Morgunblaðið - 06.06.2001, Blaðsíða 32

BJARTAR sumarnætur nefnist
tónlistarhátíð í Hveragerði, sem
Tríó Reykjavíkur hefur gengist
fyrir og haldið í Hvergerðiskirkju
sl. fimm ár. Hveragerðiskirkja er
sérlega hljómgott hús, en þó við
efri mörk endurhljómgunar, svo
flytjendur mega varast of mikil
hljómátök og þurfa ekki að beita
sér með fullum eða ýtrasta styrk.
Tónleikarnir, sem haldnir voru á
þungbúnum en gróðursælum sum-
ardegi, sl. laugardag, hófust á
Tersetto op. 74 eftir Dvorák. Verk-
ið er samið 1887, fyrir tvær fiðlur
og lágfiðlu og má segja að það sé
hæverskt, nokkuð smálegt í gerð
en mjög vel og fallega ritað fyrir
fiðlurnar. Skersóið er skemmtileg-
ur „furiant“ en lokakaflinn er
byggður upp í tilbrigðaformi, þar
sem tilbrigðin eru ekki aðskilin en
samtengd í skemmtilegri gegnum-
færslu og stöðugt breytilegri tón-
stöðu. Lokakaflinn endar svo á til-
vitnun í upphafsstefið. Verkið var
mjög fallega flutt en Almita Vamos
og Guðný Guðmundsdóttir léku á
fiðlurnar og Roland Vamos á lág-
fiðluna og var leikur þeirra borinn
upp af listfengi, með klassísku yf-
irbragði, sem er í anda þessa
elskulega og látlausa verks.
Tríó Reykjavíkur, Guðný, Peter
og Gunnar, léku Píanótríó í g-moll,
op.15 eftir Smetana. Þetta tríó er
nær það eina sem Smetana gerði á
sviði kammertónlistar á fyrri hluta
ævinnar. Það er sérkennilegt, að sá
rómantíski vængur, sem tilheyrði
Wagner, Liszt, Smetana og síðar
Richard Strauss (eftir 1886), áttu
nær ekkert við gerð kammertón-
listar, á sama tíma og Schumann,
Brahms og Dvorák sömdu mikið af
kammerverkum. Dvorák, sem var
bæði nemandi Smetana og lék m.a.
í óperuhljómsveitinni í Prag undir
stjórn hans, var eins og Smetana,
þjóðlegur í hugsunarhætti. Dvorák
fór samt ekki að ráðum kennara
síns, að fylgja tónsmíðahugmynd-
um Liszts í gerð sinfónískra ljóða,
heldur átti hug hans hin klassísku
viðhorf, sem var grunnur að hug-
myndafræði Brahms.
Tríóið eftir Smetana er mjög
„orkestral“ í rithætti. Í heild er
verkið skemmtilegt og átakamikið,
er var leikið af töluverðum tilfinn-
ingaþunga, sérstaklega í upphafi
fyrsta þáttar, en inn á milli mátti
heyra fallegar og ljóðrænt leiknar
tónhendingar, sérstaklega í selló-
inu, sem andstæðu við voldug átök-
in. Verkið var mjög vel flutt, en á
köflum nokkuð yfirspennt og átak-
smikið, sérstaklega á móti þykkri
hljómskipaninni í píanóinu, en í
heild glæsilega mótað og með ljúf-
lega „sungnum“ einleiks tónlínun
inn á milli.
Á síðari hluta tónleikanna söng
Jóhann Friðgeir Valdimarsson við
undirleik Selmu Guðmundsdóttur
fimm söngverk, Vokalísuna eftir
Rachmaninov, Ídeale eftir Tosti,
Vaghissima Sembianza eftir Don-
audy, De’ miei bollenti spiriti, úr 2.
þætti óperunnar La traviata eftir
Verdi og E lucevan le stelle (Oh
dolci bacio) úr 3. þætti óperunnar
Tosca eftir Puccini. Jóhann er
glæsilegur tenórsöngvari, er gefin
sérlega falleg og karlmannleg
rödd, sem bæði býr yfir þróttmik-
illi dýpt og glæsilegri hæð. Hér er
á ferðinni sjaldgæft efni og óþarft
að taka fram hvaða lög voru best
sungin, því allt féll að einu og það
eina sem Jóhann á eftir að bæta
við sig er fágun, er aðeins fæst
með samstarfi við þá sem slípað
hafa verktak sitt í áralangri og
þrotlausri sjálfsögun. Það má spá
þessum unga einsöngvara glæsi-
legri framtíð og að hann eigi eftir
leggja heiminn að fótum sér, ef allt
fer sem horfir og vonir standa til.
Selma Guðmundsdóttir fylgdi Jó-
hanni hið besta og átti fallega mót-
aðar tónlínur í Verdi-aríunni en þó
sérstaklega í hinni undurfögru
„stjörnuaríu“ eftir Puccini.
