Morgunblaðið - 01.06.2001, Side 54

UMRÆÐAN
54 FÖSTUDAGUR 1. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
MEÐ grein þessari
vil ég vekja athygli á
því að í dag, 1. júní
2001, taka tveir laga-
bálkar gildi sem fela í
sér mikilsverða réttar-
bót. Um er að ræða
lög nr. 50/2000 um
lausafjárkaup og lög
nr. 42/2000 um þjón-
ustukaup. Nýju lögin
um lausafjárkaup
leysa af hólmi eldri lög
frá 1922 en hér á landi
hafa ekki verið í gildi
sérstök lög um þjón-
ustukaup.
Á undanförnum ár-
um hefur verið lögð
mikil áhersla á aukna vernd fyrir
neytendur á öllum sviðum og hefur
umfang neytendaverndar vaxið ört
hér á landi. Meðal nýlegra laga er
lúta að neytendavernd má nefna
lög um vernd neytenda gegn vill-
andi auglýsingum, lög um hús-
göngu- og fjarsölu, lög um neyt-
endalán og lög um alferðir. Auk
þess má nefna að ákvæðum samn-
ingalaganna hefur verið breytt í því
skyni að styrkja réttarstöðu neyt-
enda gagnvart óréttmætum samn-
ingsskilmálum í við-
skiptum. Með þeim
lögum sem taka gildi í
dag eru frekari skref
tekin til að auka vernd
neytenda.
Nútímavið-
skiptahættir
Lög um lausafjár-
kaup leysa eins og áð-
ur segir lög af hólmi
sem hafa verið í gildi
síðan 1922. Þau hafa
fimm meginmarkmið
að leiðarljósi. Í fyrsta
lagi er með lögunum
verið að aðlaga ís-
lenska viðskiptalög-
gjöf nútímaviðskiptaháttum og
þjóðfélagsumgjörð, í öðru lagi er
lögunum ætlað að efla réttarstöðu
neytenda sem er nú orðin sambæri-
leg að lögum og tíðkast í nágranna-
ríkjum okkar, í þriðja lagi að efla
norræna réttareiningu og í fjórða
lagi að leiða í lög hér á landi efnis-
ákvæði samnings Sameinuðu þjóð-
anna um sölu á vöru milli ríkja frá
1980 (United Nations Convention
for the International Sale of Goods
(CISG).) Með norrænni og fjölþjóð-
legri réttareiningu geta þeir sem
viðskipti stunda fremur reitt sig á
að svipaðar reglur gildi um sömu
réttaratriðin. Í fimmta lagi var við
undirbúning laganna litið til til-
skipunar 99/44/EB um tilteknar
hliðar á sölu vöru til neytenda og
ábyrgðaryfirlýsingar í því sam-
bandi.
Nýju lögin hafa að geyma fyllri
reglur um lausafjárkaup en gilt
hafa til þessa. Er lögunum ætlað að
vera tæmandi um skyldur aðila í
réttarsambandi kaupanda og selj-
anda lausafjár. Reglur laganna eru
frávíkjanlegar líkt og reglur eldri
laga. Það á þó ekki við í neytenda-
kaupum en í slíkum kaupum er
óheimilt að víkja frá lögunum neyt-
endum í óhag. Ekki var sérstaklega
fjallað um neytendakaup í eldri lög-
um. Ýmis önnur nýmæli er að finna
í lögunum. Ólíkt eldri lögum taka
þau bæði til aðal- og aukaskyldna
kaupenda og seljenda lausafjár-
muna, nokkuð breyttar reglur
munu gilda um vanefndaúrræði
vegna galla eða greiðsludráttar og
ákvæði um vanheimildir seljenda
eru fyllri en í eldri lögum. Þá má
nefna að í lögunum er að finna regl-
ur um kröfu á hendur fyrri sölu-
aðila, sem kaupandi hefur ekki átt
viðskipti við. Loks ber að geta þess
að lögin ná til alþjóðlegra kaupa.
