Morgunblaðið - 13.08.2002, Blaðsíða 26

Morgunblaðið - 13.08.2002, Blaðsíða 26
26 ÞRIÐJUDAGUR 13. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ Hallgrímur B. Geirsson. Styrmir Gunnarsson. Framkvæmdastjóri: Ritstjóri: STOFNAÐ 1913 Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík. Aðstoðarritstjórar: Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen. Fréttaritstjóri: Björn Vignir Sigurpálsson. HEIMSÓKN LETTLANDSFORSETA Sterk pólitísk tengsl og tilfinninga-bönd hafa myndast milli Íslands ogLettlands frá því að Íslendingar viðurkenndu sjálfstæði Eystrasaltsríkj- anna fyrstir þjóða í ágúst árið 1991 og eiga sér raunar miklu lengri sögu, því að Íslendingar tóku mjög nærri sér örlög Eystrasaltsríkjanna, þegar þau féllu und- ir ok kommúnismans á sínum tíma. Op- inber heimsókn Vaira Vike-Freiberga, forseta Lettlands, veitir kærkomið tæki- færi til að efla tengsl Íslands og Lettlands enn frekar. Þau umskipti, sem átt hafa sér stað í Lettlandi frá því Lettar lýstu yfir sjálf- stæði frá Sovétríkjunum, eru ótrúleg. Á rúmum áratug hefur tekist að um- bylta þjóðfélagi, er var hluti af hinu mið- stýrða hagkerfi Sovétríkjanna, í frjálst lýðræðisþjóðfélag er byggir á markaðs- búskap og stefnir að því að ljúka viðræð- um um aðild að jafnt Evrópusambandinu sem Atlantshafsbandalaginu fyrir lok þessa árs. Árangur Eystrasaltsríkjanna verður enn augljósari ef staðan þar er borin sam- an við ástandið í öðrum fyrrum Sovétlýð- veldum er öðluðust sjálfstæði, s.s. Úkr- aínu og Hvíta-Rússlandi. Á sama tíma og Eystrasaltsríkin sækja hratt á ríki Vest- ur-Evrópu halda þau ríki áfram að drag- ast aftur úr. Þessi umskipti hafa vissulega ekki ver- ið sársaukalaus. Efnahagur Lettlands byggðist að mestu leyti á þungaiðnaði á Sovéttímanum. Nú er hlutur iðnaðar í þjóðarframleiðslu einungis fimmtungur. Ástæða þessa er ekki síst sú að iðnaður- inn tengdist hergagnaframleiðslu Sovét- ríkjanna. Flest þurfti því að byggja upp frá grunni og nú eru þjónustuviðskipti á bak við um 70% þjóðarframleiðslunnar. Með markvissri og agaðri hagstjórn hefur Lettum tekist að nútímavæða efna- hagskerfi sitt á örfáum árum. Það hefur skilað árangri. Lettland er meðal þeirra ríkja, sem áður tilheyrðu Sovétblokkinni, sem laðað hafa til sín hvað mest af er- lendri fjárfestingu. Það er ánægjulegt að nokkur íslensk fyrirtæki skuli vera í hópi þeirra fjöl- mörgu erlendu fyrirtækja er haslað hafa sér völl í lettnesku viðskiptalífi á undan- förnum árum. Greinilegt er að þessi áhugi er gagnkvæmur. Á fimmta tug lettneskra kaupsýslumanna er í för með Lettlands- forseta hingað til lands og munu þeir eiga viðræður við íslensk fyrirtæki á meðan á heimsókninni stendur. Vonandi mun það verða til að auka enn á viðskipti ríkjanna. Stórt skref verður stigið þegar Eystra- saltsríkin fá aðild að ESB og NATO. Nú þegar hafa þrjú fyrrum aðildarríki Var- sjárbandalagsins, Tékkland, Ungverja- land og Pólland, gengið í NATO. Eystra- saltsríkin verða hins vegar fyrstu fyrrum Sovétlýðveldin er fá fulla aðild að Atlants- hafsbandalaginu. Vaira Vike-Freiberga Lettlandsforseti segir í viðtali, er