Morgunblaðið - 24.07.2002, Blaðsíða 36

MINNINGAR
36 MIÐVIKUDAGUR 24. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Hjörtur Jón Sig-urðsson fæddist í
Stóra-Fjarðarhorni í
Kollafirði 1. júní
1910. Hann lést á
Kumbaravogi 12. júlí
síðastliðinn. Foreldr-
ar hans voru Sigurð-
ur Þórðarson og
Kristín Kristjáns-
dóttir. Hjörtur var
næstyngstur í átta
systkina hópi.
Árið 1939 gekk
Hjörtur að eiga Sig-
ríði Pálsdóttur
bóndadóttur frá
Víðidalsá, f. 17. desember 1909.
Foreldrar hennar voru Páll
Gíslason og Þorsteinsína Brynj-
ólfsdóttir. Hjörtur og Sigríður
hófu búskap í Stóra-Fjarðarhorni
en reistu síðar nýbýli úr landi
Stóra-Fjarðarhorns. Býlið nefndu
þau Undraland. Árið 1958
brugðu þau búi og fluttu til Ak-
ureyrar (Ásabyggð 14). Árið
1992 lá leið þeirra suður yfir
heiðar, settust þau að á Selfossi
(Fossheiði 44). Fyrir um fjórum
árum varð dvalarheimili aldr-
aðra á Sólvöllum Eyrarbakka
þeirra skjól. Seinustu tvö árin
hafa þau notið alúðar og um-
hyggju starfsfólks á hjúkrunar-
heimilinu Kumbaravogi. Börn
Hjartar og Sigríðar eru: 1) Páll,
f. 11. des 1938, kona hans var
Þuríður Guðnadóttir, f. 19. apríl
1936, d. 13. júlí 1999. Börn
þeirra eru tvö og
barnabörn fjögur. 2)
Jón, f. 6. apríl 1944,
kona hans Áslaug
Ólafsdóttir, f. 10.
mars 1947. Börn
þeirra eru fjögur og
barnabörn fjögur. 3)
Hreinn, f. 9. júlí
1946, sambýliskona
hans Sigurbjörg
Gísladóttir, f. 14.
nóvember 1948.
Börn þeirra eru
þrjú. Sigmar, f. 13.
mars 1952, sam-
býliskona hans er
Guðný Sigríður Hallgrímsdóttir,
f. 23. apríl 1953 Börn þeirra eru
tvö.
Hjörtur ólst upp í föðurhúsum.
Hugur hans stóð til mennta, en
aðstæður gerðu honum ekki
kleift að uppfylla þá löngun sem
skyldi, náði hann þó að stunda
nám við Héraðsskólann á Laug-
arvatni tvo vetur. Dvölin á Laug-
arvatni reyndist ómetanlegur
grunnur til sjálfsnáms, þekking-
arleitar sem var honum svo mik-
ilvæg. Meðfram búskapnum
stundaði Hjörtur Jón byggingar-
vinnu víða um sveitir. Fyrstu ár-
in á Akureyri vann hann í fata-
hreinsun, upp úr 1960 gerðist
hann starfsmaður Slippstöðvar-
innar á Akureyri.
Útför Hjartar var gerð í kyrr-
þey hinn 20. júlí frá Kollafjarð-
arneskirkju.
Þegar ég heimsótti afa og ömmu
lítill strákur átti afi tvo hluti öðrum
merkilegri. Annar var lítið apparat
til að vefja vindlinga, hinn var
vængjuð brauðrist sem hann sat við
á kvöldin til að rista brauð sem við
bræðurnir átum með svartri rab-
arbarasultu. Þegar ég kom í Ása-
byggðina til að búa hjá afa og
ömmu veturna sem ég var í
menntaskóla var komin ný brauð-
rist og afi hættur að reykja en far-
inn að taka í nefið. En aðrar ger-
semar fylltu skörðin.
Áður en ég fór í menntaskóla las
ég Sjálfstætt fólk og Njálu og var
nokkuð ánægður með mig. Fljót-
lega lærðist mér þó, að þessar bæk-
ur hafði ég ekki lesið nema til hálfs.
Á efri hæðinni í Ásabyggð 14 voru
Bjartur og sveitungar hans ekki
bara persónur í bók, þetta fólk var
heimagangar. Og Skarphéðinn
renndi sér fótskriðu á ganginum á
meðan Gunnar og Njáll ræddu mál-
in í bakgarðinum. Á kvöldin var svo
deilt um það af mikilli fimi hver
væri hetja og hver drullusokkur.
Afi og amma kunnu þessar bæk-
ur utanað og voru ósammála um
hvert túlkunaratriði í þeim. Menn
afa voru Bjartur og Skarphéðinn –
þeir létu aðra ekki eiga neitt hjá
sér. En það voru ekki bara persón-
ur bókmenntanna sem lifnuðu við í
stofunni í Ásabyggðinni, þar fóru
líka á stjá leikmenn veruleikans.
Jónas frá Hriflu bar af sér geðveiki
