Morgunblaðið - 24.07.2002, Blaðsíða 33

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 24. JÚLÍ 2002 33
reynslu innan 25 mílnanna undanfar-
in þrjátíu ár. Reynslan sýnir að sögu-
leg veiðireynsla táknar eitt í dag og
annað á morgun hjá ESB eftir því
hvað hentar hverju sinni.
Hvaðan koma þessar
rangtúlkanir?
Möltusamningurinn minnir okkur
á að við aðild að ESB fórna aðild-
arríkin þeim fullveldisrétti sínum að
mega gera sjálfstæða viðskipta- og
fiskveiðisamninga við önnur ríki. Af-
leiðingin fyrir Möltu verður meðal
annars sú að útgerðarfyrirtæki í
Norður-Afríku (einkum frá Túnis) fá
aðstöðu til löndunar á fiski á Möltu í
samræmi við samninga Norður-Afr-
íkuríkja við ESB en það mun hafa í
för sér stóraukna sókn erlendra
skipa inn á miðin umhverfis Möltu.
Samningurinn við Möltu minnir
okkur einnig á það sem löngu var vit-
að að ríki sem sækja um aðild eiga
kost á sérsamningum um fiskveiði-
mál við ESB, t.d. um tímabundna að-
lögun eða um eftirlit með veiðum við
strendur landsins fyrir hönd Evr-
ópusambandsins. En ESB gerir eng-
ar undantekningar frá þeirri megin-
reglu að einkalögsaga ríkja sé aðeins
12 mílur og utan þeirra marka verði
viðkomandi ríki að deila veiðiréttind-
um með öðrum fiskveiðiríkjum ESB.
Að endingu má það teljast lær-
dómsríkt hvernig það gat gerst að
svo villandi fréttir sjást og heyrast
aftur og aftur í íslenskum fjölmiðlum
um mál sem brýnt er að Íslendingar
fái sannar fréttir af. Því er til að
svara að þessar blekkingar hafa þeg-
ar verið raktar beint til upplýsinga-
skrifstofu ESB á Möltu sem virðist
hafa náð því þegar eftir að samning-
urinn var gerður að koma því á fram-
færi víða um lönd „að Malta haldi 25
mílna fiskveiðilögsögu sinni“ þegar í
raun er um að ræða fiskverndar-
svæði á vegum ESB, sem gjörólíkar
reglur gilda um, eins og hér hefur
verið bent á. Þarf tæpast að taka það
fram að þessi blekkingaleikur hefur
vakið mikla reiði á Möltu og verið þar
harðlega fordæmdur.
Höfundur er fyrrverandi
alþingismaður og ráðherra.
segja séð að sér í málum sem þessum
og reynt að koma maklega til móts
við þaulreynt og hæft starfsfólk, en
ekki framkvæmdarstjóri og stjórn
SASS. Hvers vegna ekki? Spyr sú
sem ekki veit. Fróðlegt væri að vita
hvað þessi þrákelkni stjórnenda
Samtakanna hefur kostað? Skatt-
greiðendur hafa væntanlega þurft að
greiða lögmönnum háar fjárhæðir til
að verja óheppilegar gjörðir stjórn-
enda undanfarin ár. Þess í stað hefði
mátt verja þeim fjármunum til upp-
byggingar og aðkallandi verkefna.
Framundan er að velja nýja stjórn-
endur fyrir Samtök sunnlenskra
sveitarfélaga næstu fjögur árin. Mér
sýnist ekki vanþörf á léttari, jákvæð-
ari og mannlegri viðbrögðum hjá
hinni opinberu stofnun SASS. Þver-
girðingsháttur, tómlæti gagnvart
hugmyndum starfsfólks og geðþótta-
ákvarðanir varðandi stöðuhækkanir
einstakra starfsmanna eru ekki nú-
tímaleg vinnubrögð og menntað og
upplýst starfsfólk, jafnvel þó undir-
menn séu, lætur sér slíkt ekki lynda.
Undirrituð mun hins vegar ekki
fara með vangoldnar orlofsgreiðslur
SASS til sín fyrir dómstóla eins og
stjórnendur hafa lagt til. Enn ein
málaferlin við þá sem fara með stjórn
Samtaka sunnlenskra sveitarfélaga
eru bæði til óþurftar og hreinasta
óráðsía. Hins vegar er litið til þess að
hinir nýkjörnu ,,fulltrúar fólksins“
sem sitja munu í stjórn Samtakanna
næstu árin sýni gott fordæmi í stjórn-
sýslu og samskiptum við starfsmenn.