birtist í sunnudagsblaði Morgunblaðsins, að NATO-aðild hafi mikla sögulega þýðingu fyrir Letta. Með aðildarsamningi verði loks búið að ógilda formlega samning Ribbentrops og Mol- otovs frá 1939 þar sem Evrópu var skipt upp í áhrifasvæði Þjóðverja og Sovét- manna. Með NATO-aðild verði Lettar viðurkenndir sem „sjálfstæð þjóð er hef- ur fullt og óskorað vald til að ganga í bandalag með öðrum ríkjum“. Ísland hefur ávallt stutt NATO-aðild Eystrasaltsríkjanna og það er fagnaðar- efni að brátt verða Lettar ekki einungis vinaþjóð heldur líka bandalagsþjóð. MARKAÐSSETNING SAMTÍMALISTA Alþjóðavæðing á sviði samtímalista hef-ur ekki síður haft áhrif á Íslandi en í öðrum löndum á undanförnum árum, en í viðtali við Richard Vine, ritstjóra banda- ríska listtímaritsins „Art in America“ sem birtist í Lesbók sl. laugardag, segir hann tungutak samtímalista alls staðar vera hið sama og íslenska list hluta „af orðræðu hins alþjóðlega listheims“. Þrátt fyrir það telur Vine Ísland enn vera utan alfaraleið- ar á þessu sviði og bendir á nauðsyn þess að íslenskum listamönnum sé gert kleift að taka þátt í því sem ber hæst á alþjóða- vettvangi, ekki dugi „að framleiða bara góða listamenn og bíða svo [...] eftir því að umheimurinn taki eftir þeim“. Eiginlegur listmarkaður er tæpast til hér á landi og því eiga íslenskir myndlist- armenn margir hverjir erfitt uppdráttar jafnvel þó að verk þeirra standist vel sam- anburð við það sem best er gert erlendis. Það er tæpast tilviljun að þeir íslensku listamenn sem vakið hafa mesta athygli úti í hinum stóra heimi hafa flestir sinnt starfi sínu utan landsteinanna, en sem dæmi um þá má nefna Erró, Louisu Matthíasdóttur, Nínu Tryggvadóttur, Sigurð Guðmundsson, Hrein Friðfinns- son, Steinu Vasulku og Ólaf Elíasson. Vine heldur því fram að Ísland geti vel orðið einn mikilvægra áfangastaða í hinum al- þjóðlega listheimi og um leið öðlast hlut- deild í þeim markaði, en til þess þarf þó markvisst átak. „Ef íslensk list á að rata á alþjóðamarkað, þarf að gera alþjóðlegum sýningarstjórum kleift að koma hingað til að skoða góð verk, hitta listamennina og mynda nauðsynleg tengsl,“ segir hann. Jafnframt bendir hann á að „í þeim löndum þar sem listheimurinn hefur náð að þróast [ … sé] óhugsandi annað en að hafa starfandi samtímalistasafn – eða í það minnsta samtímalistastofnun“. Fram að þessu hefur Nýlistasafnið ver- ið sá vísir að íslensku samtímalistasafni sem mest hefur kveðið að hér á landi, en markmið þess hefur m.a. verið að safna ís- lenskri nútímalist sem komið hefur fram á sjónarsviðið eftir 1960. Með auknu sam- starfi við opinbera aðila mætti vel nýta safneign þess sem grunn að alþjóðlegu samtímalistasafni, þar sem sú einangrun sem íslenskur listheimur takmarkast af yrði rofin og íslensk myndlist nyti sín í samhengi við umheiminn. Eins og bent var á í ritstjórnargrein hér 4. október á síðasta ári sinna samtíma- listastofnanir í nágrannalöndum okkar veigamiklu upplýsinga- og kynningar- starfi er miðast að því að koma listamönn- um þeirra á framfæri erlendis. Í Dan- mörku tekur t.d. danska samtímalista- stofnunin þátt í