Morgunblaðið - 13.08.2002, Blaðsíða 25

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. ÁGÚST 2002 25
STEVE Martin er einn af snjallari gam-
anleikurum samtímans en lítið hefur farið
fyrir dramatískum hlutverkum á löngum
ferlinum, helst mætti nefna The Spanish
Prisoner eftir David Mamet, þar sem Martin
leikur ósvífinn svikahrapp, sem dæmi um
mynd þar sem áhorfendur fá að kynnast
annarri og dekkri hlið á leikaranum. Í þessu
samhengi mætti reyndar líka nefna hina af-
ar góðu, og undarlega vanmetnu, Leap of
Faith þar sem Martin sýnir stórleik sem
samviskulaus farandpredikari. En þrátt fyr-
ir að hafa einstaka sinnum brugðið út af
vananum er Martin dáður sem líkamlegur
gamanleikari sem gjarnan gefur persónum
sínum fjarstæðukenndan undirtón. Það var
því með nokkurri eftirvæntingu sem ég
horfði á Novocaine þar sem Martin fer með
hlutverk dr. Franks Sangsters, hægláts
tannlæknis sem flækist inn í hringiðu glæpa
og spillingar. Aðdáendur gamanleikarans
eru reyndar fljótir að tengja persónu
Sangsters við eitt eftirminnilegasta hlutverk
Martins fyrr og síðar, tannlækninn í Litlu
hryllingsbúðinni þar sem hann fór á kostum.
Samanburðurinn er reyndar áhugaverður,
og hefur eflaust verið Martin ofarlega í
huga, því ekki sést minnsti vottur af sadist-
anum og hlátursgasfíklinum úr þeirri mynd í
túlkun hans hér. Vegurinn þar á milli er
reyndar svo langur að ætla má að Martin
hafi bókstaflega unnið með nýju persónuna
sem fullkomna andstæðu fyrri tannlækn-
isins.
Sangster er að öllu leyti fyrirmyndar-
tannlæknir; samviskusamur, löghlýðinn og
lætur sér annt um sjúklinga sína. Hann á í
hlýju ástarsambandi við síglaða og mynd-
arlega aðstoðarkonu sína Jean (Lauru Dern)
og allt virðist leika í lyndi. Eða þar til flæk-
ingskonan Susan (Helena Bonham Carter)
kemur inn í líf hans og snýr öllu á annan
endann. Hrifning Franks vaknar samstundis
og er hann því tregur að kæra hana þegar
hún lætur greipar sópa um lyfjaskápinn
kvöld eitt, og líta má á það sem fyrstu ör-
lagaríku mistökin því uppfrá því verður ekki
aftur snúið.
Leikstjórinn David Atkins vinnur hér
mjög meðvitað með „film noir“ hefðina, bæði
í útliti myndarinnar sem og frásagnarform-
gerð. Reyndar liggur einn af styrkleikum
myndarinnar í þessari meðvituðu úrvinnslu
því endalokin byggjast á því að snúa út úr
væntingum þeirra sem vel þekkja til „noir“-
hefðarinnar. Myndinni eru líka gefin mjög
skemmtileg útlitseinkenni sem þematískt
tengjast tannlæknastarfinu (röntgen-mynd-
ir) sem einnig má tengja við innihald hennar
þar sem eitt helsta viðfangsefni Novocaine,
sem og annarra „noir“ mynda, er hinn þekk-
ingarfræðilegi vandi sem skapast í sam-
skiptum fólks, og einkum í samskiptum
kynjanna – enda kjarnast vandinn í
tengslum karlkynssöguhetjunnar og tál-
kvendisins. Þá stendur Steve Martin sig af-
ar vel í hlutverki hins velmeinandi en ofsótta
tannlæknis, hann ljær persónunni viðkunn-
anlega dýpt og hvergi örlar á ýktum gam-
anleikaratöktunum sem eru svo vel þekktir.
Ekki er heldur hægt að skilja við myndina
án þess að minnast á frábært gestahlutverk
Kevins Bacon sem hér kemur fram í hlut-
verki hollywoodískrar stjórstjörnu sem er að
undirbúa sig fyrir lögguhlutverk og fer þar
með eitt fyndnasta atriði myndarinnar.
Þetta er vel heppnuð spennumynd sem ætti
að höfða sérstaklega til þeirra sem gaman
hafa af „noir“-kvikmyndum og eru kunnugir
helstu frásagnarlögmálum tegundarinnar.