Gengið er út frá því sem vísu að ný
stjórn hafi vilja til að greiða starfs-
fólki sínu það sem því ber samkvæmt
fyrirliggjandi úrskurði dómstóla og
leitist þannig við að verða öðrum fyr-
irmynd en ekki öfugt. Ef á hinn bóg-
inn verður haldið áfram á sömu
braut, reynist Stjórn samtaka sunn-
lenskra sveitarfélaga vera í mót-
drægri stöðu og votta ég henni samúð
í baráttunni gagnvart slíkum úr-
lausnarefnum.
Höfundur er sálfræðingur.
HÉR á eftir fer niðurstaða álits
kærunefndar jafnréttismála í máli
Hrafnhildar Hafberg gegn Leik-
félagi Akureyrar vegna ráðningar
leikhússtjóra, sem birt var fyrr í
mánuðinum. Í textanum á „kærandi“
við Hrafnhildi en „kærði“ við Leik-
félag Akureyrar. Millifyrirsagnir eru
Morgunblaðsins.
„Markmið jafnréttislaga er að
koma á og viðhalda jafnrétti. Með
hliðsjón af því skal stuðlað að því að
jafna tækifæri kvenna og karla og
jafna þannig stöðu kynjanna á öllum
sviðum samfélagsins, sbr. 1. gr. laga
nr. 96/2000 um jafna stöðu og jafnan
rétt kvenna og karla.
Atvinnurekendur gegna afar þýð-
ingarmiklu hlutverki í því að ná fram
markmiði laganna. Ýmsar skyldur
eru lagðar þeim á herðar í þessu
skyni og skorður settar við ákvörð-
unum þeirra. Þeir skulu vinna mark-
visst að því að jafna stöðu kynjanna á
vinnumarkaði, einnig skulu þeir
vinna sérstaklega að því að jafna
stöðu kynjanna innan fyrirtækja
sinna eða stofnana og sjá til þess að
störf flokkist ekki í kvenna- og karla-
störf, sbr. 13. gr. laga nr. 96/2000.
Kærandi byggir kæru sína á því að
henni hafi verið mismunað á grund-
velli kynferðis þegar ráðið var í starf
leikhússtjóra Leikfélags Akureyrar í
febrúar 2002. Telur kærandi að með
því að ganga framhjá henni og ráða
karl í starfið hafi jafnréttislög verið
brotin á sér, þar sem karlinn sem ráð-
inn var hafi haft mun minni menntun
en kærandi, auk þess sem reynsla
hans hafi verið takmarkaðri. Vísar
kærandi í þessu sambandi til 23.–25.
gr. laga nr. 96/2000 um jafna stöðu og
jafnan rétt kvenna og karla, en í 3.
mgr. 24. gr. segir að ef leiddar séu lík-
ur að beinni eða óbeinni mismunun
við ráðningu í starf skuli atvinnurek-
andi sýna fram á að aðrar ástæður en
kynferði hafi legið til grundvallar
ákvörðun hans.
Kærandi með meiri menntun
á því sviði sem um ræðir
Í auglýsingu um starf leikhús-
stjóra hjá Leikfélagi Akureyrar var
þess óskað að umsækjendur gerðu
grein fyrir menntun, reynslu og hug-
myndum um listræn stefnumið. Líta
verður svo á að í auglýsingunni hafi
komið fram þau atriði sem fyrst og
fremst yrðu lögð til grundvallar við
ráðningu í stöðuna. Á þetta sér m.a.
stoð í bréfi formanns Leikfélags Ak-
ureyrar, dags. 4. mars 2002.
Kærandi gerði í umsókn sinni ít-
arlega grein fyrir menntun sinni,
reynslu á sviði leikhússtarfa og
reynslu sinni á öðrum vettvangi, auk
þess sem hún lagði fram sérstaka
greinargerð um listræn stefnumið.
Óumdeilt er að kærandi hafði, auk
stúdentsprófs, BA-próf í íslenskum
bókmenntum frá Háskóla Íslands,
með áherslu á leikbókmenntir og
meistarapróf kennara frá sama skóla.
Að auki hafði hún lokið MA-prófi í
leikhúsfræðum frá háskóla í Eng-
landi. Á fundi kærunefndar jafnrétt-
ismála hinn 26. júní 2002, gerði kær-
andi grein fyrir inntaki MA-námsins,
en kærandi kveður sig á sama hátt
hafa gert grein fyrir eðli þess í starf-
sviðtali hjá kærða. Viðurkennt er af
hálfu kærða að menntun kæranda
hafi talist viðamikil og hafi getað nýst
vel í starfi leikhússtjóra, sbr. áður til-
vísað bréf formanns Leikfélags Ak-
ureyrar, dags. 4. mars 2002.