Aukin vernd vegna
kaupa á þjónustu
Lögin um þjónustukaup eru eins
og áður segir nýmæli. Markmið
laganna er að auka verulega vernd
neytenda þegar þeir kaupa þjón-
ustu sem felur í sér að vinna er innt
af hendi við lausafjármuni. Lögin
taka því til hvers konar viðgerð-
arþjónustu og annarra þjónustu-
verkefna sem tengjast fasteignum,
s.s. viðhaldi þeirra. Með aukinni
hagsæld hefur hlutur þjónustu í
einkaneyslu landsmanna sífellt far-
ið vaxandi og útgjöld heimila til
þessara þátta hafa einnig aukist.
Mikilvægt er því að í lögum sé
kveðið á um réttindi og skyldur að-
ila að slíkum samningum, s.s. hve-
nær telst verk gallað sem seljandi
þjónustu hefur innt af hendi og
hvaða úrræði standa neytendum til
boða ef seljandi vanefnir samning
sinn um viðgerð, o.þ.h.
Kærunefnd og kynning
Af þeim nýmælum í umræddum
lagabálkum sem snerta neytendur
vil ég vekja sérstaklega athygli á
kærunefnd lausafjár- og þjónustu-
kaupa sem mun starfa út árið 2005.
Unnt er að leita álits hennar vegna
ágreinings milli kaupanda og selj-
anda í lausafjár- og þjónustukaup-
um deiluaðilum að kostnaðarlausu.
Kærunefndin mun hafa aðsetur í
viðskiptaráðuneytinu og skal því
beina erindum til hennar þangað.
Mikilvægt er að neytendur og
seljendur vöru og þjónustu þekki
gildandi reglur um þau viðskipti
sem þeir eiga. Til að kynna frum-
varpið mun viðskiptaráðuneytið
m.a. í haust standa fyrir ráðstefnu
sem fjallar sérstaklega um hina
nýju löggjöf. Ennfremur mun á
næstunni koma út á vegum við-
skiptaráðuneytisins bæklingur til
kynningar á efni laganna.
Lög um lausafjárkaup og lög um
þjónustukaup setja reglur um við-
skipti sem flestir eiga daglega. Ég
hvet því bæði neytendur og selj-
endur vöru og þjónustu til að
kynna sér vel efni þessara laga.
Gildistaka nýrra laga
um lausafjárkaup
og laga um þjónustukaup
Valgerður
Sverrisdóttir
Lög
Lög um lausafjárkaup
og lög um þjónustu-
kaup, segir Valgerður
Sverrisdóttir, setja
reglur um viðskipti sem
flestir eiga daglega.
Höfundur er iðnaðar- og
viðskiptaráðherra.
ÞROSKAÞJÁLFAR
eiga nú í samninga-
viðræðum um kaup og
kjör. Samningar hafa
verið lausir á sjöunda
mánuð eða síðan í
októberlok á síðasta
ári. Þroskaþjálfar
hafa boðað til verk-
falla frá og með 1.
júní hafi samningar
ekki tekist fyrir þann
tíma. Verkfall er nú
þegar hafið hjá
þroskaþjálfum starf-
andi hjá Reykjavíkur-
borg.
Þroskaþjálfum ligg-
ur á að ganga frá
þessum samningum því hver liðinn
mánuður er dýrmætur í krónum
talið. Því er ekki þannig farið með
viðsemjendur okkar þar sem hver
liðinn mánuður skilar þeim nokkr-
um illa fengnum krónum í vasann,
þeir bæta ekki upp þessa glötuðu
mánuði frá lokum síðasta samn-
ingstímabils. Er það ekki siðleysi í
stefnu viðsemjenda að ætlast til
þess að launþegar fari í verkfall
svo þeir geti greitt óverulega
launahækkun fyrir það sem spar-
ast í launakostnað á meðan? Jú, að
mínu mati siðleysi og dónaskapur
og sjálfum þeim til skammar. Lög-
legt en siðlaust eins og svo margt
annað í þessu samhengi.
