Morgunblaðið - 18.12.2001, Blaðsíða 46

MINNINGAR
46 ÞRIÐJUDAGUR 18. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Þar ummyndaðist hann
fyrir augum þeirra,
ásjóna hans skein sem
sól, og klæði hans urðu
björt sem ljós.
(Matt. 17.2.)
Hrífandi og magnþrungin er frá-
sögn Guðspjallanna sem löngum hef-
ur verið sú síðasta í kirkjuári og lýsir
því er Jesús ummyndast fyrir aug-
um þriggja nánustu lærisveina
sinna, svo klæði hans urðu björt sem
ljós. Yfirskilvitleg vídd Guðsríkis
gagntekur tímanlegt svið og fram
kemur hvers eðlis meistari þeirra er,
að hann er jafnframt því að vera
maður af holdi og blóði, Guð af Guði,
ljós af ljósi. Helgar og hátíðir kirkju-
ársins eru þá á enda runnar og
bjarmi þeirra hefur skinið inn í
mannlíf og sögu til að líkna og lýsa,
upphefja og helga.
Hökull prests og messuskrúði fel-
ur táknrænt í sér, að sá sem hann
ber hefur íklæðst veru og himinsljósi
frelsarans krossfesta og upprisna.
Trúarandagift og listfengi þarf til að
vinna að slíkum verkum. Og hvað
best tekst til ef þau fela jafnframt í
sér skírskotun til staðar og umhverf-
is, þjóðmenningar og lands. Lista-
verk Sigrúnar Jónsdóttir kirkjulist-
arkonu eru þeirra gerðar og því
mikill auðlegð og fjársjóður íslenskri
þjóð og kirkju.
Vakning varð í kirkjunni hér á
landi um miðja síðustu öld sem mið-
aði að því að styrkja stoðir og festa
rætur í umróti og upplausnartíð og
endurvekja sígild verðmæti trúarlífs
og tilbeiðslu jafnframt því sem þjóð-
in sótti fram eftir nýfengið þjóðar-
frelsi og leitaði vonum og þrám
framrásar í listsköpun. Það var
kirkju og þjóð til heilla og blessunar
að Sigrún svaraði þá því kalli sem
barst að næmum sálarstrengjum
hennar og fann fjölþættum listgáf-
um viðfang á brautum kirkjulistar
þó spönnuðu fleiri svið, svo nú prýða
verk eftir hana fjölmargar kirkjur
og helgihald hér á landi og víðar um
heim. Þau bera fagurlega með sér
list hennar og þroskaða hæfni og
einlæga trú og næmi fyrir lífsrótum,
SIGRÚN
JÓNSDÓTTIR
✝ Sigrún Jónsdótt-ir fæddist í Vík í
Mýrdal 19. ágúst
1921. Hún lést á
Landspítalanum við
Hringbraut 22. nóv-
ember síðastliðinn
og fór útför hennar
fram frá Dómkirkj-
unni 14. desember.
staðháttum og sögu.
Fögur sýning á verk-
um Sigrúnar, sem
nefndist „Í Ljósbroti“
og haldin var í forsaln-
um Ljósbroti í Strand-
bergi, safnaðarheimili
Hafnarfjarðarkirkju
fyrir sex árum, sýndi
það ljóslega. Ljósbrot
myndar líkt og ljós-
geisla og lífæð frá
kirkjunni sjálfri og
verk Sigrúnar, ofin,
saumuð eða unnin í
batík fóru þar afar vel,
því þau voru sjálf sem
ljósbrot af þeim himinsgeisla, sem
skapar, nærir og fjörgar og birtir
trúarleg sannindi og leiðarvísa. Þar
gat að líta hökla og kirkjuklæði er
túlka í táknmyndum sínum sígild
kristin trúarsannindi.Og þar voru
stór ofin verk eins og „Spor í eilífð“
og „Vegurinn, sannleikurinn og líf-
ið,“ margbrotin og einföld í senn,
sem draga upp mynd af fyrirheitum
trúar um háleitan tilgang lífs og veg
til himins og hæða. Annað þeirra er
nú altaristafla í kirkju í Vesturheimi.
