Morgunblaðið - 24.07.2002, Blaðsíða 25

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 24. JÚLÍ 2002 25
Níðsterkir regngallar á alla krakka.
Litir: Blár, bleikur, rauður.
Verð: 4.900 - 7.400 kr. settið.
„Og þá kom
steypiregn...“
HAMSLAUS græðgi vestræns
„túrbó“-kapítalisma síðari ára hefur
samhljómgazt undravel við hávær-
asta en um leið innihaldslausasta
skeið allra tíma í poppsögu fyrsta
heimsins. En nú þegar glýjan af
gullkálfinum fer óðum að dofna í
kjölfar hverrar kollsteypu á fætur
annarri, rís á móti æ sterkari von
um að hæfileikaríkasti hluti yngri
kynslóðar leiði jafnaldra sína til
aukins fylgilags við mannbætandi
músík.
Meðan við bíðum þess á vettvangi
nýgildrar tónlistar, má ausa úr
verðtryggðum fjársjóðum hinnar sí-
gildu. Kyrrlát kynngi hennar er
sem betur fer enn tiltæk sem eilíf
fyrirmynd jafnt meðskapandi hlust-
enda sem frumskapandi tónskálda.
Og enn má draga fjölda höfunda
fram úr aldalangri óverðskuldaðri
gleymd, eins og fram kom af ofan-
getinni dagskrá þar sem Marcello
var líklega kunnastur sónötuhöf-
undanna þriggja. Í hópi téðra síð-
barokktónskálda þarf ekki að hafa
mörg orð um J. S. Bach og 4. selló-
svítu hans, sem Ólöf Sigursveins-
dóttir lék í upphafi furðuvel sóttra
tónleika í Fríkirkjunni s.l. sunnu-
dag. Svo óbrotgjarn er ljóminn af
þessum sex merkustu verkum tón-
sögunnar fyrir selló án undirleiks
að frekari bakgrunnsútlistun gerist
óþörf.
Það gilti síður um verk smámeist-
aranna þriggja næst á eftir, þar
sem hlustendum hefði verið akkur í
einhverri umfjöllun tónleikaskrár,
en henni var ekki að heilsa, þrátt
fyrir allítarleg ágrip af ferli hinna
ungu flytjenda. Fæst orð bera
minnsta ábyrgð segir máltækið,
enda saknaði maður óneitanlega
skýringar á hinni sjaldséðu tvíleiks-
áhöfn sellós og gömbu. Nema ein-
faldlega hafi verið um tríósónötur
að ræða, með sembal sleppt úr
„basso continuo“. Einföld bassalína
gömbunnar, sem í öllum þrem són-
ötunum minnti mest á hefðbundna
fylgibassarödd, gæti alltjent bent
til þess. Sé rétt til getið, hlýtur slíkt
að teljast í hæpnara lagi, ekki sízt
hjá flytjendum sem sverja sig undir
merki kórrétts upphaflegs flutn-
ingsmáta á nákvæmar eftirlíkingar
af barokkhljóðfærum með girnis-
strengi, gólfpinnalaust selló o.s.frv.
Fimmþætt sellósvíta Bachs í Es-
dúr BWV 1010 var prýðisvel leikin
af Ólöfu, sem þrátt fyrir einstaka
byrjunarhnökra í forleiknum sýndi
mikið og stílvisst öryggi og ágæta
bogatækni á ískurgjarnt girnið.
Styrkræn mótun var að vísu fremur
flöt, a.m.k. séð um rómantísk gler-
augu, og lítið varð stundum úr
dæmigerðri bergmálsdýnamík bar-
okksins. Þá virtust Courante og
Sarabande þættirnir örlítið stress-
aðir á köflum. En danstilfinningin
náði samt oftast yfirhöndinni – mik-
ið til þökk sé hrynrænni festu sem
hefði jafnvel mátt vera áherzlu-
þyngri, þrátt fyrir nokkuð hressi-
legt en ekki ósannfærandi tempóval
í hröðu þáttunum. Endurtekningum
var sjaldnast sinnt, en það er eins
og gengur. Sérkennilegust var
kannski stakkatókennd „secco“
túlkun Ólafar á Bourée II, þar sem
flestir láta sellóið syngja af mætti á
tvíhljómunum sem kontrast við fis-
sprangandi fyrri hlutann. En ugg-
laust má venjast því eins og öðru.