Tannlæknir í vanda
KVIKMYNDIR
Háskólabíó,
Sambíóin Álfabakka
Leikstjóri: David Atkins. Handrit: David Atkins, Paul
Felopulos. Aðalhlutverk: Steve Martin, Laura Dern,
Helena Bonham Carter, Elias Koteas. Sýningartími:
95 mín. Bandaríkin. Artisan Entertainment, 2001.
NOVOCAINE (VERKJASTILLIR)
Heiða Jóhannsdóttir
COOL or lame? – Töff eða lummó? – kallar
sænska listakonan Elin Wikström sýningu sína
í Galleríi Hlemmi og heldur þar fram áætlun
sem leit dagsins ljós fyrr í vor, nánar tiltekið í
Kunstverein í München. Í heilt ár, eða frá 26.
apríl síðastliðnum, til sama dags á næsta ári,
frábiður Elin sér að ganga í fatnaði sem hún
hefur keypt, eða kaupa frekari fatnað. Hún
undanskilur að vísu skófatnað og sokka, en
sníður sjálf allt annað sem hún íklæðist.
Þetta hefur ekki verið henni auðvelt, enda
tók það nokkurn tíma að hún næði nægilegu
valdi á skraddaraiðninni svo fötin færu henni
sæmilega. Þó situr hún nú við saumavélina á
sýningu sinni, í prýðilega sniðnum kjól og
skyrtublússu innanundir, úr efni sem fyrrum
ástkona Umberto Eco gaf henni úr að moða.
Umhverfis eru sníðaborð, fataefni, skæri, snið
og málbönd, og annað sem klæðskerum er
nauðsynlegt. Listakonan tekur gesti tali og
reifar hugmyndir sínar með tilvísun í þá um-
ræðu sem er kveikjan að verkinu.
Elin Wikström sver sig í ætt við þá listamenn
sem beitt hafa félagslegri tækni til að ná til
áhorfenda. Cool or lame er engin undantekning
frá fyrri sýningum hennar þar sem áhorfendum
er gjarnan varpað inn í atburðarásina með
ýmsum og á stundum óvæntum hætti. Að þessu
sinni fá þeir þó mjúka lendingu í persónulegum
samræðum við listakonuna, sem leiðir þá af
mikilli sannfæringu í sannleikann um hug-
myndir sínar og helstu áhrifavalda.
Aðalkveikjan að sýningum Elin Wikström í
Kunstverein München og Galleríi Hlemmi er
lestur hennar á No Logo, metsölubók kanad-
ísku blaða- og baráttukonunnar Naomi Klein,
þar sem hinn alþjóðlegi tískufataiðnaður er
vændur um að hvíla á botnlausri undirverktöku
og saumastofuþrælkun í þriðja heiminum.
Rannsóknir Naomi Klein gera sér jafnframt
mat úr hinni klassísku táknfræðigreiningu Rol-
and heitins Barthes á tískuheiminum í París á
sjötta áratugnum, Kerfi tískunnar, eða Sys-
tème de la Mode. Sú áhrifamikla bók varð til að
Jean Baudrillard ritaði fyrstu þekktu greiningu
sína, Le Système des Objects – Kerfi hlutanna
– þar sem hann hélt því fram að brýn nauðsyn
daglegra hluta væri ekki lengur uppspretta
innkaupagleði okkar, heldur stjórnaðist hún
mestmegnis af sýndarþörf og stöðurembingi.
Þannig afhjúpar Elin Wikström, ef svo mætti
segja, hið tvöfalda þrælahald tískunnar. Við
fylgjum henni blint af því að okkur finnst sem
fötin skapi manninn, en forðumst að leiða hug-
ann að vafasömu framleiðsluferli þessara æva-
fornu og ómissandi stöðutákna, sem sumpart er
haldið gangandi með barnaþrælkun. Reyndar
er sýning Wikström það greinargóð að manni
hlýtur að vera spurn hvers vegna þessum ný-
skipaða prófessor við Listaháskólann í Umeå í
Norður-Svíþjóð skyldi ekki vera boðin þátttaka
í Documenta 11 í Kassel. Cool or lame hefði fall-
ið þar inn eins og flís við rass. Vonandi er þetta
bara byrjunin á frekari kynningu Gallerís
Hlemms á athyglisverðri, erlendri – þar með
talið norrænni – samtímalist.
Halldór Björn Runólfsson
Hver vill vera púkó?
MYNDLIST
galleri@hlemmur.is
Til 18. ágúst. Opið fimmtudaga til sunnudaga
frá kl. 14–18.
BLÖNDUÐ TÆKNI
ELIN WIKSTRÖM
Morgunblaðið/Sverrir
Elin Wikström á sýningu sinni – Cool or
lame – í Galleríi Hlemmi, við Þverholt.