Prédikunarstólsklæðið, „Lífstréð
með jólastjörnu,“ sómdi sér vel með-
al þessara listgripa. Það hafði Sig-
rún fyrr gefið söfnuði Hafnarfjarð-
arkirkju til minningar um fyrrum
tengdaforeldra sína Guðfinnu Sig-
urðardóttur og Emil Jónsson á
fermingardegi dóttursonar síns Jóns
Halls Stefánssonar. Önnur verk sýn-
ingarinnar eins og Heimkringla –
Snorraminni birtu líkt og rætur ís-
lenskrar menningar og þá blóm-
krónu fegursta sem upp af henni
vex. Og í fjalla og landslagsmyndum
fléttuðust fagurlega trú og land, lífs-
barátta og þjóðarsaga. Þessi verk
Sigrúnar voru fáeinum mánuðum
síðar til sýnis í merkum söfnum í
Vesturheimi, í Seattle og svo Tak-
oma. Þau vöktu verðskuldaða at-
hygli og hrifningu og ekki síður þeg-
ar þau voru sýnd í Martin Luther
King-safninu í Washington ásamt
verkum þekkts bandarísks lista-
manns og annars rússnesks í tilefni
þess, að tíu ár voru þá liðin frá leið-
togafundinum í Höfða sem haft hef-
ur víðtæk áhrif á þróun alþjóðamála
og mótun nýrrar heimsmyndar enda
eru þau vel til þess fallin að glæða
samhug og samlyndi. Batikverk Sig-
rúnar „Bæn fyrir friði“ hafði árum
fyrr unnið til alþjóðlegra verðlauna á
vegum Sameinuðu þjóðanna.
Sigrún hafði á listferli sínum sýnt
verk sín víða um heim og löngum
dvalist utanlands, einkum þó í Sví-
þjóð. Þar hafði hún sótt sér föng,
lærdóm, listfágun og margvíslega
lífsgleði en hún var þó jafnan bund-
inn ættlandi og átthögum traustum
böndum.
Bernsku- og heimaslóðir Sigrúnar
í Vík í Mýrdal höfðu ávallt fylgt
henni hvert sem leiðin lá sem áhrifa-
afl í lífi og list. Jökull, fjöll og drang-
ar, sandfjörur og svarandi brim urðu
grunnmyndir lífsskynjunar hennar
og listtjáningar, lífsháskinn líka sem
Kötlugos hafði magnað og varasöm
lending við hafnlausa strönd.
Guðstrúin kom jafnframt við sögu og
gaf kjark og glæddi virðingu og lífs-
þökk. Og Skaftfellingur, eikarskipið
trausta, er siglt hafði að landi svo
nærri sem þorandi var, færandi
björg í bú, varð henni tákn um vor-
komu og leysingu og færa leið til um-
heims og fjarlægra staða. Hún hefur
fundið til þess af innsæi og næmi að
blessun og heill fylgdi þessu skipi og
þeim sem væru um borð í því og ekki
komið á óvart að áhöfn þess skyldi
bjarga þýskum kafbátsverjum úr
lífsháska og gera líknarkröfuna æðri
þeim markalínum sem greindu að
samherja og óvini í stríði. Skip koma
víða fram í verkum Sigrúnar og þá
sem táknmyndir kirkju og lífsfars
sem Kristur stýrir. Og það er sem
Skaftfelling sé hvarvetna að sjá í
þeim myndum.
„Þú Guð sem stýrir stjarna her.“
Sálmur Valdimars Briem sem svo
hefst var henni kærastur sálma.