Samkvæmt umsókn þess sem ráð-
inn var hafði hann fyrst og fremst,
auk stúdentsprófs, próf í leiklist frá
Leiklistarskóla Íslands.
Með vísan til þess sem að framan
er rakið um menntun kæranda og
með vísan til starfslýsingar í erind-
isbréfi leikhússtjóra Leikfélags Ak-
ureyrar frá janúar 1998, verður að
telja hafið yfir vafa að kærandi hafi á
grundvelli háskólamenntunar sinnar
haft meiri menntun en sá sem ráðinn
var, á því sviði sem um ræðir.
Mátti leggja reynslu að
meginstefnu að jöfnu
Af þeim gögnum sem fyrir liggja í
málinu kemur fram að bæði kærandi
og sá sem ráðinn var höfðu nokkra
reynslu í leikstjórn og uppsetningu
leikrita, einkum skólaleikrita og ann-
arra minni leiksýninga, auk reynslu
af öðrum störfum tengdum leiksýn-
ingum. Verður því að telja að kær-
andi og sá sem ráðinn var hafi að
þessu leyti haft nokkuð jafna stöðu.
Að því er önnur störf varðar verður
að telja, með sama hætti, að reynslu
þeirra hafi að meginstefnu til mátt
leggja að jöfnu. Hvorki kærandi né sá
sem ráðinn var höfðu hins vegar sér-
staka reynslu af leikhússtjórn eða af
störfum sem öldungis má jafna til
slíkra starfa.
Með vísan til þessa verður ekki
fallist á það með kærða að sá sem ráð-
inn var hafi haft formlega meiri
menntun og reynslu en kærandi. Er
þá sérstaklega haft í huga að kærandi
telst hafa haft meiri menntun en sá
sem ráðinn var og er óumdeilt að sú
menntun geti nýst í umræddu starfi.
Ekki umtalsverður munur á
áherslum umsækjenda
Samkvæmt 1. mgr. 24. gr. laga nr.
96/2000 er óheimilt að mismuna um-
sækjendum um starf á grundvelli
kynferðis. Ef máli er vísað til kæru-
nefndar og leiddar eru líkur að beinni
eða óbeinni mismunun við ráðningu í
starf, skal atvinnurekandi sýna
nefndinni fram á að aðrar ástæður en
kynferði hafi legið til grundvallar
ákvörðun hans, sbr. 3. mgr. 24. gr.
Með vísan til þess sem að framan
greinir varðandi menntun og reynslu
kæranda og þess sem ráðinn var,
verður að telja að kærða beri að sýna
fram á að aðrar ástæður en kynferði
hafi legið til grundvallar ákvörðun
hans. Í þessu felst að kærði geri á
hlutrænan og málefnalegan hátt
grein fyrir því hvaða aðrar ástæður
lágu að baki ákvörðun um ráðningu í
starf. Kærandi og sá sem ráðinn var
gerðu grein fyrir listrænum stefnu-
miðum í umsóknum sínum til kærða.
Í báðum tilfellum var fyrst og fremst
um að ræða almenna lýsingu á við-
horfum til listræns og menningarlegs
gildis leikhúsa og með hvaða hætti
leikhúsið þjónaði best samfélagsleg-
um markmiðum og þörfum. Ekki
verður séð að í skriflegum greinar-
gerðum umræddra umsækjenda fel-
ist umtalsverður munur á áherslum
að þessu leyti, þó svo að nálgun
þeirra hafi verið með nokkuð ólíku
móti. Í auglýsingu um starfið kom
ekki fram að óskað væri eftir ráða-
gerðum umsækjenda um fjárhags-
legan rekstur, markaðssetningu eða
almennt innra starf leikhússins.
Af hálfu kærða var á því byggt að í
starfsviðtali hafi sá sem ráðinn var
sýnt þekkingu sína á innviðum leik-
hússins á Akureyri, en hann hafði þá
starfað þar um fimm mánaða skeið.
Listræn sjónarmið hans hafi fallið
best að hugmyndum leikhúsráðs. Þá
hafi sá sem ráðinn var haft „skýrustu,
framsæknustu, víðsýnustu og raun-
hæfustu hugmyndirnar um rekstur
leikhússins“, sbr. bréf formanns
Leikfélags Akureyrar, dags. 4. mars
2002. Ekki liggur alls kostar fyrir
hvaða hugmyndir lágu þarna að baki,
enda eru þær ekki skýrðar með af-
dráttarlausum hætti í skriflegum
gögnum málsins. Þegar svo stendur á
verður ekki talið að þær geti réttlætt
að gengið hafi verið framhjá kær-
anda, sem telja verður að hafi haft
meiri menntun, og að því leyti talist
hæfari, en sá sem ráðinn var.
