Morgunblaðið - 15.09.2002, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 15. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
15. sept. 1945: „Eins og
kunnugt er, komst Búlgaría
eins og önnur lönd í Suð-
austur Evrópu undir sterk
áhrif Rússa, er þýsku nasist-
arnir höfðu verið reknir á
braut, og rauðar leppstjórnir
voru settar á laggirnar í þess-
um löndum. En eins og áður
hefir verið minst á hjer í
blaðinu virðist alt benda til
þess, að hið volduga „lýðræð-
isríki“ í austri leggi nokkuð
annan skilning í orðið lýðræði
og þau hugtök, er því eru
skyldust, en vestrænar þjóðir
eru vanar að gera. Menn hafa
lengi haft grun um, að í Ráð-
stjórnarríkjunum væri
ríkjandi einskonar gæsa-
lappalýðræði og þetta fyr-
irkomulag virðist þetta stór-
veldi gera sjer far um að
innleiða í þeim ríkjum, er það
hefir tekið undir sinn vernd-
arvæng.“
. . . . . . . . . .
15. sept. 1965: „Fólskuleg
árás Tímans á Ingólf Jóns-
son, landbúnaðarráðherra, í
gær, er eins ómakleg og
hugsast getur. Ingólfur Jóns-
son hefur allt frá því hann
kom á þing ungur maður fyr-
ir rúmum tuttugu árum, bar-
izt af miklum drengskap og
festu fyrir málstað bænda-
stéttarinnar. Sem ráðherra í
tveimur ríkisstjórnum hefur
hann einnig haft góða að-
stöðu til þess að vinna mál-
efnum bænda mikið og var-
anlegt gagn.“
. . . . . . . . . .
15. sept. 1985: „Íslendingar
eru illa undir það búnir að
verjast njósnum annarra
ríkja. Ekkert bendir til þess
að starfsemi sovéskra sendi-
ráðsmanna hér á landi sé í
neinu frábrugðin því sem
gerist í öðrum löndum.
Fjölmennasta sendiráð á Ís-
landi er sendiráð Sovétríkj-
anna. Sú spurning hlýtur að
koma upp í hugann hvað allur
sá fjöldi hefur fyrir stafni.
Sinna þeir sömu eða svip-
uðum verkefnum og starfs-
bræður þeirra og félagar í
sendiráðum Ráðstjórnarríkj-
anna í öðrum ríkjum Vest-
urlanda? Sé svo standa Ís-
lendingar berskjaldaðir.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
U
MRÆÐUR um kosti þess
og galla fyrir Ísland að
eiga aðild að Efnahags- og
myntbandalagi Evrópu
(EMU) hafa verið heldur
minna áberandi undan-
farna mánuði en var um
tíma á síðasta ári, þótt
evran sé nú orðin áþreifanlegur veruleiki í Evr-
ópusambandsríkjunum tólf, sem samþykkt hafa
að taka hana upp. Ástæða þessa er a.m.k. þrí-
þætt. Í fyrsta lagi hafa menn almennt áttað sig á
því að full aðild að EMU og upptaka evrunnar
sem gjaldmiðils á Íslandi myndi útheimta aðild
að Evrópusambandinu með kostum hennar og
göllum. Þetta virtist á tímabili ekki fyllilega
skýrt í umræðum um kosti og galla EMU-að-
ildar, en liggur nú ljóst fyrir. Í öðru lagi virðist
sem menn hafi lagt á hilluna hugmyndir um ein-
hvers konar einhliða upptöku evrunnar, enda
hafa verið færð að því gild rök að slíkt fyrirkomu-
lag yrði ótrúverðugt og lítt haldbært. Tvíhliða
samningur við ESB án ESB-aðildar er sömuleið-
is lítt sennilegur kostur og sambandið ekki
áhugasamt um slíkt fyrirkomulag. Í þriðja lagi
heldur enginn því fram lengur að EMU-aðild sé
einhvers konar skyndilausn á vandamálum ís-
lenzks efnahagslífs, en slíkt var látið í veðri vaka
á tímabili, á meðan sveiflurnar á gengi krón-
unnar voru sem mestar. Aðild að EMU – og þar
með að Evrópusambandinu – er þvert á móti í
bezta falli langtímamarkmið, komist menn á ann-
að borð að þeirri niðurstöðu að hún gæti orðið Ís-
landi hagfelld. Og fólki hefur orðið ljóst að í raun
þarf að framfylgja sömu stefnu til þess að geta
staðið utan sameiginlegs gjaldmiðilssvæðis og til
þess að eiga kost á aðild að því; í báðum tilfellum
þarf að viðhalda stöðugu gengi, lágum vöxtum,
lítilli verðbólgu, heilbrigðum ríkisfjármálum og
sveigjanlegum vinnumarkaði. EMU-aðild léttir
þannig engum byrðum af þeim, sem móta efna-
hagsstefnuna til skemmri tíma litið, þótt hún
gæti orðið hagfelld til lengri tíma, sem er reynd-
ar umdeilt.