„Stýr mínu fari heilu heim“, með
þeim orðum byrjar síðasta erindi
þessa sálms. Það var ólga í lofti og
dumbungsregn í Vík í Mýrdal laug-
ardaginn 18. ágúst sl. þegar haldið
var þar upp á áttræðisafmælisdegi
Sigrúnar og safnast var saman við
Skaftfelling nýkominn í bæinn, ekki
sem fyrr glæstur og sterklegur á að
líta er hann skilaði sér að ströndu oft
gegnum öldur og ólgustrauma. Nú
var hann brotinn og feyskinn að sjá
en hafði þó komist heim að lyktum
vegna ötullar baráttu og fórnfýsi
Sigrúnar sem þráð hafði lengi að
hann kæmist úr Vestmannaeyjum
þar sem hann hafði staðið uppi á
landi í niðurníðslu áratugum saman.
Það var ekki auðvelt að vekja skiln-
ing á þeim sögulegum verðmætum
sem í skipinu Skaftfellingi fólust á
hraðfleygri nýjungatíð og glæða
virðingu fyrir lífsbaráttu og kjörum
fyrri kynslóða sem áttu vonir sínar
svo margvíslega bundnar við þetta
góða skip, en oft áður hafði Sigrún
þurft að stríða við skilningsleysi og
þröngsýni og tekist með einurð og
kjarki að sýna fram á réttmætti og
gildi verka sinna og listar. Nú er hún
leit árangur erfiðis síns og köllunar
sem fól í sér bæði átthagatryggð og
þökk fyrir gjöfula listabraut og
frama var sem Skaftfellingur hennar
heimkominn fæli í sér bæn um að vel
væri við honum tekið og hann gerður
glæstur sem áður svo hann fengi enn
fært með sér björg og blessun.
Sigrún var glöð og glæsileg í fjöl-
mennum afmælisfagnaði í sam-
komuhúsinu Ársölum í Vík. Ómar
Ragnarsson var gáskafulllur veislu-
stjóri, og Emblurnar klæddar batík-
þjóðbúningum Sigrúnar með Þór-
unni Valdimarsdóttur ævisöguritara
Sigrúnar í fararbroddi létu vel að sér
kveða. Sigrún var vissulega engin
venjuleg kona: Líf hennar var litríkt
og list hennar stórbrotin. Margt leit-
aði á huga á góðri stundu. Fagnaður
á heimili Sigrúnar og Ragnars Em-
ilssonar fyrir þrjátíu og þremur ár-
um þegar dóttir þeirra Sigurborg
varð stúdent, með okkur bekkjar-
félögum hennar í 6 C úr M.R. – List-
sýningar og undirbúningur þeirra.
Og hvað áleitnust varð þó fjölskyldu-
ferð til Svíþjóðar fyrir fjórum árum
þegar dvalist var við munað og lysti-
semdir í höll þeirra Þorsteins Folin í
Lindingö, þess fágæta og fágaða
gáfumanns og greifa sem þekkti
flestum betur afstæði rúms og tíma
og undur stjarnheima og upphaf al-
heims í miklum hvelli eða frekar í
voldugum upphafshljómi lífstón-
verksins og var svo einkar lagið að
hlúa að Sigrúnu með nærfærni og
ástríki svo list hennar blómgaðist
sem aldrei fyrr. Hún missti mikið við
fráfall hans en hélt þó ótrauð áfram
við list sína og baráttumál og nú síð-
ast er hún gaf sig alla við að fá Skaft-
felling heim.
Er því langþráða takmarki var
náð þurru kraftar og nú endurnýj-
uðust þeir ekki þessa heims sem áð-
ur þegar hart var oft gengið á heilsu
hennar og þrek. Það var ekki fyr-
irséð en kom þó ekki á óvart. Sigrún
var sjálf komin af hafi eftir lífssigl-
inguna sem færði með sér dýran
farm listaverka og menningarverð-
mæta sem mjög hafa auðgað þjóð og
kirkju og vitna sem göfug list um
nánd og komu Guðsríkisins.
