Morgunblaðið - 24.07.2002, Síða 24

LISTIR
24 MIÐVIKUDAGUR 24. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
EINLEIKUR um innra ogytra áreiti, einkavitleys-ur og almenna geðveiki,um þúsund leiðir til að
nota síma, um kenninguna og iðk-
un hennar, örvæntinguna og doð-
ann sem við lifum öll við. Þetta er
lýsing á einleik Heddu Sjögren,
leikkonu og leikskálds, Känner ni
doften av råg? sem sýndur verður í
Smiðjunni, leikhúsi Listaháskóla
Íslands, Sölvhólsgötu 13, í kvöld og
annað kvöld kl. 21.00. Það er til-
raunaleikhúsið Lab Loki sem
stendur fyrir sýningu Heddu Sjö-
gren, en jafnframt því að sýna
verk sitt hér vinnur Hedda með
Lab Loka að tilraunaverkefninu
Ragnarökum 2002, sem lýkur með
leiksýningum í ágúst.
Hedda Sjögren hefur sýnt ein-
leik sinn bæði í Bandaríkjunum og
á Norðurlöndunum og segir hún
verkið öðru fremur kafa í samband
líkama og vitsmuna, og það hvern-
ig við stjórnum losta.
„Þetta er einleikur um tvær kon-
ur, eða öllu heldur tvær hliðar
einnar konu; – hliðina sem snýr
útávið, og þá persónulegu. Útávið
er hún fyrirlesari, og hún heldur
fyrirlestur fyrir áheyrendur um
innra líf konunnar, eins og vís-
indaleg rannsókn standi þar að
baki. Hin hlið fyrirlesarans sem við
kynnumst er hennar eigið prívatlíf
heimavið, þar sem hún er að bíða
eftir símtali, sem er mjög klassískt
þema í leikhúsinu. Þetta snýst um
togstreituna milli þess opinbera og
persónulega í konunni og líkamlegt
ástand hennar í þessari tog-
streitu.“ Þekkirðu lyktina af rúgi?
er nafn verksins; – spurning, – og
Hedda Sjögren segir það líka
spurningu verksins hvers vegna
konan stundi það að lesa lærðan
lestur yfir öðru fólki um einkalíf
konunnar. Verkið endar líka á
spurningu, sem auðvitað verður
ekki gefin upp hér.
„Ég nýti mér texta úr ýmsum
áttum í bland við minn eigin eins
og mósaík; texta úr alls konar hug-
myndafræði, heimspeki og tvinna
saman við nútímatexta, til dæmis
úr dagblöðum, kvennablöðum og
slíku, þar sem könnuð eru tengslin
milli þess vitsmunalega og holdlega
í okkur og milli þess kvenlega og
karllega. Flest erum við stöðugt að
takast á við þau ólíku hlutverk sem
við höfum í lífinu; – útávið og inná-
við. Í prívatlífinu leyfum við okkar
persónulega brjálæði að brjótast
út; – ég er ekki bara að tala um
eitthvert brjálæði í orðsins fyllstu
merkingu, – heldur allar dýpri og
kannski dekkri hliðar okkar eins
og langanir og þrár og það allt. Ég
held að allar stærstu spurning-
arnar í lífi okkar snúist um kynlíf
og dauða. Það er fáfengilegt að
sitja og bíða eftir því að síminn
hringi, – en hvað er það sem gerist
innra með okkur undir þeim kring-
umstæðum, þegar okkur finnst svo
lítilmótlegir hlutir eins og þráin
eftir þessari einu símhringingu
snúast um líf eða dauða? Það er
spennandi fyrir listamanninn að
gera prívatlífið að opinberu lífi án
þess að eftir því sé tekið, og ég er
svolítið að gæla við þá hugmynd í
verkinu. Ég veit ekki hvort hægt
sé að svara því af eða á hvort ytri
og innri persónur konunnar finni
frið hvor með annarri – þær gera
það á vissan hátt; þær mætast á
ákveðnum stöðum, en ég, sem höf-
undur verksins, set samt fram
spurningar um þann raunveru-
leika. En þótt þessari spurningu
verði kannski aldrei svarað get ég
að minnsta kosti sagt að innhverfa
og úthverfa konunnar minnar finna
sér leið til að halda sameiginlegu
lífi sínu áfram.“
Hedda Sjögren flytur einleik
sinn á sænsku.
Sænskur gestaeinleikur eftir Heddu Sjögren í Leikhúsi Listaháskólans
Beðið eftir símhringingu
Morgunblaðið/Sverrir
Hedda Sjögren, leikkona og leikskáld, hefur sýnt einleik sinn bæði í Bandaríkjunum og á Norðurlöndunum.