Fyrir rúmum fjórum árum fór fram vönduð út-
tekt á vegum ríkisstjórnarinnar á áhrifum Efna-
hags- og myntbandalagsins á íslenzka hagsmuni.
Nefndin, sem fengin var til þess verkefnis, komst
m.a. að þeirri niðurstöðu að svo lengi sem þrjú
mikilvægustu viðskiptalönd Íslands innan Evr-
ópusambandsins, Bretland, Danmörk og Sví-
þjóð, stæðu utan evrusvæðisins, væri lítil ástæða
til þess fyrir Íslendinga að hafa áhyggjur af
myntbandalaginu. Ef hins vegar þessi ríki gerð-
ust fullir aðilar að myntbandalaginu og tækju
upp evruna, væri ástæða til að endurskoða af-
stöðu Íslands.
Þegar skýrsla nefndarinnar var kynnt 2. júlí
1998 sagði Davíð Oddsson forsætisráðherra á
blaðamannafundi: „Ef þessi ríki kæmu til með að
vera í myntbandalaginu snemma á næstu öld þá
má segja að þunginn í okkar utanríkisviðskiptum
sem eiga sér stað innan myntbandalagsins sé
orðinn helmingi meiri en við núverandi aðstæð-
ur. Það er ljóst að ef löndin ganga í myntbanda-
lagið, þá hefur stofnun myntbandalagsins gengið
vel og þar með er ástæða fyrir okkur að endur-
skoða okkar afstöðu, það væri heimskulegt að
gera það ekki.“
Viðskiptin við ríkin þrjú, sem um ræðir, eru
um 30% af utanríkisviðskiptum Íslands. Við-
skiptin við ríkin tólf á evrusvæðinu eru aðeins lít-
ið eitt hærra hlutfall, en samtals vegur Evrópu-
sambandið um 60% í íslenzkum utanríkis-
viðskiptum. Það liggur þess vegna í augum uppi
hvers vegna afstaða þessara þriggja ríkja er af-
gerandi. Það myndi augljóslega skipta máli ef
hægt væri að útrýma gengisáhættu í 60% af ut-
anríkisviðskiptum Íslendinga.
Segja má að öll ríkin þrjú séu nú nær því að
taka upp evruna en fyrir fjórum árum, sé horft til
þess hvernig pólitískar umræður þar hafa
þróazt, þótt ekkert þeirra hafi tekið formlega
ákvörðun um að bera EMU-aðild undir þjóðina.
Það er afar mikilvægt fyrir Íslendinga að fylgj-
ast vel með umræðum um málið í þessum þremur
nágrannalöndum, enda geta ákvarðanir þeirra
útheimt að við endurmetum eigin afstöðu.
Svíþjóð: At-
kvæðagreiðsla
næsta haust?
EMU-málið hefur
ekki verið mjög ofar-
lega á baugi í barátt-
unni fyrir þingkosn-
ingarnar í Svíþjóð,
sem fram fara á morg-
un, sunnudag. Ástæðan er annars vegar að önn-
ur mál hafa vegið þyngra í kosningabaráttunni,
s.s. hefðbundnar deilur um velferðarkerfið og
umræður um innflytjendamál, og hins vegar að
margir flokkar hafa forðazt umræðuefnið vegna
þess að þeir eru klofnir í málinu. Það á ekki sízt
við um Jafnaðarmannaflokk Görans Persson for-
sætisráðherra, sem talið er sennilegt að haldi
völdum, sé tekið mið af niðurstöðum skoðana-
kannana nú síðustu dagana fyrir kosningarnar.
Naumur meirihluti kjósenda jafnaðarmanna er
þó hlynntur upptöku evrunnar og Persson virðist
hafa gert upp hug sinn fyrr á árinu um að það
beri að stefna bráðlega að þjóðaratkvæða-
greiðslu um evruna. Í fyrstu gaf forsætisráð-
herrann í skyn að atkvæðagreiðslan gæti orðið í
marz á næsta ári, með það að markmiði að inn-
leiða mætti evrumynt og -seðla í Svíþjóð í árs-
byrjun 2006. Í síðasta mánuði sagði hann hins
vegar að rétt væri að sænska þjóðin fengi tæki-
færi til að handfjatla evruna í sumarfríinu öðru
sinni, áður en gengið yrði til atkvæða og gaf þar
með í skyn að kosningin yrði ekki fyrr en næsta
haust. Bjartsýnismenn telja að engu að síður geti
Svíar haft evruna handa á milli 1. janúar 2006.