Verk hennar „Lífstréð með jóla-
stjörnu“ prýddi prédikunarstól
Hafnarfjarðarkirkju svo sem jafnan
frá þrenningarhátíð fram til nýrrar
aðventu. Athyglin beindist að því í
kirkjunni um miðjan dag fimmtu-
daginn 22. nóvember sl., en Sigrún
mun þá hafa skilið við jarðarheim og
sögu. Góðir gestir úr Dómkirkjunni
voru í heimsókn og hrifust af verk-
inu fagra sem felur líkt og í sér hvort
tveggja í senn lífsmátt og gróanda
sumars og himinsljósið sem lýsir
upp nætur- og vetrarhúm. Fram-
undan var þá síðasti sunnudagur
kirkjuárs. Trúin lítur þá frelsarann í
himneskum loga. Sú er gleði krist-
innar trúar að fá numið dýrð hans og
þekkt hann jafnframt í mynd jötu-
barns og krossfests manns og fundið
í honum Guð og mann, veginn, sann-
leikann og lífið. Og sú var náðargjöf
Sigrúnar og köllun að fá fylgt og vís-
að á leiðarstjörnuna hans í gefandi
lífi sínu og list. Fyrir það þakka vinir
hennar og samferðarmenn sem
blessun hlutu af samskiptum og
samleið nú þegar hún hefur fullnað
lífsskeiðið og er sjálf komin heim.
Gunnþór Þ. Ingason
og fjölskylda.
Ládeyða er ekki orð sem átti við
Sigrúnu Jónsdóttur. Líf hennar var
sviptivindasamt og hún lifði því til
fullnustu. „Það rykfellur ekki sem
blæs á“ sagði hún einhverju sinni við
undirritaða, og þótti mér það lýsa
henni ákaflega vel.
Það voru forréttindi að fá að kynn-
ast henni, því litríkt fólk á borð við
Sigrúnu er ekki á hverju strái. Hún
var vinur í raun og heimili hennar
stóð ávallt opið þeim sem þangað
vildu koma. Skipti þá engu hvort það
voru gamlir heimilisvinir eða blá-
ókunnugt fólk, en gestrisni hennar
og eiginmanns hennar, Þorsteins
Folin, var við brugðið.
Sigrún var mikill forkólfur í fé-
lagslífi íslenskra kvenna í Stokk-
hólmi. Árið 1997 var félagið Emblur
stofnað að frumkvæði hennar og
voru félagsfundir haldnir á heimili
hennar á Lidingö. Sigrún var for-
maður félagsins frá upphafi og til
dauðadags. Hún stóð fyrir alls kyns
skemmtilegum og menningarlegum
viðburðum í nafni félagsins og lýsti
upp fundina af hugmyndaauðgi sinni
og greind. Leikarar, rithöfundar og
fræðimenn sem gistu höll Sigrúnar
miðluðu okkur af fróðleik sínum og
enginn fundur var öðrum líkur.
Að Sigrúnu genginni líður okkur
eins og rekaviðardrumbum á strönd,
eins og Emblunni fyrstu, sem getið
er í Snorra-Eddu. Segja má að Sig-
rún hafi tekið að sér hlutverk skap-
arans og blásið okkur lífsanda í nas-
ir, en nú er okkur allur vindur úr
æðum skekinn. Það verður þrautin
þyngri að halda merkinu á lofti og
feta í fótspor Sigrúnar, því annar
eins fítonskraftur og framkvæmda-
gleði og einkenndi hana er fáum gef-
inn. Við munum þó gera okkar ýtr-
asta til að verða henni ekki til
skammar, enda erum við ekki í
nokkrum vafa um það að hún mun
hafa vakandi auga með okkur eftir
sem áður.
Við þökkum Sigrúnu góða og
skemmtilega viðkynningu og vonum
að hún fái að blómstra áfram í ann-
arri og æðri vídd.
F.h. Emblanna í Stokkhólmi,
Bryndís Sverrisdóttir ritari.