og spaugaði með pólitíska andstæð-
inga, Stefán frá Hvítadal fór með
óprenthæfar kersknivísur um stór-
bændur sem höfðu sýnt honum lít-
ilsvirðingu og alþýðufólk að vestan
átti snjöll tilsvör.
Eitt sinn sagði afi mér sögu af
vinnuhjúum sem höfðu verið hjá
presti um nokkurt skeið en voru nú
að flytja sig um set. Ég man ekki
hvað þau hétu, en við getum kallað
konuna Siggu. Þegar þau höfðu tínt
allar pjönkur sínar út á hlað bað
karlinn prestinn um að lána þeim
hest til að ganga undir dótinu.
Prestur tók þessu fálega og sagði
um leið og hann benti á bögglana á
hlaðinu: „Þú getur tekið þetta og
þetta og hún Sigga þín getur tekið
þetta og þetta. Og þá er allt komið.“
„Ég skal segja þér það, séra
minn,“ svaraði karlinn þá, „að ég er
vanari því að nota hana Siggu mína
til reiðar en áburðar.“
Hjúin fengu hestinn án frekari
orðalenginga. Þessi saga var afa
mjög að skapi, kannski vegna þess
að þarna var á ferðinni fólk sem lét
ekki þá sem áttu meira undir sér
eiga seinasta orðið heldur krafðist
örlítillar sanngirni fyrir sjálft sig.
Sjálfstæði í hugsun var afa ekki
síður hugsjón en efnalegt sjálfstæði.
Þess vegna var menntun honum
mikið kappsmál; hann dáði Jónas
fyrir héraðsskólana en sjálfur hafði
hann verið tvo vetur á Laugarvatni.
Og þess vegna hafði hann líka dá-
læti á lítilli sögu af einum sveitunga
sínum að vestan. Maður þessi kom
einu sinni sem oftar í heimsókn til
Þórðar, bróður afa, og sagði fréttir
af öðrum bæjum. Á einum bæ hafði
hann spurt margs um búskapinn og
fengið greið svör og öll á þá leið að
búskapurinn gengi framúrskarandi
vel.
Það lá í orðunum að hann trúði
mátulega því sem honum var sagt,
enda botnaði hann söguna með
þessum orðum: „Ég spurði og
spurði og lést trúa, en þér að segja,
Þórður minn, þá trúi ég bara því
sem mér þykir trúlegast.“
Þetta líkaði afa vel: Maður trúir
bara því sem manni sjálfum þykir
trúlegast en ekki einfaldlega því
sem aðrir trúa eða því sem maður
hefur verið alinn upp við. Þetta
gagnrýna viðhorf birtist meðal ann-
ars í því að hann gaf barnatrúna
upp á bátinn. Kristindómurinn er
trú á algóðan, alvitran og almátt-
ugan Guð en í sálmi eftir Valdimar
Briem, sem afi hafði lært sem barn,
segir á einum stað að í sjávarháska
bjargi Guð mörgum bát til lands.
En hvurslags guð er það sem bjarg-
ar bara mörgum bát til lands en
lætur aðra farast. Það gat ekki ver-
ið sá guð barnatrúarinnar sem
sagður var algóður, alvitur og al-
máttugur. Slíkur guð myndi ekki
valda sársauka og hann myndi ekki
gera svona upp á milli manna. Af
þessum vangaveltum fannst afa trú-
legast að sá guð sem hann hafði al-
ist upp við væri ekki til.
Á menntaskólaárum mínum sagði
afi hiklaust að hann væri hundheið-
inn. Seinni ár var hann orðinn eilítið
blendinn í trúleysinu því þótt hon-
um þætti trúleysið trúlegasti kost-
urinn kannaðist hann alltaf við að
maður gæti ekki verið viss.
Ólafur Páll Jónsson.
Það var eins með afa og ýmislegt
af því sem hann átti í fórum sínum,
svo sem eins og glóðarlampann sem
við notuðum m.a. til að svíða lappir,
handsnúnu saumavélina sem hann
einn kunni að hantéra og þvottavél-
ina sem gekk á fjórða áratug án
mikilla vandræða. Þessháttar hlutir
eru ekki lengur búnir til og efnin
sem þeir voru gerðir úr eru með
öllu ófáanleg. Ólíkt því sem nú ger-
ist þá brotna slíkir hlutir ekki þegar
undir högg sækir, heldur bogna og
eru réttir síðar. Þeir gefast heldur
ekki upp og stoppa þegar róðurinn
þyngist heldur hægja þeir á sér og
