Morgunblaðið - 15.02.2002, Blaðsíða 26

LISTIR
26 FÖSTUDAGUR 15. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Goethe-Zentrum, Laugavegi 18
Dr. Newton Archie Perrin, sem nú
er gistiprófessor við Háskóla Ís-
lands og Listaháskóla Íslands, held-
ur fyrirlestur kl. 20.
Fyrirlesturinn, sem haldinn er á
þýsku, nefnist „Hölderlin im Gepäck
– Der Umgang der Nazis mit der
Literatur“ og fjallar um það hvernig
nasisminn nýtti sér ýmsar hug-
myndir, liststefnur og listform 19.
aldarinnar sem hráefni í sína eigin
hugmyndafræðilegu blöndu.
Dr. Perrin hefur gert ítarlegar rann-
sóknir á úrvalsstefnu (eklektísisma)
nasismans í myndlist og bygging-
arlist og þar eð hann kennir lista-
sögu og þýsk fræði og hefur skrifað
mikið um þýskar bókmenntir var
nærtækt að hann beindi sjónum sín-
um einnig að umgengni nasista við
bókmenntaarfinn.
Að fyrirlestrinum loknum gefst
tækifæri til þess að spjalla við fyr-
irlesarann um efnið.
Í DAG
MORGUNBLAÐINU hefur borist
eftirfarandi yfirlýsing frá Pétri Má
Ólafssyni, útgáfustjóra Vöku-Helga-
fells:
Í Morgunblaðinu fimmtudaginn
14. febrúar birtist heilsíðugrein um
hlut Öldu Sigmundsdóttur í þýðingu
á leikgerð á Sniglaveislunni eftir
Ólaf Jóhann Ólafsson. Í greininni
eru hafðar eftir Öldu ýmsar fullyrð-
ingar um atvik og staðreyndir máls-
ins og samskipti hennar við mig.
Blaðamaðurinn reyndi aldrei að hafa
samband við mig til að leita staðfest-
ingar eða afstöðu minnar til þess
sem fram er haldið af Öldu. Þessi
vinnubrögð vekja furðu og því fer ég
þess á leit að Morgunblaðið birti eft-
irfarandi:
Gjörbreytt verk
Alda Sigmundsdóttir tók að sér að
grófþýða íslenska leikgerð Snigla-
veislunnar á ensku. Henni var gert
ljóst þegar í upphafi að Ólafur Jó-
hann myndi endurvinna textann eft-
ir að hún skilaði honum af sér, enda
væri þekking hans á enskri tungu
þess eðlis. Henni var falið að klippa
út úr enskri þýðingu samnefndrar
skáldsögu það sem við átti og þýða
frá grunni það sem upp á vantaði.
Fyrir það fékk hún ríflega greitt. Að
þýðingu skáldsögunnar höfðu þrír
komið: James Wesneski, Ólafur Jó-
hann og Victoria Cribb. Þótt Alda
segi að í leikgerð þurfi „að endur-
vinna textann og gera hann þjálli,
þannig að hann sé eins og raunveru-
legt samtal“ þá er meginhluti þess
texta sem hún skilaði unninn upp úr
þýðingu þeirra þriggja; hún notar
þýðinguna á skáldsögunni að mestu
leyti enda er hún nánast öll í formi
samtala, ýmist í beinni ræðu eða
óbeinni. Með miklum velvilja má
segja að fimmtungur þýðingarinnar
á leikgerðinni, eins og hún var í byrj-
un janúar, sé frá Öldu kominn.
Eftir að Alda hafði lokið sínu verki
endurvann Ólafur Jóhann leikgerð-
ina að miklu leyti beint á ensku í
samráði við leikstjóra sýningarinnar
á West End. Sú endurskoðun hefur
staðið yfir allt til þessa dags. Það er
því ljóst að verkið sem Alda færði í
enskan búning er langt frá því það
sama og fer á svið í London nú á
mánudaginn.