Nokkrar staðreyndir um störf
og starfsvettvang:
Þroskaþjálfar starfa á flestum
þeim stöðum þar sem fatlaðir
dvelja s.s. dagvistarstöðum, leik-
skólum, grunnskólum, hæfingar-
stöðvum, heimilum þeirra og
skammtímavistunum. Auk þess
starfar fjöldi þroskaþjálfa við
greiningu og ráðgjöf. Þroskaþjálf-
ar eru því að þjóna fólki frá vöggu
til grafar. Þroskaheftir hafa oft á
tíðum ýmsar hliðarfatlanir s.s.
flogaveiki, atferlistruflanir og geð-
sjúkdóma. Störf þroskaþjálfa eru
því oftar en ekki erfið andlega og
líkamlega og ósjaldan eru þeir að
takast á við ofbeldi af ýmsum toga.
Nokkrar staðreyndir um mennt-
un þroskaþjálfa:
Nám í þroskaþjálfun er yfir-
gripsmikið, sértækt
og faglegt 3ja ára
nám á háskólastigi, að
undangengnu stúd-
entsprófi. Það spann-
ar allt frá fósturfræði
til öldrunarfræða.
Nám í þroskaþjálfun
skarast við mörg svið
heilbrigðis- og félags-
sviðs. Meðal þeirra
námsgreina sem
kenndar eru má nefna
líffæra- og lífeðlis-
fræði, erfðafræði,
fósturfræði, sjúk-
dómafræði og lyfja-
fræði. Sálfræði,
félagsfræði, geðfræði
og barnageðfræði. Uppeldisfræði,
kennslufræði, fatlanir, hreyfi-
þroski, stjórnun, aðferðafræði og
skipulögð vinnubrögð og er þá
ekki allt upptalið. Það trúir því
varla nokkur maður, eftir slíkt
nám og sérhæfingu að laun
þroskaþjálfa séu eftirfarandi:
 byrjunarlaun eftir að námi líkur
= 100.069 kr.
 mánaðarlaun eftir 10 ár í starfi
= 104.448 kr.
 mánaðarlaun eftir 18 ár í starfi
= 109.095 kr. Ofar nær launa-
taflan ekki.
Ofantalin launakjör lýsa fordóm-
um og virðingarleysi stjórnvalda í
garð
þroskaþjálfa og þá um leið
þeirra er þeir veita þjónustu, þ.e.
þroskaheftra.
Ekki fyrir svo löngu var haft
eftir háttvirtum félagsmálaráð-
herra, eitthvað á þá leið að „til
starfa með þroskaheftum þyrfti
góðhjartaðar konur með stórt
hjarta, ekki endilega sérmenntað
fólk“. Fullyrði ég ekki hvort þetta
er rétt, en illt ef satt er. Mér dett-
ur í hug hvort þetta séu ekki ein-
mitt gildandi viðhorf ríkisvaldsins.
Það má líkja því við að ekki sé
endilega þörf á menntuðum hjarta-
sérfræðingum á hjartadeildina,
þar sé nóg að hafa leikmenn með
brennandi áhuga á starfsemi hjart-
ans. Þá er líka spurning hvort ekki
mætti spara í grunnskólum lands-
ins. Senda kennarana á sjóinn og
hafa bara barngott fólk við kennsl-
una. Þetta er úrelt viðhorf aum-
ingjagæsku og ekki sæmandi sið-
menntuðu samfélagi með hátt
menntunarstig. Þroskaheftir eru
ekki aumingjar sem þurfa á stór-
hjörtuðu fólki að halda. Þroska-
heftir eru fólk jafnt og ég og þú,
fólk með fötlun. Þeir eiga rétt á
sömu virðingunni og ég og þú og
samkvæmt lögum um málefni fatl-
aðra „rétt á sambærilegum lífs-
kjörum á við aðra þjóðfélags-
þegna“. Þeir eiga því rétt á
þjónustu og sú þjónusta kostar
peninga.