Með vísan til þess sem að framan
er rakið, er það álit kærunefndar
jafnréttismála að Leikfélag Akureyr-
ar hafi við ráðningu í stöðu leikhús-
stjóra hjá Leikfélagi Akureyrar brot-
ið gegn ákvæðum 1. mgr. 24. gr. laga
nr. 96/2000 um jafna stöðu og jafnan
rétt kvenna og karla.“
Kærandi talinn
hæfari á grundvelli
háskólamenntunar
Í ALDANNA rás
hefur jurtin Ma Huang
verið notuð í kínversk-
um lækningum. Jurtin,
sem oftast er nefnd
Ephedra, inniheldur
m.a. efedrín sem er
virkasta innihaldsefn-
ið. Efedrín er að finna í
mörgum fæðubótar-
efnum sem markaðs-
sett eru fyrir fólk sem
vill grennast og fólk
sem er að leita að efn-
um sem stuðla að auk-
inni orku til hinna
ýmsu starfa.
Áhrif efedríns á
hjarta- og æðakerfi lík-
amans felast aðallega í
auknum hjartslætti og hækkuðum
blóðþrýstingi. Áhrif efnisins á mið-
taugakerfið felast í örvun líkt og adr-
enalín veldur en áhrifin eru kraft-
meiri og standa lengur yfir þegar
efedríns er neytt.
Fáar góðar klínískar rannsóknir
hafa verið gerðar á áhrifum efedríns
á líkamann. Niðurstöður rannsókna
sem sýna aukið úthald, aukna ein-
beitingu og aukinn kraft og styrk er
hægt að finna þó svo að ekki sé alltaf
um öruggar heimildir að ræða. En
þar sem aukaverkanir efedríns, og
fæðubótarefna sem innihalda efe-
drín, geta verið mjög alvarlegar þá
falla jákvæðu áhrifin af neyslu
efedríns í skuggann af hættunni sem
neyslunni fylgir.
Þar sem ekki er mikið um áreið-
anlegar klínískar rannsóknir á eitur-
áhrifum efedríns hafa vísindamenn
stuðst nokkuð við gagnabanka Mat-
væla- og lyfjaeftirlitsins í Bandaríkj-
unum (FDA). Þetta er svokallaður
jákvæður listi þar sem einstaklingar
hafa skráð niður aukaverkanir
vegna neyslu á fæðubótarefnum sem
innihalda efedrín. Í gegnum þetta
skráningarkerfi hafa verið skráð yfir
1.000 tilfelli af aukaverkun þessara
efna síðan 1994. Þar hafa komið
fram ábendingar um að efedrín valdi
taugatitringi, svefnleysi, svima,
skjálfta, hækkuðum blóðþrýstingi,
óreglulegum hjartslætti, hröðum
hjartslætti, höfuðverk, óþægindum í
meltingarvegi, brjóstverkjum,
hjartaslagi, lifrarbólgu, heilablóðfalli
og dauða. Þessar aukaverkanir hafa
verið skráðar af fólki á öllum aldri og
án nokkurra þekktra kvilla. Eins og
gengur og gerist þá hefur oftar verið
um tifelli sem túlka má sem væg, s.s
höfuðverkur, svefnleysi og svimi. Al-
varlegu tilfellin eru hins vegar
áhyggjuefni enda afleiðingarnar
skelfilegar. Alvarlegu tilfellin hafa
oftar en ekki átt sér stað þegar
neysla á öðrum efnum (s.s. koffíni)
sem einnig örva miðtaugakerfið og
hjarta- og æðakerfið hefur átt sér
stað samfara efedrínneyslu.
Þegar einstaklingar hafa tekið
ákvörðun um að neyta efedríns eða
fæðubótarefna sem innihalda efedr-
ín er oft erfitt að fá þá til að hætta
neyslunni. Almenn vellíðan sem oft
fylgir við upphaf neyslu á efedríni er
svo mikil að neytendur vilja hvorki
heyra né sjá röksemdir gegn neysl-
unni. Í þessum tilfellum er erfitt um
vik fyrir þann sem lætur sér annt
um heilsu neytandans. Þá getur ver-
ið gott að beina neytendunum inn á
braut þar sem neyslan
er e.t.v. ekki eins skað-
leg og minnka þar með
líkurnar á óæskilegum
alvarlegum aukaverk-
unum (sbr. ráðlegging-
ar FDA hér að neðan).
