoslawski: Útfarartónlist.
Áskell Másson: Canto Nordico,
básúnukonsert (frumfl.). Prokofjev:
Sinfónía nr. 5 í B Op. 100.
Christian Lindberg, básúna;
Sinfóníuhljómsveit Íslands
undir stjórn Bernharðs Wilkinson.
30. maí kl. 19:30.
SINFÓNÍUTÓNLEIKAR
Morgunblaðið/Golli
Áskell Másson, Christian Lindberg og Bernharður Wilkinson.
Ríkarður Ö. Pálsson