Það gengur ekki lengur:
 að við gortum okkur af gæðum í
þjónustu við fatlaða, tökum stolt
á móti gæðaverðlaunum en neit-
um síðan að borga kostnaðinn.
 að byggja sambýli fyrir 90 milj-
ónir króna og geta svo ekki
mannað þau vegna þeirra lágu
launa sem í boði eru.
 að senda þroskaheftum og að-
standendum þeirra þau skilaboð
að þau séu annars flokks þegnar
og allt þeirra líf og allt í kring-
um þau kosti of mikla peninga. Í
því sambandi vil ég minna á að
þroskaheftir hafa fæstir getu til
að tjá opinberlega skoðanir sín-
ar, þarfir eða langanir. Flestir
aðstandendur eru orðnir svo
langþreyttir og sárir eftir bar-
áttuna við kerfið, fyrir annars
lögbundnum réttindum að ekki
er meira á þá leggjandi.
 að við þroskaþjálfar sem berum
hitann og þungann af þeim ár-
angri sem náðst hefur varðandi
aukin gæði í þjónustu við fólk
með fötlun, skulum þurfa að
leita í önnur og betur launuð
störf til að framfleyta fjölskyld-
um okkar.
 að fleiri og fleiri heimili þroska-
heftra séu mönnuð nær ein-
göngu með ófaglærðu fólki og
þeir fáu þroskaþjálfar sem til
staðar eru berjist við kulnun í
starfi vegna ómannlegs álags,
stöðugt aukinna krafna og fyrir
smánarleg laun.
 að skella framan í fólk fjárlögum
næsta árs og tala um aukna fjár-
veitingu til málaflokksins. Reisa
svo dýr og jafnvel óhagstæð hús,
á kostnað þjónustunnar og lífs-
gæða þeirra sem þar er ætlað að
búa. Þegar inn er komið búa
þroskaheftir við lágmarksþjón-
ustu, undirmönnun, skort á fag-
fólki og gífurlegt óöryggi vegna
tíðra starfsmannaskipta. Þetta
heitir einfaldlega að hirða aur-
inn og kasta krónunni.
Eðlilega þarf aukið fjámagn
milli ára eins og annars staðar.
Áfram fæðist fatlað fólk, með
sömu réttindi, þarfir og langanir
og aðrir og fatlaðir lifa lengur af
sömu ástæðu og aðrir Íslendingar.
Mér finnst kominn tími til að
draga hausinn upp úr sandinum,
horfast í augu við staðreyndir og
sinna þessum málaflokki með virð-
ingu og sæmd. Eins og ónefndur
þroskaþjálfi (sem nú er horfinn í
annað og betur launað starf)
komst svo vel að orði „tímar
Ingjaldsfíflsins eru löngu liðnir“.
Ég vil skora á ráðamenn að
ganga að launakröfum þroska-
þjálfa áður en til verkfalls kemur.
(Fólk getur horft á kröfu um 50%
launhækkun og tekið bakföll af
hneykslun, en ég bið þig heldur að
skoða krónutöluna sem þroska-
þjálfar eru að fara fram á í byrj-
unarlaun sem eru 155 þús, og
hneykslist sá sem vill.) Þeir forða
þar með þroskaheftum og aðstand-
endum þeirra frá frá röskun, álagi
og þeim skaða sem skert þjónusta
getur valdið og laungreiðendum
frá miklum fjárútlátum í formi yf-
irvinnu – ykkar er ábyrgðin.
Illt ef satt er
Ásta
Knútsdóttir
Kjarabarátta
Launakjör þroskaþjálfa
lýsa fordómum og
virðingarleysi stjórn-
valda í garð þeirra, seg-
ir Ásta Knútsdóttir, og
þá um leið þeirra er þeir
veita þjónustu, þ.e.
þroskaheftra.
Höfundur er þroskaþjálfi.
Njálsgötu 86,
s. 552 0978
Handklæði
með nafni
1.500 kr.
Ryðfríar
Blómagrindur
y fríar
Blómagrindur
með hengi
Tilboðsverð
kr. 2.900
áður kr. 3,595
Klapparstíg 44
Sími 562 3614