BANDARÍSKI tónlistarfræð-
ingurinn Alan Lomax lést á
sjúkrahúsi í Flórída á föstudag
87 ára að aldri. Lomax er vel
þekktur fyrir
þátt sinn í að
varðveita
bandaríska
þjóðlagatón-
list, sem og
djass- og blús-
tónlist, en allt
frá því á fjórða
áratugnum
ferðaðist hann
um Bandaríkin
og safnaði að sér tónlistarupp-
tökum. Lomax var stundum
nefndum blússagnfræðingur,
en hann lét sig þó aðrar teg-
undir tónlistar ekki minna máli
skipta og safnaði upptökum af
öllum gerðum bandarískrar
þjóðlagatónlistar. Það var m.a.
fyrir hans tilstilli að tveir af
þekktustu blústónlistarmönn-
um sögunnar náðu almennum
vinsældum. Þannig uppgötvaði
Lomax tónlist Louisiana-fang-
ans Huddie Ledbetter, sem síð-
ar tók upp nafnið Leadbelly, og
Muddy Waters, sem enn starf-
aði á plantekru og lék tónlist í
frístundum sínum þegar Lo-
max uppgötvaði hann. Þá gerðu
útvarpsþættir Lomax á seinni
árum með tónlistarmönnum á
borð við Memphis Slim, Sonny
Boy Williamson og Big Bill
Broonzy meira til að kanna og
kynna upphafsár, rætur og
sögu blúsins en áður hafði verið
gert.
Alan
Lomax
látinn
Alan
Lomax
AMOS Anderson-listasafnið er miðsvæðis í
Helsinki, nánar tiltekið við Georgsgötu 27, sem
á finnsku heitir Yrjönkatu. Þar stendur nú yfir
Fjórði finnski ljósmyndaþríæringurinn og ber
titilinn „Off Skene“, eða Handan
sviðsljósanna. Ætlun sýningarstjór-
anna, Jari Björklöv og Harri Kalha,
var einmitt að beina sjónum okkar
að hversdagslegri ljósmyndun, sem
og list sem nýtir sér ljósmyndun án
þess að geta beinlínis kallast því
nafni. Það má því sjá hinar ýmsu til-
raunir með það sem við mundum
kalla ólistrænar ljósmyndir, samspil
alls kyns samsetninga í rými, jafn-
vel án ljósmynda en þó með sterkri
skírskotun til miðilsins. Þannig er
verk svokallaðs Hyäryllistä-hóps,
„Red Cottage With“, frá 2002 býsna
fyrirferðarmikið því að það er stórt
innréttað herbergi – að vísu án lofts
– með hreinu kraðaki af hvers konar
smekklausum toga. Þótt ljósmyndir
séu ef til vill ekki nema brot af öllu
því sem hrúgað er inn í herbergið
fær áhorfandinn á tilfinninguna að söfnun ljós-
mynda sé ekki svo frábrugðin annarri hlutasöfn-
un. Varðveisla – til að höndla liðna tíð? – er að
öllum líkindum forsenda allrar söfnunaráráttu.
Tuula Närhinen virðist haldin annars konar
þráhyggju sem lýsir sér í brennandi þörf fyrir
að skoða og sýna heiminn með augum dýra.
Svæðið sem hún hefur til umráða sýnir ekki að-
eins ljósmyndaraðir eins og linsan væri auga
hinna ólíkustu dýra heldur safnar hún saman í
miðjum salnum öllum þeim áhöldum og auka-
hlutum sem hún nýtir sér við skrásetningu
landslagsins eins og það lítur út séð með augum
dýranna.
Þá tekst þeim Veikko Björk, Gun Holmström
og Mariu Duncker að gera hversdagstilveruna
einstæða, að því er virðist með litlum tilkostnaði
en ágætum árangri. Margir muna eflaust eftir
þeim Holmström og Dunker úr kjallara Nor-
ræna hússins þar sem þær tóku þátt í sýning-
unni Púsluvisning og nokkrir nemendur
Listaháskóla Íslands komu við sögu. Holm-
ström gerir eldhús vinkonu sinnar – „Minnas
kök“ – að eftirminnilegum og innilegum sam-
komustað með röð af næmu ljósmyndaprenti
meðan Duncker býður upp á „Go, go“, eins kon-
ar náttúrudiskótek á myndbandi.
Veikko Björk býður einnig upp á nætur-
klúbbsstemningu með glitrandi mjólkurfernu
og dularfullu smáljósaflökti – „Light Milk“ –
ódýrum hversdagstöfrum sem minna okkur á
hve skammt er milli gráma heimilishaldsins og
algleymis helgarfjörsins. Eins og svo oft í
finnskri samtímalist má sjá þessa fjarlægu
frændur okkar takast á við tilveruna með hrein-
um og beinum hætti, fullum af sposkum galsa
eða depurð sem hittir ljóðrænan streng þar sem
aðrir finna ekkert nema kaldranalegt svart-
nætti. Það er vel þess virði að bregða sér inn á
Amos Anderson-safnið og upplifa allt öðruvísi
viðhorf til ljósmyndunar en við eigum að venj-
ast.
Morgunblaðið/Halldór B. Runólfsson
Hluti af „Red cottage with“, ljósmyndrænu
umhverfisverki Hyäryllistä-hópsins.