Vildi koma málinu í fjölmiðla
Mér barst síðan til eyrna að Alda
væri að reyna að vekja athygli fjöl-
miðla á þessu máli, sem við vissum
ekki að væri neitt mál. Það kom mér
í opna skjöldu því að hún hafði ekki
sett fram neinar kröfur við mig. Ég
hafði samband við hana þegar í stað
og tjáði hún mér þá að málið væri í
höndum lögmanns hennar, Ragnars
Aðalsteinssonar. Hann er eins og al-
þjóð veit einn helsti sérfræðingur
okkar í höfundarrétti. Samkomulagi
var náð við hann fyrir hennar hönd
um viðbótargreiðslu. Í því fólst að
Ólafur Jóhann ætti allan rétt á notk-
un þýðingar Öldu og virtist það ekki
vefjast fyrir henni. Einnig var farið
fram á að efni samningsins yrði
trúnaðarmál, eins og tíðkast í tilfell-
um sem þessu. Á það gat Alda ekki
fallist því hún vildi geta farið með
málið í fjömiðla og kom þá fram sú
hugmynd að trúnaðurinn yrði bund-
inn við tiltekinn tíma, t.d. hálft ár.
Ný sáttatillaga á þeim nótum var
send með formlegum hætti í tölvu-
pósti til Ragnars en þegar hann var
inntur eftir viðbrögðum Öldu við
henni upplýsti hann að hún hefði
kosið að slíta samstarfinu við sig.
Eftir það hef ég ekkert heyrt frá
Öldu fyrr en á síðum Morgunblaðs-
ins.
Staðreyndin er sú að við höfum
aldrei hafnað neinum kröfum Öldu
enda ekki ljóst hvað henni gengur
til. Varla ætlast hún til að henni sé
eignuð þýðing sem hún vann að
mestu upp úr annarra manna verki
og sem höfundurinn hefur þar að
auki breytt með margvíslegum hætti
síðan? Þá er furðulegt að hún skuli
fara í fjölmiðla með sáttaboð sem
ganga á milli í tölvupósti í trúnaði
áður en komist er að endanlegri nið-
urstöðu – og án þess að á það hafi að
fullu verið reynt.
Óskyld mál
Blaðamaður Morgunblaðsins
dregur þrjú óskyld mál inn í þessa
umræðu. Í fyrsta lagi notkun Ólafs
Jóhanns á sögulegri heimild í Slóð
fiðrildanna. Allir sem málið hafa
skoðað eru sammála um að það sé
stormur í vatnsglasi.
Í öðru lagi að þess ágæta þýðanda
Bernards Scudders hafi ekki verið
getið við enska útgáfu á Fyrirgefn-
ingu syndanna fyrir nokkrum árum,
sem voru mistök. Því máli lauk fyrir
löngu í fullri sátt eins og Scudder
staðfestir sjálfur í frétt Morgun-
blaðsins og verður hans að sjálf-
sögðu getið í nýrri, enskri útgáfu á
Fyrirgefningu syndanna sem nú er í
burðarliðnum.
Í þriðja lagi að á heimasíðu IM-
PAC-bókmenntaverðlaunanna, sem
Slóð fiðrildanna er tilnefnd til, sé
þýðanda bókarinnar ekki getið.
„Alda og Bernard staðfesta að í því
tilviki hafi þýðandi verksins afsalað
sér höfundarrétti.“ Hvers konar
fréttamennska er þetta? Hvernig
geta þau staðfest efni samnings sem
þau eru ekki aðilar að? Hér er eins
og blaðamaðurinn hafi ákveðið að
gera orð Gils Thordersens, aðalper-
sónu Sniglaveislunnar, að sínum:
„Þetta gæti verið satt. Og það nægir
mér.“
Þess má raunar geta að þegar ég
komst á snoðir um að Victoriu Cribb
væri ekki getið á nefndri heimasíðu
hafði ég þegar samband við forráða-
menn verðlaunanna og hefur það nú
verið lagfært. Nafn hennar er birt
með áberandi hætti í öllum útgáfum
á Slóð fiðrildanna á ensku og þar að
auki á þeim tungumálum þar sem
þýtt er úr ensku. Hún hefur enda
ekki „afsalað sér höfundarrétti“
varðandi þýðingu Slóðar fiðrildanna,
eins og ranglega er hermt í blaðinu.