Á þungbúnum en gróð-
ursælum sumardegi
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Tónlistarfólkið sem fram kom á Björtum sumarnóttum í Hveragerði.
TÓNLIST
H v e r a g e r ð i s k i r k j a
Tríó Reykjavíkur, Almita
og Roland Vamos, Jóhann
Friðgeir Valdimarsson og Selma
Guðmundsdóttir fluttu verk eftir
Dvorák, Smetana og söngverk eftir
Rachmaninov, Tosti, Donaudy,
Verdi og Puccini.
Laugardagurinn 2. júní 2001.
KAMMERTÓNLEIKAR
Jón Ásgeirsson
LISTIR
32 MIÐVIKUDAGUR 6. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
legum kynni eftir að greina frá verk-
um og höfundum þeirra; að mörgu
leyti ágætt fyrirkomulag sem getur
aukið nálægð milli áheyrenda og
flytjenda. En hvað Konsert Händels
í F-dúr Op. 4 nr. 4 varðar hefði
kannski mátt koma fram, að orgel-
konsertarnir voru samdir fyrir orgel
án pedals til flutnings í hléum á Óra-
tóríum tónskáldsins með höfundinn í
einleikshlutverki. Nr. 4 var upphaf-
lega saminn fyrir orgel, 2 óbó, 2 fiðl-
ur og fylgibassa.Strengjakvintettinn
lék ofan af orgellofti, og tók það
óhjákvæmilega broddinn úr diskant-
hljóminum, en jafnvægið var samt
undragott og spilamennskan lífleg í
hröðu útþáttunum og sæt sem
plómuvín í Corelli-angandi Andante-
þættinum (II.). Einleikarinn lék flest
létt og frísklega, en þó mátti heyra af
einstaka agógískri núðlu að Jörg
Sondermann væri ekki allskostar
sáttur við seinsvörulan loftknúinn
traktúr Hveragerðiskirkjuorgelsins.
Fyrri óperuaría Händels,
Where’er you walk, kveðja Júpíters
til daðurdrósarinnar metnaðarfullu
Semele í samnefndri enskumæltri
óperu-óratóríu frá 1744, er ein af
þessum meistaralegu hjarðsælum
sem Händel var dáður fyrir, líkt og í
hinni enn frægari seinni aríu hans,
Ombra mai fù úr Serse (Xerxes,
1738), einni af síðustu óperum Sax-
ans mikla á ítölsku. Arían er oft köll-
uð „Largó Händels“, mikið sungin
við brúðkaup og m.a.s. við jarðarfar-
ir, þótt textinn sé aðeins lofgjörð
Persakonungs til trés. Miðað við
pastoralt yfirbragð beggja aría, og
bljúgleika Ave Maria Schuberts
næst á eftir, hefði Jóhann Friðgeir
Valdimarsson í heild mátt syngja á
aðeins kyrrlátari nótum við dún-
mjúkan píanóundirleik Selmu Guð-
mundsdóttur. Að því leyti virtist
honum hins vegar sá vandi á hönd-
um, að glæsilegur tenórhljómur
hans á fullum styrk vildi dofna áber-
andi fyrir neðan mezzoforte. Þrátt
fyrir lofsverða viðleitni til að gæða
túlkunina fjölbreytni með styrkræn-
um andstæðum, sem ekki mun ýkja
algeng meðal hérlendra óperuten-
óra, var engu líkara en að söngvar-
inn væri fyrst nýlega farinn að gefa
veikum söng nánari gaum og eigi
enn eftir að ná hljómfyllingu í þeirri
tjáningarvídd. Kirkjuarían eftir
Stradella, Pietà Signore, ætti eftir
bænartextanum að dæma að vera
svipaðs eðlis og Ave Maria, en tón-
listin býður engu að síður upp á tölu-
vert meiri tilþrif í hæð og styrk, enda
var Jóhann þar greinilega í essi sínu
og söng af miklum glæsibrag.
Hinn vinsæli Silungakvintett
Schuberts, kenndur við tilbrigði IV.
þáttar um sönglag hans Die Forelle,
var síðastur á dagskrá. Verkið varð
til í sumarhúsi í sveit á undraskömm-
um tíma. Ein sagan segir, að radd-
irnar hafi verið samdar án raddskrár
um leið og þær voru skrifaðar út, ein
af annarri. Verkið er fjölþátta dív-
ertímentó að hætti garðtónlistar
Mozarts og Septetts Beethovens. I.
þáttur (Allegro vivace) var leikinn
frekar settlega en ekki til skaða, þó
að staka fígúrasjón snerist í vinstri
hönd Peters Máté. Hins vegar voru
punktuðu hendingar hans í II. (And-
ante) fallega mótaðar í dæmigerðum
schuberzkum samstíga áttundum.