Sellóið lék óumdeilanlega „fyrstu
fiðlu“ í sónötunum þremur er á eftir
komu, þar sem gamban var und-
antekningarlaust í bassaundirleiks-
hlutverki með margfalt færri nótur
á tímaeiningu. Fyrst var Sónata nr.
2 í e-moll eftir Ítalann Benedetto
Marcello (ekki „Marchello“), sem
uppi var 1686–1739 og aðallega
kunnur af óbókonsert sínum og
ádeiluritinu Il teatro della moda frá
1720. Fyrirtaks „B-tónlist“ í fjór-
þættu kirkjusónötuformi (hægt–
hratt–hægt–hratt) og ágætlega
leikin. Um landa hans Andrea
Caporale (1700–46) er sárafátt vit-
að, nema hvað hann dvaldi áratug í
Lundúnum og skóp sér nafn sem
sellóvirtúós. Þríþætt sónata hans
nr. 6 (sem hefst á sama fimm tóna
frumi og „Öxar við ána“) náði hæst í
líflegum Allegro miðþættinum, en
lokaþátturinn (Cantabile) hefði að
skaðlausu mátt leika hægar.
Síðasta og áhugaverðasta smá-
meistaraverk dagsins var fjórþætt
Sónata Óp. 8 nr. 9 eftir hollenzka
fiðlusnillinginn Willem („William“)
De Fesch (1686–1757 (1761?)). Líkt
og Caporale settist hann að í Lond-
on (1732) en bjó þar hins vegar til
æviloka. De Fesch lék m.a. í hljóm-
sveit Händels, enda mátti stundum
kenna áhrifa þaðan, fyrir utan
ítölsku kollegana Corelli og Vivaldi.
Á hinn bógin varð einnig vart við
hinn þá nýmóðins franska „galanta“
stíl, einkum í lokaþætti sónötunnar,
Menuetto. Þrátt fyrir að De Fesch
hafi fengið slæma útreið hjá al-
ræmdasta sleggjudómara meðal
brezkra tónlistargagnrýnenda á 18.
öld, Charles Burney, er kallaði tón-
list hans „þurra og óheillandi“, var
annað upp á teningnum í Fríkirkj-
unni. Sónatan reyndist nefnilega
hin áheyrilegasta smíð; persónuleg,
fersk, þokkafull og gædd eftir-
minnilegum og vel útfærðum stefj-
um sem þær stöllur skiluðu með
bravúr. Enda þótt gömburöddin
hafi hér sem fyrr setið frekar í aft-
ursæti frá höfundar hendi, verður
þess vonandi ekki langt að bíða að
við fáum að heyra Hönnu Loftsdótt-
ur takast á við bitastæðara hlutverk
á bassagígju sína.
Síðbarokk
á girnisstrengi
TÓNLIST
Fríkirkjan
J. S. Bach: Sellósvíta nr. 4. Sónötur eftir
Marcello, Caporale og de Fesch. Ólöf
Sigursveinsdóttir, selló; Hanna Lofts-
dóttir, gamba. Sunnudaginn 21. júlí kl.
17.
KAMMERTÓNLEIKAR
Ríkarður Ö. Pálsson
EFLAUST hafa íslenskir ferða-
menn rekist á útisýningar á ljós-
myndum teknum úr lofti á ferðum
sínum um hinar ýmsu borgir heims-
ins. Hér er á ferð afrakstur áratugar
vinnu fransks ljósmyndara, Yann
Arthus-Bertrand, sem tekur hvar-
vetna ljósmyndir af jarðarkringlunni
úr þyrlu sinni. Á síðasta ári var gefin
út bók með 365 myndum eftir hann,
undir heitinu Jörðin úr lofti, og til-
einkar ljósmyndarinn hverjum degi
eina mynd frá öllum mögulegum
heimshornum. Hún hefur þegar ver-
ið þýdd á fjölda tungumála enda þeg-
ar selst í tveim milljónum eintaka.
Bókina hefur reyndar verið hægt að
fá í bókabúðum hér á landi þótt sýn-
ingin sjálf láti á sér standa.