Fyrsta íslenska
leikritið á West End
Frétt Morgunblaðsins um það að
höfundarréttur þýðanda sé fótum
troðinn er því einhliða svo ekki sé
meira sagt. Þar er vitnað til orða
minna innan gæsalappa og sam-
skipta minna við Öldu án þess að
reynt hafi verið að fá fram hina hlið
málsins eða staðreyna hvort rétt sé
eftir mér haft. Þá kemur í raun
hvergi fram í frétt blaðsins í hverju
brot á höfundarrétti Öldu sé fólgið,
enda höfundarréttur hennar í þessu
verki afar veikburða, svo ekki sé
meira sagt.
Greinin einkennist því miður öll af
því að sannleikanum er hagrætt eftir
þörfum til þess að reyna að koma
höggi á þá sem málið varðar. Og
tímasetningin ein, fjórum dögum
fyrir frumsýningu á fyrsta íslenska
leikritinu á West End í London, seg-
ir í raun allt sem segja þarf.
Kjarni málsins er þessi: Alda kom
að verkinu á vinnslustigi, átti ákveð-
inn þátt í áframhaldandi vinnslu
þess og fékk vel greitt fyrir. Mér er
satt að segja óskiljanlegt af hverju
það er stórfrétt.
Pétur Már Ólafsson,
útgáfustjóri Vöku-Helgafells.
Yfirlýsing vegna
fréttar Morgunblaðsins
Pétur Már Ólafsson
Aths. ritstj.
Í yfirlýsingu Péturs Más Ólafs-
sonar, útgáfustjóra Vöku-Helga-
fells, segir m.a.: „Blaðamaðurinn
reyndi aldrei að hafa samband við
mig til að leita staðfestingar eða
afstöðu minnar til þess, sem fram
er haldið af Öldu.“
Síðar í yfirlýsingunni segir einn-
ig: „Þar er vitnað til orða minna
innan gæsalappa og samskipta
minna við Öldu án þess að reynt
hafi verið að fá fram hina hlið
málsins eða staðreyna hvort rétt
sé eftir mér haft.“
Af þessu tilefni skal eftirfarandi
tekið fram: Morgunblaðið lítur svo
á að viðtal blaðsins við Öldu Sig-
mundsdóttur og efni þess hafi ver-
ið trúnaðarmál á milli hennar og
blaðsins þar til það birtist á síðum
Morgunblaðsins í gær. Af þeim
sökum var óhugsandi að leita um-
sagnar Péturs Más Ólafssonar um
ummæli Öldu til birtingar sama
dag og viðtalið birtist.
Pétur Már Ólafsson gerir at-
hugasemd við þá staðhæfingu Öldu
Sigmundsdóttur og Bernards
Scudders að þýðandi bókarinnar
Slóð fiðrildanna hafi afsalað sér
höfundarrétti, spyr hvernig þau
geti staðfest efni samnings, sem
þau séu ekki aðilar að, og segir
þetta rangt. Þetta eru orð þýðend-
anna tveggja en ekki Morgun-
blaðsins.
Í yfirlýsingu útgáfustjóra Vöku-
Helgafells segir ennfremur:
„Greinin einkennist því miður öll
af því, að sannleikanum er hagrætt
eftir þörfum til þess að reyna að
koma höggi á þá, sem málið varð-
ar.“
Í viðtali Morgunblaðsins við
Öldu Sigmundsdóttur koma henn-
ar sjónarmið fram í máli þessu.
Hún hefur fullan rétt á að setja
þau sjónarmið fram með sama
hætti og Pétur Már Ólafsson hefur
rétt til að mótmæla þeim.
