Morgunblaðið - 23.12.2001, Blaðsíða 15

Svartir stórir spíssfánar þýddu að
kafbátur var í nánd.
Mér þótti merkilegt hvað skipa-
lestunum gekk vel að sigla í þoku.
Þokubaujur voru settar út, sérstök
trekt með kaðli sem sett var út frá
afturenda skipsins og sprautaði
vatni út í loftið, skipið á eftir gat
fylgt þessu.
Ég man eftir að einu sinni í þoku
höfðu komið fyrirmæli um að
breyta um stefnu á miðnætti. Þeg-
ar verið var að breyta um stefnu þá
létti þokunni og sást að annað
hvort skipið hafði breytt um stefnu
en hitt ekki. Einhver misskilningur
hafði þá orðið á móttöku skilaðboð-
anna. Enginn árekstur varð úr
þessu, líklega af því þokunni létti.
Við sáum ýmislegt í þessum ferð-
um á stríðsárunum. Við fórum t.d.
eina ferð til Halifax að sækja
hveiti, fórum einskipa. Þessar ferð-
ir voru auðvitað hættulegar og okk-
ur var það ljóst. Einn gamall mað-
ur á skipinu sagði að það væru
bara vitleysingar sem ekki væru
hræddir. Sumir þessir eldri fóru í
land á stríðsárunum og komu aftur
síðar.
Björguðu 60 manns
af hollensku skipi
Við sluppum heim aftur heilir úr
þessari ferð en lentum í að taka
upp skipsbrotsmenn. Skipstjórinn
sá lítið ljós úr brúnni. Þetta var þá
bátur með um 60 skipbrotsmenn af
hollensku skipi sem skotið hafði
verið niður. Sumir þessara manna
voru særðir og einir fimm þeirra
illa haldnir. Búið var um skipbrots-
mennina aftur í og gert að sárum
þeirra. Árni nokkur Egilsson virt-
ist vera nokkuð klár í hjálp í við-
lögum og var hann mest að hjálpa
þeim illa særðu. Þetta gerðist suð-
ur af Grænlandi og við fórum með
alla skipbrotsmennina til Reykja-
víkur. Bismark hafði verið þarna á
ferðinni og gert árásir á skipalest-
ir, þær tvístruðust þegar árásir
voru gerðar á þær.
Skipalestirnar fóru frá sérstök-
um höfnum – Loch Ewe og Oban í
Kanada. Þangað var siglt og beðið
eftir að sameinast skipalestum.
Skipstjórinn fór þá í land og fékk
fyrirmæli og einhverja kladda til að
fara eftir. Algengt var að bíða þrjá
til fjóra daga og að það væru um
60 skip í hverri skipalest. Raðað
var þá í sex til átta raðir og vernd-
arskip fylgdu lestinni. Oft voru
gerðar árásir á skipalestir. Ég man
eftir einni slíkri á leið til Ameríku.
Fjallfoss var í þeirri lest líka. Þá
var ábyggilega sökkt einum þrjátíu
skipum. Við sáum þetta en þetta
var ekki nálægt okkur. Árásirnar
voru gjarnan gerðar að næturlagi.
Öðru sinni lentum við í árás, þá
vorum við á leið frá Ameríku og
veður fór versnandi. Skipunum
voru gefin fyrirmæli um að tvíst-
rast og sjá um sig sjálf. Sérstök
skip voru höfð í að bjarga skipverj-
um af skipum sem sökkt var í árás-
unum. Þetta voru farþegaskip sem
voru aftast í lestinni.
Ferðirnar tóku fimm til sex vik-
ur til Ameríku fram og til baka.
Farið var til New York og þar var
stansað í rúma viku.
Við vissum aldrei hvenær ætti að
sigla, það var leyndarmál. Einu
sinni spurði ég skipstjórann hve-
nær ætti að sigla. Hann hafði heyrt
eitthvað en mátti ekkert segja og
svaraði að konan sín hefði minnst
eitthvað á að fara ætti klukkan
þetta og þetta. Svona var þetta.
Skipstjórar voru fjarlægir á þess-
um árum, héldu sér fyrir sig og
Morgunblaðið/Sverrir
SJÁ SÍÐU 16
hefði borgað allan kostnað útgerð-
arinnar við skipin – svo heyrði
maður.
Venjulega var ekki stoppað
nema sólarhring meðan fiskurinn
var seldur, síðan var skipið fyllt af
kolum sem við fórum með heim.
Við fengum þrjú pund í höfn, en
lítið var hægt að kaupa. Helst
gamla muni, t.d. vasa og fleiri
skrautmuni. Auk peninga var
helsti gjaldmiðillinn tóbak og
fleira. Fyrir þetta eignuðust sjó-
menn stundum fallega hluti.
Fiskiskipin gengu þetta sjö til
níu til sjómílur í góðu veðri og
aldrei fóru skipalestirnar hraðar
en hæggengasta skipið.
Skipbrotsmönnum bjargað
Faðir minn, Karl Óskar Jóns-
son, var skipstjóri á Gylli 1941. Þá
bjargaði hann 13 Norðmönnum á
fleka. Þeir voru að koma heim frá
Englandi er skip þeirra var skotið
niður og voru sumir illa særðir.
Árið 1943 var faðir minn skipstjóri
á Skutli. Þá bjargaði hann tuttugu
og þremur norskum og dönskum
sjómönnum af björgunarbát. Hann
kom með þessa menn alla hingað
heim til Íslands, þótt hann mætti
raunverulega ekki bjarga þessum
mönnum. Það voru sérstök skip
sem áttu að gera slíkt. Eigi að síð-
ur björguðu Íslendingar mörg
hundruð sjómönnum í stríðinu.
Ég man að pabbi fékk bæði úr
og silfurskeið, sem nú er týnd, frá
bresku herstjórninni fyrir þessar
björgunaraðgerðir.“
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. DESEMBER 2001 B 15