„Skaftfellingur er kominn heim –
þá get ég dáið,“ sagði Sigrún Jóns-
dóttir við mig skömmu eftir stór-
veislu sem hún hélt á áttræðisafmæli
sínu í Vík í Mýrdal, með á annað
hundrað manns, ættingjum og vin-
um, 18. og 19. ágúst sl. Þá er hún
hafði afhent happaskipið Skaftfell-
ing til varðveislu í heimabæ sínum
Vík í Mýrdal. Víkurbúar létu sitt
ekki eftir liggja að koma Skaftfell-
ingi í hús. Þeir taka áreiðanlega ást-
fóstri við sitt skip og varðveita fyrir
komandi kynslóðir um leið og þeir
varðveita minningu merkiskonunnar
Sigrúnar Jónsdóttur, sem lét draum
sinn rætast.
Nú er hún farin – og í dag, föstu-
daginn 14. desember, verður hún
lögð í skaftfellska mold.
Mikil lista- og merkiskona hefur
kvatt okkar jarðlíf. Hugsjónum sín-
um var hún trú, fór sínar leiðir og
stefndi ætíð að marki – og því skyldi
náð.
Persónulega kynntist ég Sigrúnu
fyrst haustið 1996 í Washington D.C.
Þá í heimsókn hjá Sigurborgu dóttur
sinni. Þegar hún stofnaði fyrsta
Embluklúbbinn. Menningarklúbb
íslenskra kvenna með áhuga á lista-
og menningarmálum. Síðar stofnaði
hún Embluklúbba í Stokkhólmi og á
Íslandi. Til að lýsa Sigrúnu og henn-
ar framkvæmdum verð ég að geta
þess, að á borðum var slátur og lifr-
arpylsa sem hún hafði tekið með sér
frá Íslandi, allt soðið heima en fram-
reitt á íslenskan máta í höfuðborg
Bandaríkjanna, með rófustöppu og
því meðlæti sem tíðkast hefur á Ís-
landi um aldaraðir.
Þá var nýlega lokið sýningum á
verkum hennar víða í Bandaríkjun-
um, m.a. í Washington DC.
List Sigrúnar kynntist ég fyrst er
tengdamóðir mín, mikil hjálpræðis-
kona, gaf mér batiklampa eftir hana
í afmælisgjöf, sem mér hefur alltaf
þótt mjög vænt um. Síðan vandi ég
komur mínar í Kirkjumuni og eign-
aðist ómetanleg listaverk eftir Sig-
rúnu.
Um kirkjulistaverk Sigrúnar ætla
ég þó ekki að fjalla, en hin stór-
merkilega sýning sem haldin var á
kirkjulofti Hallgrímskirkju haustið
2000 sýndi hún stórmerk listaverk,
verk sem hún hefur unnið fyrir
kirkjur og presta landsins. Ég vann
á sýningunni allan tímann ásamt
öðrum Emblum og margir gestir
spurðu. – Hvernig stendur á því að
við höfum ekki séð þessi fágætu
listaverk?
Þau eru varðveitt í kirkjum lands-
ins, prestar skrýðast þeim við guðs-
þjónustur á hinum ýmsu hátíðum
kirkjuársins. Við kirkjugestir njót-
um guðsþjónustunnar og presturinn
klæðist listaskrúða. Ég vona og veit
reyndar, að prestar landsins og
kirkjur meta til varðveislu fyrir
komandi kynslóðir þessi listaverk.
Minnisstæður er mér hátíðarhökull-
inn í Skálholtsdómkirkju, frá 1969,
með höfðaletri, upphafsstöfum allra
biskupa Skálholtskirkju frá upphafi
til loka. – Kaþólskra og lútherskra –
er biskupsstólarnir á Hólum og í
Skálholti voru aflagðir samkvæmt
konungsboði í lok átjándu aldar.
Grátlegt er að hugsa til þeirra verð-
mæta, sem þá fóru forgörðum.