Ekki er ljóst af orðum útgáfu-
stjórans, hvort hann telur, að
Morgunblaðið hafi „hagrætt [sann-
leikanum] eftir þörfum“ eða hvort
þessum ásökunum er beint að Öldu
Sigmundsdóttur. Hún svarar fyrir
sig en séu þessi orð ætluð Morg-
unblaðinu má spyrja hvers vegna
blaðið ætti að hafa áhuga á að
„hagræða [sannleikanum] eftir
þörfum“. Hefur umfjöllun Morg-
unblaðsins um verk Ólafs Jóhanns
Ólafssonar og störf verið með þeim
hætti að hún gæti gefið útgáfu-
stjóra Vöku-Helgafells tilefni til að
bera í brjósti slíka tortryggni í
garð blaðsins?
Pétur Már Ólafsson segir: „Og
tímasetningin ein, fjórum dögum
fyrir frumsýningu á fyrsta íslenzka
leikritinu á West End í London,
segir í raun allt sem segja þarf.“
Hvað á útgáfustjórinn við? Er
hann að gefa í skyn, að Morg-
unblaðið hafi á einn eða annan veg
viljað skaða rithöfundinn og verk
hans fyrir þessa frumsýningu? Svo
vill til að blaðamaður Morgun-
blaðsins var fyrir nokkrum dögum
á ferð í London, sá sýninguna, tók
viðtöl við höfundinn, leikstjóra o.fl.
Varla getur tilgangurinn með
þeirri heimsókn hafa verið að
valda höfundinum eða verki hans
tjóni.
ÞRÍR „gamlir“ meistarar – ef svo
mætti segja um Mozart og Schubert,
er báðir dóu langt fyrir miðjan aldur
– voru á boðstólum á vel sóttum sin-
fóníutónleikunum í gærkvöld. Allir
kenndir við Vínarborg og samnefnt
klassískt skeið – og öll verk kvölds-
ins í C-dúr.
Að öðru leyti var fátt sameiginlegt
með hljómkviðunum þremur. Sú eft-
ir Haydn var ein þeirra tíu er hann
samdi fyrir flutning í París á 9. ára-
tug 18. aldar, við einhverjar beztu fá-
anlegu aðstæður er þá fengust í Evr-
ópu og fyrir óvenjustóra hljómsveit,
enda sló þetta framan af lítt þekkta
hirðtónskáld Esterházys greifa svo í
gegn í höfuðborg Frakka að hlýtur
að hafa vakið athygli Salomons tón-
leikahaldara í Lundúnum og þar með
greitt götu hinna eftirkomandi tólf
„London“-sinfónía Haydns (94–104),
sem ásamt síðustu fimm sinfóníum
Mozarts kóróna sinfónískt framlag
aldarinnar.
C-dúr-sinfónía Haydns var samin
1788, sama ár og síðustu þrjár meist-
arasinfóníur Mozarts og eins og und-
angengnar sinfóníur Wolfgangs fyr-
ir pör óbóa, fagotta og horna í
tréblásaradeildinni en án klarínetta
og fyrir aðeins eina flautu. Útþætt-
irnir bera af að andagift, alveg sér-
staklega I., sem eftir dæmigerðan
hægan adagio-inngang sveif um loft
með nærri mózarzkri framdrift af
miklum þokka. Innþættirnir tveir
voru í samanburði grófgerðari hug-
arsmíðar en liðkuðust þó m.a. af lag-
legu flautusólói í II. og óbóeinleik-
skafla í menúettinum (III.) Í
Fínalnum fengu strengir að spretta
úr spori, ekki bara fiðlur heldur
einnig hér og þar allt niður í kontra-
bassakjallara, og vakti almennt eft-
irtekt hvað hljómsveitin var orðin
snör í snúningum þegar í fyrsta dag-
skráratriði.