Hér sem víðar kom fram helzti
styrkur flytjenda, að draga fram dul-
úðuga andstæðukafla hvers þáttar
með sérlega vel mótuðum veikum
hendingum, þó að veikleiki hópsins
birtist á hinn bóginn í stundum frem-
ur ósamtaka leik á sprettharðari
stöðum, enda verkið gegnsætt og
kröfuharðara í samspili en það lætur
yfir sér. Þá vildi kontrabassinn,
þrátt fyrir sveigjanlegan nettleik
Hávarðs Tryggvasonar, ofóma
(„búma“) á sumum nótum umfram
aðra, og verður staðbundinni akústík
líklega helzt kennt um.
Scherzóið var eldfjörugt og
skemmtilegt áheyrnar þrátt fyrir
nokkurn hráleika, þó að Tríókaflinn
skæri sig að mínum smekk fullmikið
úr ramma sínum með mun hægara
hraðavali. Í IV. þætti, „Tema con
variazioni“, hefði fiðlufylgiröddin í 2.
tilbrigði mátt vera hreinni, en
prestó-flúr píanósins í 3. var glæsi-
legt. Vínarstemmningin í 4. var óvið-
jafnanleg, og sömuleiðis söngur sell-
ósins í 5. og sellós og víólu í 6. Hinn
tiplandi polka-lokaþáttur var og í
mörgu uppörvandi. Þrátt fyrir fáeina
órólega píanóstaði, nokkrar óhreinar
toppnótur í efri strengjum og ávæn-
ing af hrynrænni ósamstöðu í forte-
köflum (illdræpur fylgifiskur fáeinna
daga samæfinga í stað mánaða),
gustaði víða af innlifuðum leik hóps-
ins. Og hver veit nema andrúmsloftið
hafi ekki einmitt verið þessu líkt,
þegar Silungakvintettinn hljómaði í
fyrsta sinn í austurrísku ölpunum
með hinum 22 ára gamla Franz Pet-
er Schubert við slaghörpuna, flytj-
endum jafnt sem áheyrendum til
ómældrar skemmtunar.
TÓNLISTARÞRÍDÆGRAN
Bjartar sumarnætur rann upp á
föstudagskvöldið og var í fimmta
sinn í Hveragerðiskirkju, einu af
kammertónlistarvænustu guðshús-
um í landnámi Ingólfs, en við heldur
dræmari aðsókn en oft áður. Höfuð-
snillingur laglínunnar á síðbarokks-
keiði var fyrstur á dagskrá með org-
elkonsert og tveim aríum, þ.e.a.s.
Georg Friedrich Händel, eða
„George Frideric Handel“ eins og
hann sjálfur skrifaði sig eftir að hafa
setzt að í London. Rökin fyrir að rita
samt nafn hans á þýzku eru vegna
hefðar. Händel er enn stafsettur svo
á Norðurlöndum (jafnvel Frakkar
halda þýzka hljóðvarpsframburðin-
um í „Haendel“), og væri að færa sig
út úr okkar menningarsvæði að taka
upp rithátt enskumælandi landa.
Að vanda lét tónleikaskrá munn-
TIL ÓMÆLDRAR
SKEMMTUNAR
TÓNLIST
H v e r a g e r ð i s k i r k j a
Händel: Orgelkonsert í F Op. 4,4;
tvær aríur. Stradella: Pietà, Sig-
nore. Schubert: Ave Maria; Sil-
ungakvintettinn. Jóhann Friðgeir
Valdimarsson tenór; Selma Guð-
mundsdóttir, píanó; Jörg Sonder-
mann, orgel; Almita Vamos, fiðla;
Roland Vamos, víóla; Gunnar Kvar-
an, selló; Peter Máté, píanó og Háv-
arður Tryggvason, kontrabassi.
Föstudaginn 1. júní kl. 20:30.
BJARTAR SUMARNÆTUR
Ríkarður Ö. Pálsson
TÓNLEIKARNIR hófust á píanó-
kvintett eftir undirritaðan, verk sem
er unnið um íslensk þjóðlög og frum-
samin stef og þó vart sé viðeigandi að
fjalla um eigið verk, er rétt að geta
þess, að flutningur verksins var í alla
staði svo sem best verður á kosið. Á
þremur tónleikum undir yfirskriftinni
Bjartar sumarnætur, sem voru haldn-
ir s.l. föstudag, laugardag og sunnu-
dag, var sama skipan höfð á efnisskip-
an tónleikanna, að Jóhann Friðgeir
Valdimarsson söng íslensk og erlend
söngverk á öllum þremur tónleikun-
um en á móti söng hans voru flutt
kammerverk fyrir strengi og píanó og
konsert fyrir orgel.