öllum helstu tvíæringum og stærri listviðburðum í heiminum, hefur frumkvæði að sýningum og skipulögðum vinnuferðum listamanna, sinnir upplýs- inga- og útgáfustarfsemi, auk þess að vera samstarfsaðili um alþjóðlegan gagna- banka mikilvægra tengiliða. Hér gæti stofnun af þessu tagi, jafnvel þó að hún væri smá að vöxtum, án efa orðið öflugur bakhjarl við markaðssetningu íslenskra samtímalista á alþjóðavettvangi. Mynd- list, rétt eins og tónlist, byggist á þeim tjáningarmáta sem átakalaust hefur sig yfir mæri ólíkra menningarheima. Lítill en öflugur menningarheimur á borð við þann sem hér er til staðar gæti því átt mikilvægt sóknarfæri á heimsvísu ef vel væri að markaðssetningu hans staðið. FORSETI Lettlands, VairaVike-Freiberga, eigin-maður hennar, ImantsFreibergs, Aigras Kalvit- is efnahagsmálaráðherra og fylgd- arlið forsetans komu til Bessastaða um tíuleytið í gærmorgun. Fánar beggja þjóðanna bærðust varla í logninu og öðru hverju skein sólin glatt, lúðrasveit lék þjóðsöngvana. Ólafur Ragnar Grímsson, forseti Íslands, tók á móti gestunum og kynnti þá fyrir ráðherrum. Forset- arnir tveir ræddust við um hríð en síðan hófst blaðamannafundur. Að honum loknum bauð Ólafur Ragnar forsetahjónunum til hádegisverðar að Bessastöðum. Síðan hélt Lett- landsforseti til fundar við Davíð Oddsson forsætisráðherra en Im- ants Freibergs skoðaði meðal ann- ars húsakynni Íslenskrar Erfða- greiningar. Vike-Freiberga var meðal þátt- takenda í hringborðsumræðum með íslenskum stjórnmálamönnum og fræðimönnum í Þjóðmenningar- húsinu, heimsótti einnig Árnastofn- un og í gærkvöldi bauð forseti Ís- lands til viðhafnarkvöldverðar að Bessastöðum til heiðurs gestunum. Í fylgdarliði lettneska forsetans er um 40 manna viðskiptasendinefnd og hópur fréttamanna er auk þess með í förinni. Verslunarrráðið og fleiri aðilar efna til fundar fyrir hádegi í dag með fulltrúum í lettnesku atvinnu- lífi og ávarpar Vike-Freiberga fundinn en fer síðan til Þingvalla og snæðir þar hádegisverð í boði Dav- íðs Oddssonar og eiginkonu hans, Ástríðar Thorarensen. Síðdegis opnar Vike-Freiberga lettneska listsýningu í Kringlunni í Reykja- vík en býður síðan til kveðjuhófs í Borgarleikhúsinu. Áætlað er að gestirnar haldi á brott frá Keflavík- urflugvelli um hálfsjöleytið í kvöld. Á sameiginlegum blaðamanna- fundi forsetanna á Bessastöðum í gærmorgun kom meðal annars fram í máli Vike-Freiberga að Lett- ar bæru mikinn hlýhug í brjósti til Íslendinga og tengdust þeim með óvenjulegum hætti. Íslendingar hefðu ótrauðir veitt þeim s baráttunni gegn Sovét fyrstir allra þjóða viðurke stæðið 1991 og sá st myndi aldrei gleymast. Ísl hefðu ekki hikað, þeir hefð ir stutt grundvallargildi og frelsis meðan stærri þj og veltu fyrir sér hvort sj yrði varanlegt. „Íslending á lofti grundvallaratriðinu stæði Eystrasaltsríkjan sýndu einnig hugrekki í u um um stækkun NATO, vo hinna fyrstu til að leggja ti in þrjú yrðu með í næst stækkunar. Einhver ve Stuðningurinn v stæðið gleymis Tveggja daga opinber heimsókn Vairu Vike-Freiberga, forseta Lettlands, hófst í gær og ræddi hún meðal annars við íslenska ráðamenn