Með þessum orðum á
undirritaður alls ekki
við að neysla á efedríni
geti nokkurn tíma tal-
ist skaðlaus enda eru of
mörg dæmi sem sýna
hið gagnstæða. Árið
1997 gaf FDA út
skýrslu varðandi magn
efedríns í fæðubótar-
efnum, notkun, auglýs-
ingu og markaðssetn-
ingu fæðubótarefna
sem innihalda efedrín. Í þessari
skýrslu kom m.a fram að FDA hefði
áhyggjur af aukinni notkun fæðu-
bótarefna sem innihéldu efedrín.
Eins og áður sagði höfðu fram að
þeim tíma verið skráð yfir 1.000 til-
felli þar sem neikvæðar aukaverk-
anir áttu sér stað samfara neyslu á
fæðubótarefnum þar sem efedrín
var eitt innihaldsefna. Upp frá því
kom FDA með ráðleggingar fyrir
neytendur varðandi neyslu þessara
efna og auk þess kvaðir á framleið-
endur og innflytjendur. Þar kom
fram að ekki skyldi neyta meira en 8
mg af efedríni (ephedrine alkaloids)
á hverjum 6 klst. Eins skyldi heildar
dagneysla ekki fara yfir 24 mg af
efedríni. Mælt var gegn því að neyta
annarra efna sem örva miðtauga-
kerfið og/eða hjarta- og æðakerfið
(s.s. koffín). Einnig var ráðlagt að
samfelld neysla stæði ekki yfir leng-
ur en í mesta lagi 7 daga. Sérstök
varnarorð áttu að vera prentuð á
umbúðir þar sem neikvæðar auka-
verkanir væru taldar upp. Skráning-
arkerfi FDA, þar sem neikvæðu
aukaverkanir voru skráðar af ein-
staklingunum sjálfum, var í raun
ófullkomið, m.a. vegna þess að fæðu-
bótarefnin innihéldu önnur efni en
efedrín sem ekki voru könnuð og því
ákvað FDA að hverfa frá kvöðunum
sem stofnunin hafði ákveðið að setja
á framleiðendur og innflytjendur
fæðubótarefna.
Þrátt fyrir að FDA hafi horfið frá
ofangreindum kvöðum á framleið-
endur og innflytjendur ákvað stofn-
unin samt sem áður að láta sjálf-
stæða stofnun athuga betur nokkur
tilfelli sem skráð höfðu verið þar
sem efedrín hefði hugsanlega komið
við sögu. Í stuttu máli voru niður-
stöðurnar þær að í þeim tilfellum
þar sem hægt var að tengja auka-
verkanirnar „örugglega“, „næstum
örugglega“ eða „hugsanlega“ við
neyslu á efedríni (87 tilfelli samtals),
voru skráð nákvæmlega 10 dauðsföll
(11%) og fjöldinn allur af tilfellum
þar sem um var að ræða varanlegan
heilsuskaða. Neysla einstaklinganna
sem létust var frá 20–60 mg á dag. Í
framahaldi af þessu má einnig nefna
að fyrir nokkrum dögum ákváðu
bandarísku fótboltasamtökin (NFL)
að setja efedrín á bannlista og þeir
leikmenn sem uppvísir verða að
notkun efedríns fá sömu sekt og ef
þeir neyttu anabólískra stera (4
leikja bann án launa). Þar með bætt-
ist NFL deildin við samtök háskóla-
íþrótta (NCAA) og Alþjóðlegu Ól-
ympíunefndina (IOC) sem banna
notkun á efninu.
Efedrín er ólöglegt til almennrar
neyslu á Íslandi og er það ekki að
ástæðulausu. Of mörg gögn eru til
um skaðsemi efedríns á mannslík-
amann. Það segir meira en mörg orð
að FDA, NCAA og NFL í Banda-
ríkjunum, þar sem alls virðist mega
neyta, telja fæðubótarefni sem inni-
halda efedrín varhugaverð.
Efedrín
(Ephedrine) í
fæðubótarefnum
Steinar B.
Aðalbjörnsson
Höfundur er næringarfræðingur og
næringarráðgjafi hjá Hollustuvernd
ríkisins.
Fæðubótarefni
Efedrín er ólöglegt
til almennrar neyslu á
Íslandi, segir Steinar
B. Aðalbjörnsson, og
er það ekki að
ástæðulausu.
GREINARGERÐ