Allt öðruvísi
viðhorf til ljósmyndunar
MYNDLIST
Amos Anderson, Helsinki
Til 11. ágúst. Opið mánudaga til föstudaga frá kl.
10–18, og um helgar frá kl. 11–17.
LJÓSMYNDIR & BLÖNDUÐ TÆKNI
UM 30 FINNSKIR LISTAMENN
Halldór Björn Runólfsson
LISTAKONAN Björg Þorsteinsdóttir sýnir
um þessar mundir vatnslitamyndir í Grafar-
vogskirkju. Björg hefur sýnt málverk, teikn-
ingar og grafík í rúm 30 ár og haldið að með-
altali um eina einkasýningu á ári. Sýninguna í
Grafarvogskirkju nefnir hún „Spunnið úr
trúartáknum“ og samkvæmt fréttatilkynningu
eru þetta kristin tákn sem hún vinnur með á
frjálslegan hátt.
Myndir hennar eru þannig séð abstrakt, en
trúartákn eru jafnan abstrakt form hlaðin
merkingu og ímyndum. Krossinn er helsta
tákn kristninnar og minnir okkur á þjáningu
frelsarans sem deyr fyrir syndir okkar. Kross
er reyndar algengt tákn í trúarbrögðum og var
notaður yfir hin ýmsu karl-goð löngu fyrir
kristindóminn.
Rússneski listamaðurinn Kasimir Malevich
er fyrstur til að vinna krossinn sem óhlutbund-
ið form í málverki árið 1920. Á sjöunda ára-
tugnum gerði þýski myndlistarmaðurinn
Blinky Palermo málverk á T-laga krossa, en
margir sagnfræðingar telja að krossar sem
Rómverjar notuðu í krossfestingar á Golgata-
hæðinni hafi verið T-laga. Austurríkismaður-
inn Hermann Nitsch framdi átakamikla gern-
inga á áttunda áratugnum þar sem hann slátr-
aði lambi og lét blóð þess leka yfir krossfesta
líkama manns og konu. Á níunda áratugnum
vakti Arnulf Reiner athygli fyrir tilfinninga-
þrungin kross-málverk. Hann málaði með lík-
ama sínum á krossa í líkamsstærð. Ekki vinna
þó allir listamenn með krossinn sem táknmynd
kristindómsins. Bandaríkjamaðurinn Ross
Bleckner hefur síðan á níunda áratugnum unn-
ið trúarleg málverk og vatnslitamyndir. Hann
notar tákn eins og heilaga kaleikinn og svífandi
ljós sem minna okkur á upprisuna, eilíft líf og
frelsið frá þjáningunni.
Trúarleg tákn í myndum Bjargar Þorsteins-
dóttur eru margskonar. Fyrir utan stafina
INRI er varla hægt að eigna þau kristinni trú.
Það er t.d. hringur, sól, þríhyrningur og útlínur
fisks, en þau eru notuð í mörgum öðrum trúar-
brögðum.
Krossar í vatnslitamyndunum eru gjarnan
X-laga, sem er kross sankti Androsar (St. And-
rew). Hann var grískur dýrlingur sem er sagð-
ur hafa verið krossfestur á X-laga krossi. Tvö-
föld „Furka“, sem er lóðrétt lína sem sker
X-laga kross, er einnig áberandi. Slíkur kross
var upphaflega táknmynd guðsins „Set“ hjá
forn-Egyptum.
Myndir Bjargar eru leikur með liti, form og
tákn. Þær eru bjartar, táknin smágerð og
mörg saman í einni mynd. Minna verkin nokk-
uð á frumstæða list. Sumum myndunum, eins
og „Tákn og tilvera“ og „Fljótandi tákn“, er
skipt niður í fleti, en í öðrum myndum, eins og
„Í gróandanum“ og „Á gulum akri“, flæða lit-
irnir saman með misjöfnum blæbrigðum og
njóta þar eiginleikar vatnslitanna sín vel.
Myndirnar eru allar á bak við gler og er oft
erfitt að ná á þær augnfestu vegna endurvarps
umfangsmikils arkítektúrs kirkjunnar. Fram-
setningin á myndunum er afleit. Þær hanga á
skilrúmum sem aðskilja m.a. gangveginn frá
matsalnum. Skilrúmin eru skreytt með götóttu
símynstri. Við minnstu hreyfingu augnanna ið-
ar allur bakrunnurinn svo ómögulegt er að
njóta myndanna eða sýningarinnar. Er ég
hissa á því að svo reynd listakona sem Björg er
skuli sýna annars ágætar vatnslitamyndirnar á
þennan hátt.
Krossar
og önnur
trúartákn
Jón B.K. Ransu
Björg Þorsteinsdóttir: Á gulum akri.
MYNDLIST
Grafarvogskirkja
Sýningin er til 18. ágúst og er opin þegar kirkjan er
opin.
VATNSLITAMYNDIR
BJÖRG ÞORSTEINSDÓTTIR