auk þess sem hún tók þátt í hringborðsumræðum í Þjóðmenn- ingarhúsinu um stöðu smáþjóða í Atlantshafsbandalaginu. Ólafur Ragnar Grímsso forseti Lettlands, ÞJÓÐIR hljóta að verja hagsmuni sína með samstarfi við aðrar vegna þess að nú geta atburðir á fjar- lægum stöðum oft haft mikil og óvænt áhrif á allt öðrum stað á hnettinum, að sögn Vairu Vike- Freiberga, forseta Lettlands. Hún tók ásamt nokkrum íslenskum fræði- og stj́órnmálamönnum þátt í hringborðsumræðum um Atlants- hafsbandalagið (NATO) og hlut- verk smáþjóða í Þjóðmenning- arhúsinu í gær. Hún sagði að staða Letta og ann- arra þjóða í Austur-Evrópu væri nú gerbreytt, þeir hefðu öðlast til- verurétt á ný og „Lettland hefur birst aftur á landakortum margra skólabarna í Evrópu“. Ein af afleið- ingum sovétskeiðsins og komm- únismans væri að Lettar skildu nú betur en aðrir hvernig kjör kúg- aðra þjóða væru í reynd og kynnu því betur að meta gildi frelsis og lýðræðis. Og Lettar hefðu dregið sinn lærdóm af þessu. „Við Lettar vitum að við getum ekki einir varið okkur gagnvart þrýstingi og kúgun af hálfu þeirra sem eru miklu stærri og öflugri en við erum sjálf- ir,“ sagði hún. Lettar legðu sig nú fram við að fullnægja kröfum NATO um nútímavæðingu hersins. Þeir hygðust verja um 2% vergri landsframleiðslu sinni til mála- flokksins á næsta ári og legðu þeg- ar fram friðargæsluliða í Georgíu, Bosníu-Hersegóvínu og Kosovo. Vike-Freiberga var spurð um kostnaðinn sem Lettar þyrftu að bera til að geta gengið í NATO og jafnframt hvaða hlutverki frið- arsamtök gegndu í landinu og Austur-Evrópu, hvort þær væru virkar. Forsetinn sagði að Lettar hefðu fengið að heyra og sjá gegnd- arlausan friðaráróður í hálfa öld á Sovétskeiðinu. Nokkrar kynslóðir kynntust friðarklúbbum og fundum þeirra, kröfugöngum, spjöldum, fánum og öllu tilheyrandi. Þrýst- ingurinn á fólk að taka þátt í fund- um hefði verið gríðarlegur og þeg- ar Sovétríkin hrundu hefði friðarhreyfingin verið búin á fá á sig slæmt orð. Eins og fólk gæti vel skilið væru Lettar sama sinnis og aðrar stríðsþjáðar þjóðir, styrjöld væri það sem þeir vildu síst af öllu. „En friðarhreyfingin sem slík var talin vera sovéskt framtak og mörgum finnst hún því ósmekklegt fyrirbæri núna.“ Auka hægt og bítandi útgjöld til varnarmála Hún sagði að Lettar hefðu ekki haft úr miklu að spila þegar þeir fóru að byggja upp eigin her og í allmörg ár eftir sjálfstæðið hefðu útgjöldin til varnarmála ve lág. En eftir að ákvörðun h ið tekin um miðjan níunda inn að sækja um aðild að N hefðu þau smám saman ver in. Hún sagðist telja ólíkleg breytingar yrðu á þessari s þar sem fimm af sex flokku þingi styddu meginatriði h Spurt var hvort hugsanl að Lettar færðust of mikið með því að stefna samtímis að NATO og Evrópusamba Gætu þeir reynt finnsku le gengið í ESB en beðið með aðild? Og er líklegt að svo l sem Lettar muni hafa raun áhrif innan NATO? Smáríki geta haft áhrif Forseti Lettlands, Vaira Bessastaði í gær. Til Morgunblaðið/Jón Svavarsson Vaira Vike-Freiberga í hring- borðsumræðum í Þjóðmenn- ingarhúsinu í gær.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.