Sænskir stjórnmálaskýrendur eru sammála
um að haldi stjórn Perssons velli, verði ákvörðun
um þjóðaratkvæðagreiðslu tekin fljótlega í haust
og kosningin mjög sennilega haldin að ári. Öllu
meiri óvissa ríkir um hvað muni gerast, sigri
borgaraflokkarnir í kosningunum. Annars vegar
er einn flokkanna fjögurra, Miðflokkurinn, sem
er gamall bændaflokkur, á móti evrunni. Hins
vegar óttast menn að kjósendur jafnaðarmanna
verði tregir til að greiða atkvæði með tillögu, sem
borgaraleg ríkisstjórn leggi fyrir þjóðina, en
öðru máli gegni um sams konar tillögu frá þeirra
eigin flokki. Það vakti talsverða athygli fyrr í vik-
unni er sérfræðingar tveggja fjármálafyrirtækja
í Svíþjóð létu í ljós áhyggjur af því að sigruðu
borgaraflokkarnir, gæti það haft neikvæð áhrif á
möguleika Svíþjóðar að ganga í EMU. Yfirleitt
hefur fjármálamarkaðurinn verið heldur hlynnt-
ur borgaralegum ríkisstjórnum.
Talið er að sigri jafnaðarmenn í kosningunum
muni Persson takast að fá stuðning forystu
sænska alþýðusambandsins (LO) við evruaðild,
að því gefnu að atkvæðagreiðsla verði ekki hald-
in fyrr en haustið 2003 og tími gefist til að koma
til móts við kröfur sambandsins um að settir
verði á fót sveiflujöfnunarsjóðir til að draga úr
hættunni á því að EMU-aðild hafi í för með sér
aukið atvinnuleysi. Sigri borgaraflokkarnir í
kosningunum munu þeir tæplega treysta sér til
að ganga til kosninga um evruna án stuðnings
jafnaðarmanna. Flest bendir því til að tímasetn-
ing þjóðaratkvæðagreiðslunnar verði eftir höfði
jafnaðarmanna, hvernig sem kosningarnar fara.
Síðustu skoðanakannanir benda til að evruað-
ild yrði samþykkt ef gengið yrði til slíkrar at-
kvæðagreiðslu nú. Í könnun Temo-fyrirtækisins
fyrir Dagens Nyheter um miðjan ágúst sögðust
49% aðspurðra styðja fulla aðild Svíþjóðar að
EMU, en 40% sögðust andvígir. Í apríl sögðust
48% meðmæltir evrunni en 37% andvígir í sams
konar könnun. Meirihlutinn er því nokkuð stöð-
ugur sem stendur, en fátt bendir hins vegar til
þess að reynsla Svía af því að hafa evrur handa á
milli í sumarfríinu sínu sunnar í álfunni hafi haft
veruleg áhrif á afstöðu þjóðarinnar, eins og ýms-
ir höfðu spáð. Og að sjálfsögðu getur margt
breytzt þegar hin raunverulega kosningabarátta
fyrir þjóðaratkvæðagreiðsluna kemst á skrið.
Bretland: Nei-
kvætt almenn-
ingsálit
Í Bretlandi er staðan
talsvert önnur. Al-
menningsálitið er nei-
kvætt í garð þess að
taka upp evruna – eða
fórna sterlingspund-
inu, eins og evruandstæðingar vilja fremur orða
það. Samkvæmt könnun, sem markaðsrann-
sóknafyrirtækið NOP gerði fyrir Barclays-
banka seint í ágúst, eru 49% Breta andvíg upp-
töku evrunnar en 36% hlynnt. Þetta eru svipaðar
tölur og komu út úr könnunum sl. vor, sem bend-
ir til þess að Bretar hafi ekki frekar en Svíar orð-
ið fyrir miklum áhrifum af því að hafa evrur í vös-
um sínum og veskjum í sumarfríinu.
Hins vegar virðist nokkuð ljóst að ríkisstjórn
Tonys Blair sé að fikra sig í átt til ákvörðunar um
að halda þjóðaratkvæðagreiðslu um evruna á
þessu kjörtímabili. Fari svo, er sennilegast að
hún verði haldin á næsta ári. Hvort það verður
áður en eða eftir að Svíar halda atkvæðagreiðslu
á eftir að koma í ljós. Í Svíþjóð benda ýmsir á að
Bretum sé líkast til alveg sama hvað Svíar kjósi,
en í Svíþjóð myndi það hins vegar hafa jákvæð
áhrif ef Bretar væru búnir að segja já við evr-
unni.