Yann Arthus-Bertrand er fimmtíu
og sex ára og elstur sex systkina.
Sem barn og unglingur var hann afar
uppreisnargjarn, einkum meðan
hann sat á skólabekk, enda átti hann
erfitt með að þola franskt skólakerfi.
Til dæmis skipti hann sextán sinnum
um skóla áður en hann varð sáttur
við námið. Hann hafði enga sérstaka
drauma um það hvað hann vildi
verða né ákveðin áform um fram-
haldsnám. Hins vegar hafði hann
hugboð um að eitthvað mikilvægt
biði hans á fullorðinsárunum.
Um miðjan áttunda áratuginn hélt
Arthus-Bertrand með konu sinni til
Kenýa til að rannsaka ljón. Honum
hafði þá tekist að ljúka námi í nátt-
úrufræði og nú tóku við þriggja ára
njósnir um hagi ljónafjölskyldu sem
þau hjónin slepptu varla úr augsýn
þann tíma sem þau dvöldu í Afríku.
Niðurstöðurnar af ljónarannsóknum
hjónanna komu meðal annars út á
stórri ljósmyndabók, árið 1981.
Arthus-Bertrand telur að ein af
ástæðunum fyrir áhuga sínum á ljós-
myndun stafi af því hve miklu auð-
veldara var að taka myndir af skepn-
unum en lýsa atferli þeirra með
orðum.
Þannig er hann sjálfmenntaður í
ljósmyndun, þökk sé því hve lélegur
penni hann var. Til að halda sér og
konu sinni á floti rak Arthus-Bertr-
and loftbelg fyrir ferðamenn í Ken-
ýa. Það varð til þess að hann kynntist
jörðinni séðri með augum fljúgandi
fugla. Þótt hann færi gjarnan sömu
leið í loftbelgnum, dag eftir dag,
leiddist honum aldrei að horfa á
landslagið ofan frá. Nú lætur þessi
sérstæði ljósmyndari sér nægja
þyrlu til að sveima yfir byggðu bóli í
endalausri leit sinni að myndefni.
Frá því Ljónabókin góða kom út hafa
birst fimmtíu ljósmyndabækur eftir
hann um margvíslegt efni.
Sýningin á Wallenbergstorginu
fer ekki framhjá þeim sem leggja
leið sína um miðborg Stokkhólms.
Svæðið er allstórt, framan við
Dramaten – Konunglega leikhúsið –
þar sem tugir frístandandi sýninga-
veggja eru prýddir myndum Arthus-
Bertrand, í bak og fyrir. Hverri
mynd fylgir texti á ensku, frönsku og
sænsku, þar sem rækilega er útlistað
það sem fyrir augu ber. Í miðju sýn-
ingarinnar er risastórt, lárétt landa-
kort af heiminum, alsett smámynd-
um af myndunum á sýningunni,
staðsettum á viðkomandi stöðum á
jarðarkringlunni.
Þótt því fari fjarri að allar mynd-
irnar í bókinni rúmist á þessari stóru
útisýningu taldi ég að minnsta kosti
sex myndir frá Íslandi, hverja ann-
arri sterkari. Raunar virðist sem
ljósmyndaranum takist ætlunarverk
sitt, að gera alla jörðina kunnuglega
fyrir hinum gangandi vegfaranda,
fanga athygli hans og fylla hann
samkennd með náttúrunni, dýrunum
og mönnunum sem hana fylla. Fólk
staldraði unnvörpum frammi fyrir
hinu sérkennilega mynstri fljóta,
fugla, flugvéla, stórborga, strand-
lengja, sandfláka, skóga, skepna,
mannhafs og ræktarlands, bersýni-
lega dolfallið yfir margbreytileik
þessarar plánetu sem það byggir.
Til bjargar jörðinni
Morgunblaðið/Halldór B. Runólfsson
Bláa lónið, séð úr lofti, 14. september.Sýningarveggirnir teygja sig í allar áttir svo langt sem augað eygir.
Halldór Björn Runólfsson
MYNDLIST
Raoul Wallenbergstorgið,
Stokkhólmi
Til ágústloka 2002.
LJÓSMYNDIR
YANN ARTHUS-BERTRAND
Skólavörðustíg 21, sími 551 4050.
Viskustykki
Til í níu munstrum