Á tónleikunum s.l. sunnudag söng
Jóhann með undirleik Peter Maté
fjögur íslensk sönglög, Í fjarlægð eft-
ir Karl O. Runólfsson, Þú ert eftir
Þórarinn Guðmundsson, Heimir eftir
Sigvalda Kaldalóns og Sjá dagar
koma eftir Sigurð Þórðarson, allt
knalllög, sem Jóhann söng með til-
þrifum og naut þar sinnar glæsilegu
raddar en þó vantaði „punktinn yfir
iið“, sérstaklega vegna æskuóþols og
jafnvel galsa, er helst kemur niður á
fágun í söng og túlkun. Þetta verður
að segjast, því hér er á ferðinni slíkt
efni, sem ekki má halda, að allt sé
unnið án fyrirhafnar og að við öll við-
fangsefni, hversu lítil sem þau eru,
þarf að vanda sig sem best, því það
sem vangert er á „fyrri skipunum
kemur niður á þeim seinni“. Í ítölsku
lögunum, Napoletana eftir Costa,
Marechiare eftir Tosti og Coré ngrato
eftir Cardillo, gat að heyra hversu
glæsilega rödd þessi ungi söngvari
hefur en einnig, að hann á mikið eftir
ógert, sem hann verður að vanda sig
við, til að ná sem lengst sem listamað-
ur. Jóhann hefur röddina en listin er
harður húsbóndi og þar tekst engum
undan að víkja, að aga sig og tukta og
sínkt og heilagt að læra og betrum-
bæta sig. Það mun Jóhann gera í
átökum við erfið verkefni á komandi
árum og eigum við þá í Jóhanni sann-
kallaðan stórsöngvara.
Lokaverk tónleikanna var einhvert
ástríðumesta kammerverk, sem sam-
ið hefur verið, Píanókvintett í f-moll
eftir Cesar Franck. Samtímamenn
Francks töldu að heyra mætti í verk-
inu ávæning af „erótískum hugmynd-
um“, sem á þeim tíma þóttu í öllum til-
fellum vera eitthvað sem ekki mátti
hafa hátt um og allra síst í göfugri
klassískri tónlist. Kvintett þessi er,
ásamt sinfóníunni í d-moll, Sinfónísku
tilbrigðunum, orgelkórölunum þrem-
ur, og fiðlusónötunni í A-dúr, þau
verk sem hafa haldið nafni Francks á
lofti.
Allir þættir kvintettsins eru í són-
ötuformi og einnig er þar að finna
notkun „leiðsögustefs“, sem gæti haft
merkingu varðandi tilfinningatúlkun
verksins en það er stef sem kemur
fyrir í öllum köflum verksins í um-
breytingum, sem hvað útfærslu varð-
ar minna á aðferðir Liszts í mótun
tónhugmynda. Fyrst heyrist stefið í
upphafskaflanum, sem viðkvæmt og
þrungið stef leikið á fyrstu fiðlu. Stef
þetta birtist aftur í hápunkti miðkafl-
ans og að lokum sem meginstefið í
„coda“ lokakaflans.
Verkið var glæsilega flutt en fyrir
hópnum fór Guðný Guðmundsdóttir
er lék á fyrstu fiðlu en Almita Vamos
á aðra fiðlu, Roland Vamos á lágfiðl-
una, Gunnar Kvaran á sellóið og
Selma Guðmundsdóttir á píanóið.
Leikur þeirra allra spannaði allt svið-
ið til hinna ýtrustu átaka og hams-
leysis þess, sem einkennir verkið að
hluta til og þeirrar blíðu sem Franck
átti til og blómstraði í fallegum ljóð-
rænum hendingum, sem voru ein-
staklega fallega leiknar. Flutningur
þessa magnaða verks, sem enn skilar
hlustendum veröld hamsleysis og
stórra tilfinninga, var þrunginn af því
víðfeðmi tilfinninga, sem vart á sinn
líka í sögu tónlistarinnar og þarf að
horfa til manna eins og Tsjaikovskij,
til að ná samjöfnuði og fyrir þennan
frábæra leik, verða þessir tónleikar
minnisstæðir þeim er á hlýddu og
glæsilegt niðurlag á tónlistarhátíðinni
Bjartar sumarnætur í hljómvænni
kirkju Hvergerðinga.
Hamsleysi
tilfinninganna
TÓNLIST
H v e r a g e r ð i s k i r k j a
Tríó Reykjavíkur, Selma Guð-
mundsdóttir, Jóhann Friðgeir
Valdimarsson og Almita og
Roland Vamos fluttu verk eftir Jón
Ásgeirsson, Cesar Franck og ís-
lensk og erlend sönglög.
Sunnudagurinn 3. júní 2001.
KAMMER- OG
EINSÖNGSTÓNLEIKAR
Jón Ásgeirsson