Tony Blair forsætisráðherra hefur ekki gefið
neinar ótvíræðar yfirlýsingar um tímasetningu
þjóðaratkvæðagreiðslu. Í byrjun þessa mánaðar
hafði George Foulkes, fyrrverandi ráðherra í
Skotlandsmálaráðuneytinu, eftir Blair að at-
kvæðagreiðslan yrði haldin næsta haust, líklega í
október. Skrifstofa forsætisráðherrans neitaði
REGLUR UM YFIRTÖKUTILBOÐ
Fyrir rúmlega áratug fjallaðiMorgunblaðið í forystu-greinum töluvert um nauð-
syn þess, að setja sérstakar regl-
ur þess efnis, að ætti einstakl-
ingur eða félag einstaklinga
þriðjungshlut í fyrirtæki á al-
mennum hlutabréfamarkaði væri
þeim hinum sama skylt að bjóða
öðrum hluthöfum að kaupa hluta-
bréf þeirra. Rökin fyrir þessu
voru þau, að í hlutafélögum með
töluvert dreifðri eignaraðild, sem
ekki er óalgengt í félögum, sem
skráð eru á hlutabréfamarkaði,
þýddi þriðjungseignarhlutur í
raun yfirráð yfir viðkomandi fé-
lagi og ósanngjarnt að eigendur
nær 70% hlutar, sem væri í
dreifðri eign, væru í raun áhrifa-
lausir eða því sem næst.
Þessum hugmyndum var ekki
vel tekið í fyrstu. Þó lágu á þeim
tíma fyrir drög að tilskipun innan
Evrópusambandsins um þetta
efni og fjölmargir viðskiptaaðilar
töldu nauðsynlegt að hér á Íslandi
giltu svipaðar eða sömu reglur í
viðskiptalífinu og í Evrópu til
þess að íslenzk fyrirtæki sætu við
sama borð og samkeppnisaðilar í
helztu viðskiptalöndum okkar.
Tveir þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins á þeim tíma, þeir Matt-
hías Bjarnason og Eyjólfur
Konráð Jónsson, fluttu þings-
ályktunartillögu um þetta efni á
Alþingi.
Á árinu 1997 lagði ríkisstjórnin
fram á Alþingi frumvarp til laga
um starfsemi kauphalla og skipu-
legra tilboðsmarkaða. Í 19. grein
þess frumvarps var gert ráð fyrir
að þetta ákvæði yrði tekið upp.
Við meðferð málsins á Alþingi var
þessu ákvæði frumvarpsins breytt
og í stað þess að miðað væri við
33% eignarhlut varð niðurstaða
Alþingis sú, að miða bæri við 50%
eignarhlut. Þau lagaákvæði eru
nú í gildi og á þeim byggðist m.a.
tilboð Eimskipafélagsins til ann-
arra hluthafa í ÚA fyrir nokkru.
Hlutabréfamarkaðurinn á Ís-
landi hefur þróazt ört. Hér eru
orðin til stór og öflug fyrirtæki og
í sumum tilvikum eru miklar
sviptingar um áhrif og völd innan
þeirra.
Fyrir dyrum stendur sala
tveggja ríkisbanka og sýnist þar
gert ráð fyrir að selja einum aðila
eða samstæðum hópi stóran hlut í
hvorum ríkisbankanna fyrir sig,
jafnvel allt að 45%.
Morgunblaðið hefur lýst þeirri
skoðun, að það sé óhyggilegt en
hvað sem þeirri skoðun blaðsins
líður er ljóst að nú er enn ríkari
ástæða en áður til þess að breyta
núgildandi lögum og færa þetta
hlutfall niður í 33% eins og er víða
um lönd og jafnvel niður fyrir þá
tölu.
Í nefndaráliti efnahags- og við-
skiptanefndar Alþingis, þegar
hlutfallstalan var hækkuð í 50%,
sagði m.a.: „Í nýjum drögum að
tilskipun um slík tilboð á vett-
vangi Evrópusambandsins er að-
ildarríkjum falið að skilgreina
sjálf þá hlutfallstölu, sem þau
telja eðlilegt að miða við þegar
skilgreina á í landslögum þá aðila,
sem á hverjum tíma og samkvæmt
hefð í einstökum ríkjum eru taldir
hafa náð fullkominni stjórn á fé-
laginu.“
Það er margt í íslenzku við-
skiptalífi, sem mælir með því að
þessi hlutfallstala sé jafnvel lægri
en víða hefur tíðkazt í nálægum
löndum. Reynsla síðustu ára hef-
ur leitt í ljós, að það er ekki ein-
ungis hægt að ná úrslitaáhrifum í
einu félagi með því að eignast
jafnvel innan við þriðjungshlut í
því heldur er einnig hægt að nota
slíka minnihlutaeign til þess að ná
úrslitaáhrifum í öðru félagi með
minnihlutaeign og svo koll af kolli.
Þannig er hægt að ná ótrúlega
miklum áhrifum í viðskiptalífinu
með miklu minna fjármagni en
ætla mætti við fyrstu sýn og getur
það varla talizt æskileg þróun.