seiglast áfram. Eftir því sem slitið
eykst og aldurinn færist yfir má
nota það sem hendi er næst, bæta
við stífu hér, slípa spíss þar og
smám saman hefur hluturinn fundið
sig upp á nýjan leik, orðinn jafnvel
enn betri en í upprunalegri útgáfu.
Það var fleira sem svipaði til með
afa og tækjunum hans. Í tækjum af
þessari kynslóð var ekkert hulið.
Engir leyndir gallar faldir í tölvu-
heilum, svörtum plastkössum sem
ekki er hægt að opna eða undir
gljáandi málmplötum sem enginn
má losa nema hann hafi próf frá út-
lendum skóla. Í tækjunum hans afa
var allt opið og aðgengilegt og ekki
gerð tilraun til að fela neitt. Hönn-
unin svo eðlileg og heiðarleg að
ómögulegt var að gera sér grein
fyrir því hvort heiðarleikinn var
meðvitaður eða ómeðvitaður hluti
hennar.
Það var yfirleitt ekki hægt að
segja um eigurnar hans afa að þær
væru fallegar eða glæsilegar, enda
var aldrei gerð nein tilraun til að
skreyta þær. Notagildið skipaði höf-
uðsess og allar breytingar og end-
urbætur miðuðu að því að auka það
og skipti þá útlitið litlu máli. Jafnvel
enn minna máli skipti það hvað öðr-
um kynni að þykja, enda afa sú list
og löngun alls fjarri að ganga í aug-
un á öðrum. Í nytsemdinni skynjaði
afi fegurð hlutanna.
Afi skoðaði fólk að vissu leyti eins
og tækin sín, þar sem glæsilegt út-
lit, háar virðingarstöður og upp-
skrúfuð framkoma gerðu það ein-
ungis erfiðara að koma auga á sjálft
gangverkið. Mest mat hann það fólk
sem sýndi enga uppgerð, viðraði
skoðanir sínar ófeimið og ekki síst
það fólk þar sem augljóst samhengi
var á milli erfiðis og þess sem það
uppskar. Hann gaf lítið fyrir þá sem
vildu sýnast meiri en efni stóðu til,
þóttust yfir aðra hafnir eða þorðu
ekki að standa á sínu, en allra mest
fyrirleit hann þann flokk manna
sem lifði á erfiði annarra.
Þótt tólin hans afa væru sérstök
og á ýmsan hátt orðin fullkomnari
en önnur tól, þá voru þau þrátt fyrir
allt bara dauðir hlutir en ekki lif-
andi verur með sjálfstæða og skap-
andi hugsun líkt og menn. Afa var
þessi eiginleiki manna sem greinir
þá meðal annars frá hlutum sérlega
hugleikinn og í andans getu sá hann
bæði fegurð manna og tækifæri til
betra lífs. Að hefja mannsandann
upp yfir dauða hluti var takmark í
sjálfu sér og manninum álíka mik-
ilvægt og aukin nytsemd var hlut-
unum.
Enginn hlutur lifir að eilífu, sama
hversu gott eða hugmyndaríkt við-
haldið er. En hlutir þróast. Einn
hlutur getur af sér annan, stundum
lítið eitt betri, stundum lítið eitt
síðri, og svo koll af kolli. Þannig
verða hlutir eilífir án þess þó að ein-
tökin öðlist eilíft líf. Á sama hátt
þótti afa ólíklegt að hann myndi
sjálfur lifa að eilífu, en að lífið
myndi halda áfram í afkomendun-
um sem ef vel tækist til tækju for-
feðrunum fram. Hann vissi líka að
ólíkt til dæmis olíulampanum þá
gæti hann ekki upp á eigin spýtur
betrumbætt afkomendurna. Það
myndu ekki duga neinir venjulegir
skrúflyklar eða naglbítar til þess
arna. Það besta sem hann gæti gert
væri að reyna að halda eins mörg-
um tækifærum opnum og mögulegt
væri, að loka engum dyrum. Þetta
var hans mikilvægasta verkefni í líf-
inum. Allt annað, líka hann sjálfur,
hlaut að lenda í öðru sæti.
Nú þegar gamli maðurinn er all-
ur munu hlutirnir hans afa verða
ryði og fúa að bráð. Handtökin hans
og sérkennilegir siðir falla í
gleymsku. En allt þetta skiptir
hann engu máli því að í dag lifir
hann í afkomendunum.
Hjörtur H. Jónsson.
HJÖRTUR JÓN
SIGURÐSSON