Sinfónía Mozarts K338 er frá
1780, sú síðasta frá dvalarárum hans
í Salzburg í þjónustu erkibiskupsins
þar. Verkið ber enn keim af upphaf-
legum tilgangi greinarinnar sem for-
leik að óperu eða fyrsta upphitunar-
atriði á tónleikum, sem í þá daga
voru vel að merkja mun blandaðri
uppákomur en síðar varð, þegar sin-
fónían hafði fest í sessi sem þunga-
miðja sígildra tónleika. Verkið er
ekki meðal vinsælli hljómsveitar-
verka Mozarts og raunar ár og dag-
ur frá því undirritaður heyrði það
síðast. Gæti verið meðal ástæðna
þess arna hvað fyrsti þátturinn er
óvenju þykkur og njörvaður að áferð
og miðlungi dæmigerður fyrir róm-
aðan yfirborðsléttleika tónskáldsins
og blæðandi laglínugift. Hvort ein-
hver áhrif frá hvimleiðri vistinni hjá
Colloredo kirkjuhöfðingja komi þar
til skjala skal þó ósagt látið. Upphaf-
legan menúett verksins tók höfund-
ur síðar út án þess að láta annan í
staðinn, en í Andante di molto-mið-
þættinum og einkum hröðum loka-
þættinum er maður hins vegar aftur
farinn að kannast við melódíusnill-
inginn. Þýzki stjórnandinn mótaði
hendingar andantesins með nærri
sársaukafullum þokka, og leikurinn í
lokaþætti var fljúgandi skýr.
Eftir hlé var komið að síðasta dag-
skráratriði, hinni stóru C-dúr-sin-
fóníu Schuberts sem aðeins var leik-
in einu sinni á ævi tónskáldsins en
enduruppgötvuð af Schumann
og flutt á nýjan leik undir stjórn
Mendelssohns í Leipzig fjórtán ár-
um síðar. Mikið vatn var til sjávar
runnið tilurðarárið 1825. Formið
hafði þá þegar þróazt gífurlega frá
því er fyrstu sinfóníurnar sáu dags-
ins ljós um miðja 18. öld. Beethoven
hafði nýlokið sínu volduga lífsverki í
greininni, og Schubert fór vitanlega
ekki varhluta af því, enda þótt smíða-
aðferð hans væri allt önnur en hnit-
miðuð stefjaúrvinnsla Beethovens.
Hjá Schubert er frekar unnið með
blæbrigðum og orkestrunarlegum
úsetningum efnisins heldur en að
byggja upp sterka framvindu úr
jafnvel minnstu frumum.
Ótrúleg orkestrunargáfa Schu-
berts og takmarkalaus lagræn anda-
gift eru kraftaverki líkust í þessu
dýrlega verki, sem að sumu leyti vís-
ar veginn fram að sinfóníulist
Brahms og Mahlers. Kraftaverkið
felst kannski ekki sízt í því að fleygja
tímanum áfram. Sinfónían þótti það
löng (jafnvel eftir tilkomu Eroicu og
Níu Beethovens) að ekki þótti annað
hægt en að stytta hana við endur-
flutninginn 1839. En nú – í fullri
lengd – gat maður ekkert annað en
samsinnt orðum Schumanns um
„himneska lengd“ og hlustað með
eyrun á stilkum allt til enda. Þar
bætti að vísu ekki lítið úr skák hvað
hljómsveitinni tókst að koma mörg-
um ólíkum flötum verksins til skila
með sérlega andstæðuríkum og
snörpum leik undir stjórn Thomasar
Kalbs, sem laðaði fram allt sem máli
skipti af miklu innsæi og næmum
smekk eftir því sem vonlaus tón-
leikasalurinn framast leyfði.
Af himneskri lengd
TÓNLIST
Háskólabíó
Haydn: Sinfónía nr. 90 í C. Mozart: Sin-
fónía nr. 34 í C K338. Schubert: Sinfónía
nr. 9 í C. Sinfóníuhljómsveit Íslands u.stj.
Thomasar Kalbs. Fimmtudaginn 14. febr-
úar kl. 19:30.
SINFÓNÍUTÓNLEIKAR
Ríkarður Ö. Pálsson