Það var líka mjög gaman að fá í
heimsókn marga nemendur hennar,
frá Langholts- og Vogaskóla frá
fornri tíð, sem alltaf höfðu fylgst
með henni.
Hún kenndi svolítið öðruvísi
handavinnu, sögðu þær. Minnis-
stæður er hökull og stóla sem hún
vann fyrir Húsavíkurkirkju, vígður
árið 2000, handofinn úr íslenskri
kanínufiðu, tvinnuð hjá Álafossi,
frönsku silki, sænsk-íslenskri hör og
íslensku eingirni. Þó er mér sérlega
hugstæður hökull og stóla, sem hún
gerði fyrir Reynistaðakirkju í
Skagafirði og vænt þótti mér um að
sjá sr. Gísla Gunnarsson í Glaumbæ
skrýðast stólunni sl. sumar í Hóla-
dómkirkju á Hólahátíð.
Hún vann kirkjuverk sín sam-
kvæmt óskum kirkjunnar með um-
hverfið í bland. Fór í heimsókn,
kynnti sér staðinn og andrúmið,
horfði til fjallanna.
Sigrún var mikil skartkona, hafði
unun af að klæða sig í falleg föt og
bjóða gestum góðgæti. Eftirminni-
legt er mér, að morguninn eftir að
sýningin var opnuð í Hallgríms-
kirkju í ágúst 2000, kom hún til
messu, 79 ára var hún – í glæsilegri
kápu með barðastóran hatt og á 7–10
cm háum hælum. Það er lærdóms-
ríkt að kynnast konu eins og henni.
Ung að árum braust hún til
mennta erlendis, hafði þá lokið
kennaraprófi frá Kennaraskóla Ís-
Í gær hefði Björg
orðið 81 árs, en hún
andaðist föstudaginn
langa síðastliðinn. Við
jógasystur hennar vilj-
um minnast hennar, því
að við fengum ekki tækifæri til að
kveðja hana hinstu kveðju, en hún er
ætíð sterk í huga okkar og við minn-
umst hennar í hverjum jógatíma.
Hún kallaði okkur alltaf jógasystur
sínar og við vorum ánægðar með það.
Við vorum margar konur sem höfð-
um stundað jóga saman í tugi ára.
Hún var hress, glöð og alltaf svo góð,
og henni fannst við allar svo fallegar
og góðar, en það var einmitt það sem
hún var sjálf, létt á fæti og ofurdug-
leg, þótt hún væri ekki ávallt frísk.
Hún var miðpunkturinn í hópnum.
BJÖRG MAGNEA
JÓNASDÓTTIR
✝ Björg M. Jónas-dóttir fæddist í
Reykjavík 17. des-
ember 1920. Hún lést
á Sjúkrahúsi Reykja-
víkur, Fossvogi, á
föstudaginn langa,
13. apríl, síðastliðinn
og fór útför hennar
fram í kyrrþey.
Hafði þar ákveðin
skyldustörf svo sem að
sjá um að allir fengju
teppi þegar komið var
að hvíld. Og ef hún af
einhverjum ástæðum
mætti ekki í tíma hafði
hún áhyggjur af því.
Hún var aldursforseti
okkar og lét okkur vita
um það ef við vorum
ekki nógu hlýðnar.
Andlegi þátturinn í æf-
ingum okkar var ekki
síðri en sá líkamlegi.
Síðasta árið sem Björg
lifði var henni erfitt, en
hún kom í hópinn okkar á meðan
kraftar leyfðu, til þess að njóta sam-
verunnar, sem við allar gerðum.
Björg er mjög rík í minningu okkar.
Hún var kona með ákveðnar skoð-
anir, óeigingjörn, hjálpsöm og alltaf
kát og glöð. Hennar skarð verður
vandfyllt.
Jesú sagði: Sá ber mikinn ávöxt
sem er í mér og ég í honum, en án mín
getið þér alls ekkert gjört. (Jóh.15:5.)
Blessuð sé minning þín, elsku Björg.
Þínar
vinkonur og jógasystur.