 
 

 



 

      



 
  
!   " 
  
  #$#
 % " 


   !" 
 
#$ $ %&
"&
#$ $ %& ' $  $(!" 

&&
#$ $ %&
 #)  $!" 

*$ 
#$ $ %&  &+
,
$  *!" 
$ &$ ) &% $ &$ $ &$ ) &,
Ný legsteinagerð
Einstakir legsteinar
Legsteinar og englastyttur
Helluhrauni 10 220 Hf., s. 565 2566
Englasteinar
&  

  
 

 


'--
.

.-/
.01

  2 $ 34$
 &!$5
   '
 ( 

   ) 





 *    

 + 
   
,  -**
 &&&$ !" 
$  %&
)&&6 !" 
&5$  %& &&$ &$ *$ !" 
2!
  !" 
-%5$
$( #)  !"  7 #&"&$%&
$ &$ ) &% $ &$ $ &$ ) &,
&

 
7
 
2

.


56 5 
-&8% 9
  
  .%

"   /# 

0

* 
.# " 

 

"8$&&$$ !" ,

 
 
   %  

%





1 :
/
;
 +  3<
#$5
 

   '
 ( 

.  

 

. 
  
,  1**
6 2$ !*$ %&
$&8 7,6 !"  "*$
5& #) &%&
2 $ "*$%& &&$7$ &7 #&!" 

 
,"*$%&,

 

  
  



'=

 
>


?8% <<
3@<#$5
"    
2 



 #$#

%
 & * &!!" 
 * &! ;$ '%&
';$  * &!%& 7  &:$ !" 

) 51" '%&

 & * &!%&
 &'!"  &$ !! %&
'
" #$  &$ %&

 $&$ %&
&$ &$ %&,